Reja: boshlang'ich sinflarda ona tili o'qish savodxonligi

BOSHLANG'ICH SINFLARDA ONA TILI VA O'QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TEXNIKA VOSITALARIDAN FOYDALANISH
Reja:

1. 
   BOSHLANG'ICH SINFLARDA ONA TILI O'QISH SAVODXONLIGI
   
2. 
   TEXNIKA VOSITALAR
   
3. 
   O'QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TEXNIKA VOSITALARIDAN FOYDALANISH
   

Keywords: textbook, knowledge, DTS, visual aids, assessment, spelling, literacy.
Tayanch so‘zlar: darslik, bilim, DTS, ko‘rgazmali qurollar, baholash, imlo, savodxonlik.
Keywords: textbook, knowledge, SST, visual aids, assessment, spelling, literacy.
Tayanch so‘zlar: darslik, bilim, DTS, ko‘rgazmali qurollar, baholash, imlo, savodxonlik.
Не удалось загрузить все результаты.
Повторить
Повторная попытка…
Повторная попытка…
Savodxonlik darslari boshlang‘ich sinflarda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Ayniqsa, ushbu dars jarayonlarini tashkil etishda imloning o‘rni bo‘lakcha. Imlo ustida ishlash va savodxonlik darslarini to‘g‘ri tashkil etish har bir pedagog uchun naqadar muhim ekanligini bugungi kun ustozlari bilishadi.
Boshlang‘ich sinf o'quvchilarida ona tilidan bilim va malakalarni hosil qilish ishlari, asosan, yozuv darslarida amalga oshiriladi. Yozuv darslarining mazmuni boshlang'ich sinf ona tili dasturini va maktab oldiga qo‘yilgan talablar asosida belgilanadi.
Yozuv darslarini tashkil etishda pedagogika va metodika tavsiyalari hisobga olinadi. Yozuv darsi va unga qo'yilgan talablarni belgilashda metodika fani sohasidagi yangiliklar, boshlang'ich sinflarda ishlayotgan eng tajribali o‘qituvchilarning tajriblari asos qilib olinadi. Shunga alohida e’tibor berish kerakki har bir darsda o‘quvchilarga bilim berish jarayonida tarbiyaviy tomonlarga ham alohida ahamiyat berib borish, uzaro hurmat, mas’uliyatni his etish, tengdoshlari va oila a’zolariga hurmat, g‘amxo‘rlik, tabiatga mehr-muhabbat singari xislatlarni singdirib borish kerak.
O‘quv tarbiya ishlarida ko‘zlangan maqsadga yetishish uchun o‘quvchilarda quyidagi qobiliyatlarni shakllantirib borish zarur:
1) Gapdagi so‘zlarni o‘xshash tomonlariga ko‘ra taqqoslab olish.
2) So‘zlar nimani ifoda etishiga ko‘ra turkumlarga ajratish.
3) O‘qituvchi tavsiya qilgan yoki o‘zi tuzgan reja asosida fikrlarni bayon ega olish.
4) Gaplarda grammatik tushunchalarni, orfografik qoidalarni ifodalay olish.
5) Darslikdagi turli mashqlar va topshiriqlarni birgalikda muhokama qilinganidan keyin uni bajara olsh.
Ona tili darslari savodli yozuv darsi hisoblanadi. Shuning uchun ham yozma ishlarga alohida e'tibor beriladi. Darsning uchdan ikki qismida o'quvchilar grammatik, orfografik va nutqiy yozma ishlarni bajaradilar. Shuning uchun grammatik, orfografik bilimlarni o‘zlashtirish uchun qund bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Kuzatshlardan ma’lumki, darsda o‘quvchilarning osoyishta va mustaqil ishlarini ta’minlagan o‘qituvchi ularning savodli bo‘lishga erisha oladi.
