Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Söz dəlalətinin növləri Tam uyğun
- Məna daxili
Məntiq ____________________________________________________________ dən sonra kimlərsə tərəfindən həyata kegnişdir. Sual: Ulduz sözü göy cisminə ad seçilməmişdən əwəl, aralarmda heç bir bağlılıq olmadığı halda, necə olur ki, bunlar arasmda bağlılıq yaradılmış və şərti qərardan soma insan zehni bu sözün üzərindən səmadakı cismə yönəlir? Yəni sadə şərti qərarlaşma, zehni, sözün üzərindən hansısa bir şeyə yönəldə bilməz. Mütləq bir rabitə, bir naqil, bir istiqamət olmalıdır. Çünki zehnin işi burada hərəkətdən ibarətdir. Yoxsa hərəkətin yol olmadan baş verməsi qeyri-mümkündür. Bunu biz özümüz də dəfələrlə müşahidə etmişik. Bəzi vaxtlar biz kimdənsə bir əşyanm adım soruşaraq yaddaşımıza yazırıq. Amma bir neçə gün, bir neçə həftə keçir, hətta bir neçə dəqiqədən sonra həmin əşyam görəndə "onun admı" ımudur və ya əksinə, admı eşidirik, amma "nəyə dəlalət etdiyini" yada sala bilmirik. Belə sadə şərti qərarlaşma zehni mənaya yönəldə bilməz. Alimlər, bu zaman daha dəqiq fikir söyləyərək zehnin yönəlməsini belə açıqlamışlar: "zehnin sözü eşidərkən hansısa mənaya yönəlməsi, təkrardan asılıdır". Yəni zehin söz və onun şərti qəbul edilmiş mənası ilə nə qədər çox əlaqədə olsa, yönəlmə də bir o qədər sürətli və dəqiq olacaq. Söz dəlalətinin növləri Tam uyğun - Sözün, şərti qəbul edilmiş mənaya tamamilə dəlalət etməsinə deyilir. Məsələn, kitab sözünün kitabm cildi, vərəqləri və yazılarma birlikdə dəlalət etməsi. Bu dəlalətin belə adlandırılması sözlə omm mənası arasmdakı tam uyğunluğa görədir. Bu dəlalət, insan bədəni ölçüsündə olan geyimə bənzəyir ki, bədəndən nə böyük, nə də kiçikdir. Yaxud güzgünün insanı tam şəkildə əks etdirməsinə bənzəyir. Məna daxili - Sözün, qəbul edilmiş tam mənasmm daxilində olan xüsusi bir hissəsinə dəlalət etməsinə deyilir. Məsələn, kitabm vərəqləri cırılan zaman "Kitab cırıldı" cümləsindəki kitab sözünün kitabm vərəqlərinə dəlalət etməsi kimi. Bu dəlalə- 130
Zehin və Məntiq tin belə adlandırılması sözün tam məna daxilində olan xüsusi bir hissəsinə dəlalət etməsinə görədir. Məna daxüi dəlalət, güzgünün insanm bir hissəsini əks etdirməsinə bənzəyir. Əlaqəli - Sözün, qəbul edilmiş mənasmdan xaricdə olub, onunla əlaqəli bir mənaya dəlalət etməsinə deyüir. Məsələn, "Ev oğurlandı" cümləsində "ev" sözünün "ev"in özünə deyil, evin əşyalarma dəlalət etməsini buna misal göstərmək olar. Hər bir dəlalətdə ağhn rolu zəruridir. İnsan zehni, ağü olmadan heç bir şey üzərindən başqa bir şeyə yönələ bilməz. Amma şərti və təbii dəlalətdə ağıldan başqa, şərti qəbul etmək də rol oynayır. SUALLAR: 1.
Söz dəlalətinin tərifini söyləyərək misallar gətirin. 2.
İbtidai icma quruluşunda yaşayan insanların şəkil yazılarından istifadə etməsi söz dəlalətidir, yoxsa qeyri-söz? Nəzərə alın ki, söz ya şifahidir, ya da yazılı. 3.
Çin heroqlifləri hansı dəlalətə aiddir? 4.
