Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "İnsan ziyan içindədir!"^
- Üçüncü hal: Bəzən isə iki ümumi məfhumu müqayisə edirik, bu zaman onların bir-birinin predmetlərini əhatə edib-et- məməsinə görə dörd hal almır
- “ "//" işarəsi insanla ağac məfhumlarının predmetlər silsiləsində kəsişmədiyini, bu da onların heç bir ortaq predmetləri olmadığını ifadə edir.
Məntiq ____________________________________________________________ yalruz zehindədir. Bu məfhumlara məntiqi məfhumlar deyilir. Məsələn: fərdilik, ümumilik, cins, növ və s. Cins, növ məfhumları ilə gələn dərslərdə tamş olacaqsımz. Göründüyü kimi, xarici aləmdə nə fərdilik var, nə də ümumilik və s. Üçüncü qrup məfhumlar isə fəlsəfi məfhumlar adlamr. Belə ki, bu məfhumlar əvvəlki iki məfhumun hər birinin xüsusiyyətlərinə malikdir. Fəlsəfi məfhumlarm da xarici aləmdə pred- metləri olmur, amma məntiqi məfhumlardan fərqli olaraq fəlsəfi məfhumları xarici əşyalara, predmetlərə hökm etmək olur. Yəni məntiqi məfhumlar haqqmda, məsələn, demək oknaz ki, insan predmeti olan mən, sən və yaxud Kamil "fərdi"dir. Amma fəlsəfi məfhumlar haqqmda belə hökm etmək olur. Məsələn, tutaq ki, bir daş parçası şüşəni smdırır. Burada daş şüşənin sınmasıran "səbəb"idir. "Səbəb" məfhumu fəlsəfi məfhumdur. Doğrudur, məntiqi məfhumlar kimi "səbəb" məfhumu da xarici aləmdə sərbəst şəkildə mövcud deyü. Yəni daşm zatmda daşlıq xüsusiyyətiudən başqa "səbəb" xüsusiyyəti yoxdur. Amma burada, məntiqi məfhumlardan fərqli olaraq, xarici aləmdəki predmet olan daşa "Daş səbəbdir" hökmünü verə bilirik. Daş xarici aləmdə sərbəst mövcud olan bir əşyadır və göründüyü kimi, fəlsəfi məfhum olan "səbəb" məfhumunu daşa hökm edə bilirik. Amma məntiqi məfhumlarda belə bir xüsusiyyət yox idi. Başqa sözlə, bu üç məfhumım bir-birindən fərqi
aşağıdakılardır: Mahiyyət məfhumlarmm xarici aləmdə zehindən asılı olmadan predmeti var və bu məfhumu həmin predmetə hökm edə bilirik, məsələn, "Aqil insandır". Məntiqi məfhumlarm xarici aləmdə predmeti yoxdur və belə məfhumları, yalnız zehindəki məfhumlara hökm edə bilirik, məsələn, "İnsan ümumidir", "Bakı fərdidir" və s. Fəlsəfi məfhumlarm isə xarici aləmdə mahiyyət məfhumları kimi sırf predmetlərə malik
olmasa da,
bu məfhumlar məntiqi məfhumlardan fərqli olaraq xarici predmetlərə hökm ediHr, məsələn, "Çay torpağm yuyubnasırun səbəbidir" və s. 150
Zehin və Məntiq SUALLAR: 1.
"Quran fərdidir" cümləsi fərdidir. 2.
Altmdan xətt çəkilmiş sözlərin ümumi və ya fərdi olduğunu müəyyənləşdirin: Hafiz Quran hafizi idi, Abdulla yalan danışmır. 3.
Aşağıdakı məfhumlarm ümumi və ya fərdi olub-olmadı- ğmı aydmiaşdırm. İlahi, yaşıl (rəng), yaşıl (söz), su, Allah, mən, İslamm mərkəzi, sevgi, ölüm. 4.
5.
"Bu" və "o" işarə əvəzlikləri ilə işlənən məfhumlar haqda nə deyə bilərsiniz? 6.
Hissi və xəyali surətlərin ümumi və ya fərdi olduğunu müəyyənləşdirin. 7.
8.
Hər hansı hüzuri idrakımız haqqmda zehnimizdə formalaşan hüsuli bilik ümumidir, yoxsa fərdi? 9.
"Yer Günəş ətrafma fırlanır" hökmü ümumidir, yoxsa fərdi? "İnsan ziyan içindədir!"^ ayəsi necə? 10.
Aşağıdakılarm dərəcəli, yaxud
dərəcəsiz məfhum
olduğunu müəyyən edin. Katib, qələm, alim, ədalət, ədalətli, nur, mədən, həyat, gözəllik, bitki, qara, qaralıq, su, isti, qüdrət, söz, qüvvə, işıq, işıqlı, miqdar, ədəd.
11.
50 il bundan qabaqkı avtomobilə nisbətən müasir avtomobillər təkmilləşdirilmişdir. Elə isə müasir avtomobillər dərəcəli deyilmi? 12.
deyilmi? « əl-Əsr, 2 151
Məntiq ____________________________________________________________ 13.
Vacib, imkan, mümkün, qeyri-mümkün, böyük, kiçik hansı növ məfhumlardır? 14.
"Yalan", "təfəkkür" və "məntiq" hansı növ məfhumdur? 15.
idrakla sizin zehninizdə əks olimur. Məlumdur ki, zehindəki bu hissi, yaxud xəyali bilik fərdidir. Çünki onun yalmzca bir nümunəsi var və o da Məkkədədir. İndi siz, mücərrədləşdirmə ilə bir dəfə ümumi, bir dəfə də fərdi olan "Kəbə" məfhumu ya- radm. 152
3- CU DƏRS DÖRD NİSBƏT Biz iki məfhumu həcminə görə müqayisə etsək, üç hal almır. Birinci hal: Bəzən iki fərdi məfhumu bir-biri ilə müqayisə edirik. Məsələn, "Allah" - "Abdullah (şəxs)". Bu zaman bu iki məfhum tamamilə bir-birindən fərqlərürlər. İkinci hal: Bəzən bir ümumi məfhumu bir fərdi məfhumla müqayisə edirik. Görəsən, bu ümumi məfhum fərdi məfhumun predmetini əhatə edirmi, ona hökm edilirmi? Bu zaman iki hal ola bilər. Ya ümumi məfhum fərdi məfhumu əhatə etmir (məsələn, "kitab" və "Kəbə"), ya da əhatə edir (məsələn, "insan" və "İbn Sina"). Üçüncü hal: Bəzən isə iki ümumi məfhumu müqayisə edirik, bu zaman onların bir-birinin predmetlərini əhatə edib-et- məməsinə görə dörd hal almır: 1)
Çarpazlaşmayan məfhumlar - Bir-birinin predmetlərini əhatə etməyən iki ümumi məfhumdan ibarətdir. Məsələn, insan // ağac.®
153
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|