Bunday darslarda ko‘rgazmali qurollar, didaktik materiallar, texnika vositalaridan foydalanish o‘z o‘rnida bo‘ladi. O‘quvchilarning dars jarayonida yo‘l qo‘ygan xatolarini sekin yotig‘i bilan tushuntirish lozim. O‘quvchi shundagina yozuvida yo‘l qo‘ygan xatosini tushunib oladi va tuzatishga harakat qiladi, bilimlarni o‘zlashtirishga qiziqishlari ortib boradi. Ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini bajargan ishlarini o‘z vaqtida baholab borish ham katta ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich sinf ona-tili darsliklaridagi manbalar oz bo'lsada izlanish metodi bilan ishlashni taqozo etadi O'quvchilar o'qituvchi rahbarligida mashq shartini o'qib unda talab etgan topshiriqlarni aniqlaydilar savollarga javob qidiradilar undagi fikrlarni umumlashtiradilar, mashqlar bajaradilar. Umumlashtirish va xulosalar asosida qoidalar ishlab chiqadilar.
Umuman ona-tili darslarini to'g'ri va qiziqarli tashkil etilishi o'quvchilarni darsga bo'lgan qiziqishlarini ortiradi.
Boshlang'ich sinf ona tili ta'limida xato turlari va ularning kelib chiqish sabablari. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining yozuvlarida turli xatolar uchrab turadi. Bu uchraydigan xatolarni quyidagi turlarga ajratish mumkin.
1. Grafik xatolar. Grafik xatolarga harf shakllarini o'xshata olmaslik, harflarning o'rnini almashtirib yozish, talaffuzi o'xshash undoshlarni aniq ajratmaslik natijasida yozuvda bir harf o'rniga ikkinchisini ishlatish biror harfni tushirib qoldirish kabi xatolar uchraydi. Shularga ko'ra grafik xatolar quyidagi ko'rinishlarda bo'ladi:
1. Alisher odobli bola.
2. Kuz fasli boshlandi
3. Qobil ikki tup ko’chat ekdi
4. Olma, o’rmon, to’qmoq.
1. Fonetik xatolar. Bunday xatolar so’zlarni tog’ri talaffuz qila bilmaslik, sheva va dialektlar ta’sirida bo’ladi. Fonetik xatolar asosan quyidagi ko’rinishlarda bo’ladi.
Grafik xatolar, harflar shakllarini buzib yozish, so’zda harflar birikmasini buzib yozish, harflarni bir-biriga noto’g’ri ulab yozish, fonetik xatolar, dissimilatsiya hodisasi natijasida, dialekt va sheva xatolari, assimilatsiya hodisasi natijasida, tovushlar almashuvi natijasida. Masalan:
1. Borgan edi – boruvdi. (sheva xatolari)
2. Tomni – tommi. Piyolaga – piylaga. (Assimilatsiya hodisasi)
3. Go’sht – gosh. G’isht – g’ish
5. Devor – devol. (tovushlar almashuvi)
Xatolar ustida ishlashda orfografik tahlilni ahamiyati katta bir necha gapni orfografik jihatdan to'la tahlil qilish kerak.
Bu bilan o'quvchilar so'z ma'nosi va uning imlosini puxta o'zlashtirib oladilar. O'quvchilarning to'g'ri, xatosiz yozishga o'rgatish va yo'l qo'yilgan xatolarni bartaraf etish uchun quyidagilarga e'tibor berish kerak:
1. Eng avvalo o'quvchilarni to'g'ri talaffuz qilishga o'rgatish. Ya'ni so'z aytilganda tovushlarni aralashtirmay, tovush tushirib yoki orttirib talaffuz etmaslik. Masalan: kitob o'rniga kitob, ruchka o'rniga yuchka, maktab o'rniga matab deyishga yo'l qo'ymaslik.
2. Har bir darsda ko'pchilik uchun bir xil uchraydigan tipik xatolar doskada ko'rsatilib, tuzatiladi. Morfologik xatolar, so’zning ma’nosini tushunmaslik, grammatik qoidalarni bilmaslik, orfagrafik qoidalarni unutish, parishon xotirlik, mexanik xatolar.
