Режа: Банклар томонидан қимматли қоғозлар билан амалга ошириладиган операцияларнинг турлари ва моҳияти

13-MAVZU. BANKLARDA QIMMATLI QOGʼOZLAR BILAN OPERATSIYALAR HISOBI (2 SOAT)
Reja:
13.1. Banklar tomonidan qimmatli qogʼozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning turlari va mohiyati.
13.2. Tijorat banklari tomonidan oʼz aksiyalarini muomalaga chiqarish va ularning hisobini yuritish tartibi.
13.3. Eʼlon qilingan dividendlarni hisoblash va toʼlab berilishini hisobda aks ettirish.
Adabiyotlar: 8, 9, 10, 11, 12, 13, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 28


13.1. Banklar tomonidan qimmatli qogʼozlar bilan amalga
oshiriladigan operatsiyalarning turlari va mohiyati.









13.2. Tijorat banklari tomonidan oʼz aksiyalarini muomalaga chiqarish va ularning hisobini yuritish tartibi.
Qimmatli qog‘ozlar chiqarilishi davlat rо‘yxatidan о‘tkazilganidan keyin qimmatli qog‘ozlarni chiqarish tо‘g‘risidagi qarorning emitent bankka berilgan nusxasiga asosan quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:

Dt 90329	—	«Bankning hujjatsiz qimmatli qog‘ozlari»;
Kt 96314	—	«Bankning qimmatli qog‘ozlari bо‘yicha kontr-hisobvaraq»

Obuna qilinganda va aksiya oldi-sotdi shartnomasi tuzilganda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:
a) imtiyozli aksiyalar bо‘yicha:

	Dt	30303	—	«Imtiyozli aksiyalar uchun obuna mablag‘ining tо‘lanmagan qismi (kontr-passiv)»;
	Kt	30309	—	«Rо‘yxatdan о‘tkazilgan ustav kapitali — Imtiyozli»;

b) oddiy aksiyalar bо‘yicha:

	Dt	30306	—	«Oddiy aksiyalar uchun obuna mablag‘ining tо‘lanmagan qismi (kontr-passiv)»;
	Kt	30312	—	«Rо‘yxatdan о‘tkazilgan ustav kapitali — Oddiy».

Aksiya uchun tо‘lov tо‘liq yoki qisman olinganda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:

	Dt	10101	—	«Aylanma kassadagi naqd pullar» yoki bankning vakillik hisobvarag‘i yoki mijoz hisobvarag‘i;
	Kt	30303	—	«Imtiyozli aksiyalar uchun obuna mablag‘ining tо‘lanmagan qismi (kontr-passiv)» yoki 30306 — «Oddiy aksiyalar uchun obuna mablag‘ining tо‘lanmagan qismi (kontr-passiv)».

Tо‘lov tо‘liq olingandan sо‘ng bitim amalga oshirilganda, aksiya bо‘yicha egalik huquqi о‘tkazilganligini tasdiqlovchi depo hisobvarag‘idan olingan tegishli kо‘chirmaga asosan bir vaqtning о‘zida quyidagi buxgalteriya о‘tkazmalari amalga oshiriladi:
a) imtiyozli aksiyaning nominal qiymatiga:

	Dt	30309	—	«Rо‘yxatdan о‘tkazilgan ustav kapitali — Imtiyozli»;
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli»;

b) oddiy aksiyaning nominal qiymatiga:

	Dt	30312	—	«Rо‘yxatdan о‘tkazilgan ustav kapitali — Oddiy»;
	Kt	30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy»;

v) obuna bahosi va nominal qiymat о‘rtasidagi ijobiy farq summasiga:

	Dt	30309	—	«Rо‘yxatdan о‘tkazilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30312	—	«Rо‘yxatdan о‘tkazilgan ustav kapitali — Oddiy»;
	Kt	30603	—	«Qо‘shilgan kapital»;

g) joylashtirilgan aksiyalar bо‘yicha:

	Dt 96314	—	«Bankning qimmatli qog‘ozlari bо‘yicha kontr-hisobvaraq»;
	Kt 90329	—	«Bankning hujjatsiz qimmatli qog‘ozlari».