Kamal kənddəki evini satir, Vaqif də bu evi alır. Kamal evi satdıqdan sonra deyir ki, mən evi satdığımı demişdim, deməmişdim ki, həyətini də evlə birgə satıram. Buna görə də həyətin pulunu ayrı verməlisən. Vaqif razılaşmayıb məhkəməyə müradət edir. Hakim Kamala deyir: "Məgər evi satanda həyətsiz satırlar?" Beləcə, məsələ Vaqifin xeyrinə qurtarır. Bu hadisədə hakimin cavabını, söz dəlalətindən istifadə edərək məntiqiləşdirin. 5.
deyil. Yəni Allah mütəfəkkir deyil. Çünki Allah üçün məchul bir şey yoxdur ki, təfəkkür etsin, düşünsün. Bunun müqabilində əgər kimsə desə ki, siz nə damşırsımz, "Platon, İbn Sina, Nizami Gəncəvi, Kant kimi şəxsiyyətlər böyük mütəfəkkir sayılır, amma deyirsiz Allah mütəfəkkir deyil?!" Bu suala söz dəlalətindən istifadə edərək məntiqi cavab verin. 131
Məntiq ____________________________________________________________ 6.
Aşağıdakı sözlərin hansı növ söz dəlalət olduğunu müəyyənləşdirin: a)
b)
"Tavan"ın divara dəlaləti c)
"Ev"in otaqlarına dəlaləti d)
"Ağac"ın meyvəsinə dəlaləti 7.
Tutaq ki, ailədə qadın kişiyə deyir: "Əzizim, zəhmət olmasa, mənə kömək et, tozsoranı götür otaqları təmizlə". Kişi çox yorulduğundan cavabında zarafatyana deyir: "Əzizim, tozsoran yoxdur!!!". Burada, kişinin cavabındakı "tozsoran" hansı növ söz dəlalətidir? 8.
edir, yoxsa həmin sözün xarici aləmdəki nümunəsinə? (Diqqət). 9.
Elə bir söz deyin ki, zehin birbaşa nümunəyə yönəlsin. 132
3-
CU DƏRS • • SOZUN
QISIMLƏRI
Söz ya mənasız (məsələn, nab və frana kimi), ya da mənalı olur. Mənalı sözlər bir neçə cəhətdən qisimlərə bölünür. 1. Sözün öz mənası ilə müqayisəsi Öz mənası ilə müqayisə etdikdə söz beş yerə bölünür: 1. Birmənalı 2. Məcazi 3. Omonim 4. Daşınmaz 5. Daşman Bu növlər aşağıdakı "bölgü"^ı vasitəsilə ahmr; Söz ya bir mənaya dəlalət edir; belə sözlərə birmənalı sözlər
deyilir (məsələn, Allah)“, ya da bir neçə mənaya dəlalət edir. Əgər bir neçə mənaya dəlalət edirsə, ya məcazi mənalıdır, ya da məcazi mənalı deyil. Əgər məcazi mənası varsa, belə sözlərə
mənalı sözlər deyilir (məsələn: ay, şir; belə ki, ay sözü həqiqi mənada Yerin təbü peykinə, məcazi mənada isə məşuqun camalma dəlalət edir, şir sözü də həqiqi mənada yırtıcı heyvan olan aslana, məcazi mənada isə şücaətli insana dəlalət edir). Əgər məcazi mənası yoxdursa, ya bu müxtəlif mə- ikinci hissədə bölgü dərsi gələcək. “ Allah sözünün, yalnız və yalnız vahid Allaha dəlalət etməsi həm şərti, həm də əqli dəlalətdir. Çünki Allah sözünün Allaha dəlalət etməsi insanlar tərəfindən qəbul olunmuşdur. Belə ki, bu sözün yerinə başqa söz də ola bilərdi. Digər tərəfdən biz qəti, fəlsəfi yolla isbat edirik ki, Allah, həqiqətən də, vahiddir. Bunun isbatı isə tövhid elmində izah olunur. Buna görə də Allah sözü, yahz vahid Allaha dəlalət edir. 133
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|