Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Başqa sözlə: dedik ki, mücərrədləşdirmə ümumi xarakter daşıyır. Hər bir insan əşyalardan ümumi məfhumlar yaratmaq
Formal Məntiq b)
Ümumi və fərdi məfhumlar tərif üçün müqəddimədir. Hər bir dəlilgətirmə hökmdən, hər hökm də hissələrdən təşkil olunur. Bu hissələr əsasmda hökm olunan məfhumu tarumah- yıq ki, hansısa bir məfhumu ona hökm edə bilək. Deməli, "Beş ümumi" bəhsi də öz növbəsində araşdırılmalıdır. Hökm bəhsinin isə dəlilgətirmə bəhsinə müqəddimə olması aşkardır. Belə ki, dəlügətirmə hökmlərdən təşkil olunur və hökmlərin müxtəlif növləri var. Buna görə də hökm ilə tamşlıq olduqca zəruridir. 177
T Ə R İ F
179
1-
CI DƏRS T Ə R İ F Tərifin əhəmiyyəti Tərif təfəkkürün dörd formasından ikincisidir. Təfəkkürün birinci forması olan mücərrədləşdirmə üə məfhum bəhsində tamş oldunuz. Bu dərsdə isə mücərrədləşdirmədən sonra gələn təfəkkürün tərif forması ilə tamş olacağıq. İnsan mücərrədləşdirmədən sonra yaratdığı həmin məfhumu tanımaq üçün onun haqqmda müxtəlif cəhətlərə görə müxtəlif suallar verir. Məntiq alimləri bu sualları ümumi olaraq aşağıdakı suallarda cəmləmişlər: 1.
Leksik mənasmda 2.
Mahiyyətində 3.
Varlığmda 4.
Keyfiyyətində 5.
Kəmiyyətində 6.
Səbəbində 7.
Məkanmda 8.
Zamarunda Məntiq bu suallara cavab verməyi öhdəsinə götürməmişdir. Bu suallarm hər birini müəyyən bir elm sahəsi araşdırır. Məntiqin rolu isə, bu suallara cavab axtaran elmlərə yol göstərməkdir. Dediyimiz kimi, məntiqin mövzusu "mücərrədləşdirmə", 181
Məntiq ____________________________________________________________ "tərif", "bölgü" və "əqli nəticə"dən ibarətdir. Tərif bəhsinin məntiqdə yer almasmm səbəbi dəlilgətirmə zamanı hansısa bir məfhum haqqmda müəyyən hökm verilməsinə görədir. Yəni hər hansı məfhum haqqmda düzgün tərifin verilməməsi, onun düzgün qavranılmasmm qarşısmı alır və buna görə də həmin məfhum haqqmda hansısa bir hökm verildiyi zaman, yanlış tərif doğru kimi qələmə almır. Yaxud bir məfhuma iki şəxs tərəfindən müxtəlif məna verilməsi ixtilaflara səbəb ola bilir. Məsələn, peyğəmbərlərin (ə)
məsumluğu haqqmda
gedən mübahisələrin səbəbi "məsumluğ"un mənasırun müxtəlif tərəflərdən müxtəlif formalarda qavramimasma görədir. Yəni məsumluq haqqmda əqidələr həqiqətlə ziddiyyət təşkil etməsə də, bəzi insanlarm məsumluq haqqmdakı fikirləri, eyni zamanda, onlarm məsumluğu qəbul edənlərin əqidəsindən xəbərsizlikləri, ixtilaf yaradır. Halbuki insanlar məsumluqda məqsədin nə olduğunu dəqiqləşdirsə, mütləq görəcəkdir ki, bu, həqiqətdən başqa bir şey deyildir. Başqa bir misal: Bəzi mövzularla bağlı fenomenlərə verilən təriflər, insanlarda onlara qarşı elə təsəvvür formalaşdırmışdır ki, bir həqiqətlə üzləşən zaman, bu həqiqəti qəbul etmələri mümkün olmur. Yalraz bu cür "zehni tərifTər müqabilində sual olunur ki, üzərindən əsrlər keçməsi ilə bərabər, doğrudanmı bəzi mövzularla bağlı fenomenlər xarici aləmdə, tərif olunduqları kimidirlər? Yaxud alimlərin bir qismi elə məntiqin özü barəsində yanlış təsəvvürlər, məntiqi öyrənməyin əhəmiyyətinə şübhələr yaradır və onu etibarsız sayırlar. Məsələn, bəziləri, hətta belə güman edirlər ki, məntiq "sözü qarışdırmaq", "Buynuzlarmı itirmisənmi? su- alma ya "hə", ya da "xeyr" cavabı, cavab verənin bu}muzları- nm varlığmı göstərir", "Allah Qiyamətdə görünəcək, deməli, əli var" kimi məsələlərdən ibarətdir. Amma kitabm əvvəlində dediyimiz kimi, bu kimi məsələlər məntiqin "sofizm" bəhsinə aiddir və məntiqin işi də belə aldadıcı dəlillərlə mübarizə aparmaqdır. Bu cddadıcı nəticələr bəzən o qədər gizli olur ki. 182
Formal Məntiq onun yanlışlığını, yalnız böyük mütəfəkkirlər izah edə bilirlər. Bu haqda sofizm bəhsində geniş danışılacaq.
183
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|