3. Ayrim o'quvchilar uchun tegishli xatolar o’sha o'quvchi bilan birgalikda tuzatiladi.
4. Agar o'quvchilar biror qoidani bilmasligi natijasida xatoga yo’l qo’ygan anashu qoidani takrorlash bilan tushuntirish kerak bo’ladi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki o’quvchilar yozuvida xatolar bo’lmasligi uchun lug'at ishiga ta'limiy harakterdagi yozma ishlarga ko'proq o'rin berish zarur. Imlosi qoidalashtirlmagan va qiyin so'zlar jadvali tuzilib, sinf xonasiga o'quvchilarga ko'rinarli qilib osib qo'yilishi va uni vaqti-vaqti bilan almashtirib turishsa yaxshi natija beradi.
Savodxonlik darslarida imloning ahamiyati kattadir. Imloviy xatolar ustida ishlash esa ustozlarning dars jarayonida oldiga qo’ygan ilmiy maqsadlardan biri hisoblanadi. Shu sababli ham ikkisini bog’lab savodxonlik darslarida imlo ustida ishlanishi maqsadga muvofiq bo’ladi.


Ta‘lim tarbiya tizimining bugungi kundagi vazifasi o‘sib-ulg‘ayib kelayotgan yoshlarni vatanparvar, zamonaviy bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtirgan kelajakda jamiyatda o‘z o‘rnini egalashga erishgan-komillikka intiladigan barkamol avlodni voyaga yetkazishdir. Mamlakatimizda ta’lim sohasida olib borilayotgan islohatlarda umumta’lim maktablari hal qilivchi kuchga aylangani ayni haqiqatdir. Maktablarda kelajak avlod vorislarini tarbiyalashga yo‘naltirilgan imkoniyatlar o‘z navbatida, pedagog xodimlardan sifatli ta’lim-tarbiya berishni, o‘quvchi yoshlardan esa puxta bilim olishni talab etadi. Bu o‘z navbatida har bir o‘qituvchi zimmasiga yanada yuksak mas’uliyat va vazifalarni yuklaydi. Boshlang’ich ta’lim ta’lim-tarbiyaning poydevoridir. Poydevor qanchalik mustahkam bo‘lsa imorat shunchalik chidamli bo‘lganidek, mukammal boshlang‘ich ta’lim olgan o‘quvchilar yuqori sinflarda va ta’limning keyingi bosqichlarida hech qiynalmasdan yanada yuksak natijalarga erisha oladi. Shuning uchun boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘quvchilar savodini chiqarishda, ularga mustahkam bilim berish va ularda zaruriy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishda barcha imkoniyatlarni ishga solishlari, ilk ta’lim-tarbiya jarayonini sifatli olib borishi lozimdir. Bu vazifa har bir o‘qituvchi zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklaydi va bu mas’uliyatni to‘laqonli his etgan holda mehnat qilish zamirida esa ijodkorlik, izlanish,ilg‘or va innovatsion texnologiyalarni, ilg‘or ish tajribalarini, samarali didaktik materiallarni o‘qitish jarayonida mahorat bilan qo‘llash faoliyati yotadi. Hayotimizning barcha sohalarida bo‘lgani kabi, yoshlarga ta’lim va tarbiya berishning hozirgi bosqichi bu jarayonga axborot-kommunikatsion texnologiyalarining, kompyuter texnikasining keng ko‘lamda kirib kelishi bilan xarakterlanadi Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturining amalga oshirilishi tufayli bugungi kunda deyarli barcha maktablar kompyuter texnikasiga ega bo‘ldilar va maktab jamoalari ta’lim jarayonida mazkur texnika imkoniyatlaridan unumli foydalanmoqdalar. Respublikamizda ta’lim jarayonida axborot kommunikatsion texnologiyalaridan foydalanish uchun tegishli ilmiy-metodik bazani yaratish va mustahkamlash jarayoni ketayotir. Yaratilgan va ta’lim muassasalariga qadar yetkazib berilayotgan elektron darsliklar, ayrim olingan mavzular bo‘yicha dars loyihalari, slaydlar to‘plamlari ,Xalqaro baholash