Aksiyalarni chiqarilishi bilan bog‘liq bо‘lgan xarajatlar 56795 — «Boshqa operatsion xarajatlar» hisobvarag‘ining «Aksiyalarni chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar» alohida shaxsiy hisobvarag‘ida hisobga olinadi.
Agar aksiyalar chiqarilishidan avval aksiyaning qiymati potensial aksiyadorlar tomonidan tо‘liq yoki qisman tо‘langanda, aksiyalar bо‘yicha oldindan tо‘lovlar, aksiyalar chiqarilishiga qadar majburiyatlarda aks ettiriladi. Shuningdek, bankning yangi aksiyalariga obunada ishtirok etish kafolati uchun potensial aksiyadorlar tomonidan omonat (depozit) qо‘yilishi mumkin.
Bunda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmalari amalga oshiriladi:
a) oldindan tо‘lov amalga oshirilganda:

	Dt	10101	—	«Aylanma kassadagi naqd pullar» yoki bankning vakillik hisobvarag‘i yoki mijoz hisobvarag‘i;
	Kt	29830	—	«Aksiyalar uchun obuna mablag‘ini tо‘lash bо‘yicha depozitlar»;

aksiyalar sotilganda, aksiya bо‘yicha egalik huquqi о‘tkazilganligini tasdiqlovchi depo hisobvarag‘idan olingan tegishli kо‘chirmaga asosan:

	Dt	29830	—	«Aksiyalar uchun obuna mablag‘ini tо‘lash bо‘yicha depozitlar» — tо‘lov summasiga;
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy» — aksiyaning nominal qiymatiga;
	Kt	30603	—	«Qо‘shilgan kapital» — tо‘lov summasi bilan nominal qiymati о‘rtasidagi ijobiy farq summasiga.

13.3. Eʼlon qilingan dividendlarni hisoblash va toʼlab berilishini
hisobda aks ettirish.
E’lon qilingan dividendlarning hisoblanishi quyidagi buxgalteriya о‘tkazmalari orqali amalga oshiriladi:

	Dt	31203	—	«Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)» (yillik dividendlarni hisoblashda);
		31206	—	«Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)» (oraliq dividendlarni hisoblashda);
		30903	—	«Umumiy zaxira fondi» (foyda yetmaganda imtiyozli aksiyalar bо‘yicha);
	Kt	29822	—	«Tо‘lanishi lozim bо‘lgan dividendlar».

Dividendlar tо‘langanda, quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:

	Dt	29822	—	«Tо‘lanishi lozim bо‘lgan dividendlar»;
	Kt	10101	—	«Aylanma kassadagi naqd pullar» yoki bankning vakillik hisobvarag‘i yoki mijoz hisobvarag‘i.

Hisoblangan dividendlar qonunchilikda belgilangan tartibda bank ustav kapitalini oshirishga yо‘naltirilganda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:

	Dt	29822	—	«Tо‘lanishi lozim bо‘lgan dividendlar»;
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy» — aksiyaning nominal qiymatiga;
	Kt	30603	—	«Qо‘shilgan kapital» — nominal qiymatidan yuqori summasiga.

Aksiyalarning nominal qiymatini oshirish hisobiga ustav kapitali kо‘paytirilganda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:

	Dt	30603	—	«Qо‘shilgan kapital» yoki
		31203	—	«Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)» yoki 31206 — «Sof foyda (zarar) (aktiv-passiv)» (30603 hisobvarag‘ida mablag‘ yetmaganda);
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy».

Taqsimlanmagan foydani kapitallashtirish hisobiga qо‘shimcha aksiyalar joylashtirilganda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmasi amalga oshiriladi:

	Dt	31203	—	«Taqsimlanmagan foyda (aktiv-passiv)»;
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy» — aksiyaning nominal qiymatiga;
	Kt	30603	—	«Qо‘shilgan kapital» — nominal qiymatidan yuqori summasiga.

Ilgari chiqarilgan qimmatli qog‘ozlarga erkin ayirboshlash hisobiga bank aksiyalari joylashtirilganda quyidagi buxgalteriya о‘tkazmalari amalga oshiriladi:
a) imtiyozli aksiyalarni oddiy aksiyalarga yoki imtiyozli aksiyalarni boshqa turdagi imtiyozli aksiyalarga ayirboshlanganda:

	Dt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» — aksiyaning nominal qiymatiga;
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy» — aksiyaning nominal qiymatiga;

b) erkin ayirboshlanadigan obligatsiyalar ayirboshlash uchun taqdim etilganda:

	Dt	23602	—	«Chiqarilgan obligatsiyalar» balans hisobvarag‘ining «Erkin ayirboshlanadigan obligatsiyalar» shaxsiy hisobvarag‘ida — erkin ayirboshlashga taqdim etilgan qimmatli qog‘oz qiymatiga;
	Kt	30315	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Imtiyozli» yoki
		30318	—	«Chiqarilgan ustav kapitali — Oddiy» — aksiyaning nominal qiymatiga;
	Kt	30603	—	«Qо‘shilgan kapital» — nominal qiymatidan yuqori summasiga, ayirboshlash koeffitsiyenti 1 dan yuqori bо‘lganda.