dasturlari bo ‘yicha o‘quvchilarni zamon talablari bo ‘yicha baholash bo‘yicha metodik qo‘llanmalar fikrimizning dalilidir. Umumiy o‘rta ta’limning kompetensiyaviy yodashuv asosidagi davlat ta’lim standartlarida har bir o‘quvchining tayanch va fanga oid kompetensiyalarini umumjahon ta’lim standartlari doirasiga olib chiqish vazifasi qo’yilgan. O‘quvchining savodxonlik darajasini oshirishni esa zamonaviy axborot texnologiyasisiz tasavvur etib bo’lmaydi. O‘quvchining savodxonlik darajasini oshirishda ona tili ta’limi muhim omillardandir. Ona tilini o‘qitishda axborot texnologiyalardan unumli foydalanish ta’lim samaradorligini beqiyos oshirishga xizmat qiladi. Shuning uchun ham umumiy o‘rta ta’limning har ikkala bosqichida ona tili ta’limi samaradorligini oshirish uchun qilinadigan sa’yi-harakatlar bugungi kunning ham talabidir desak yanglishmaymiz. Kompetensiyaviy yondashuv asosidagi davlat ta’lim standartlarida o’quvchining savodxonligini oshirish maqsad qilib belgilangan ekan, bunga boshlang’ich sinflardanoq jiddiy e’tibor qaratish lozim. Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitishda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishning keng imkoniyatlari yaratilgan va bular sirasiga o‘quv adabiyotlarining yangi avlodlari: elektron o‘quv qo‘llanmalar, elektron darsliklar, qisqa interaktiv o‘quv dasturlari, audio qo‘llanmalar, multimediali darslarni kiritish mumkin. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining ona tili darslarida o‘quvchilarning savodxonligini oshirishida eng qulay va zamonaviy usullardan biri-dars jarayonida multimedia darslaridan foydalanish, o‘quvchilarda ijobiy o‘quv motivlarini hosil qiluvchi avvaldan dasturlashtirilib disklarga yozilgan o’quv topshiriqlari yordamida og‘zaki va yozma matnlar yaratishga mo‘ljallangan kommunikativ modullar asosida ishlashdir. Boshlang’ich sinf ona tili darslarida so‘z yasash, gap tuzish va matn yaratishga mo‘ljallangan kommunikativ modullar o‘quvchilarni aniq, jadal fikrlashga, oxirgi maqsad sari intilishga, lozim bo’lsa o‘z fikrini himoya va isbot qilishga o‘rgatadi, o‘z nutqiy mahoratini mustaqil rivojlantirish uchun imkoniyat yaratadi. Mazkur fikrlarning rivoji uchun imkoniyat yaratish esa, yana va yana o‘qituvchiga, uning pedagogik mahoratiga, zamonaviy texnika vositalarini tushunishi va uni o‘rganilayotgan mavzu doirasida tadbiq eta bilishiga bog‘liqdir. So‘zimizning isboti sifatida 4-sinf ona tili darslarida o‘quvchilarning kommunikativ savodxonligini oshirishga mo‘ljallangan o‘yin topshiriqlardan namuna keltiramiz. 1-topshiriq. Berilgan maqollarni multimedia ekraniga tering. Ifodali o‘qing va ma’nolarini sharhlang. 1. Odam bo‘laman desang, Ona tilingni sev. 2. Mehnat qilgan elda aziz. 3. Til bilgan el biladi. 4. Ona-yurting, oltin beshiging. 2-Topshiriq. Odam, yurt, oltin so‘zlariga yaqin ma’noli so’zlarni toping. Eng ma’qulini tanlab daftaringizga ko‘chiring. Yoki “Davom ettir ” didaktik o‘yinidan foydalanish mumkin. Monitordan o‘quvchilar biror gapning boshlanishini o‘qiydilar, keyin o‘zlari jumlalarni oxiriga yetkazadilar. Masalan: 1. Qish fasli tugagach, bahor fasli kirib keldi. 2. Bahor fasli ................... oyidan boshlanadi 3. Bahor fasli ……………oylaridan iborat. 4. Issiq o‘lkalardan qaldirg‘och, …………………kabi qushlar uchib keladi. Bolalar nuqtalar o‘rniga quyidagi so‘zlarni qo‘yib davom ettiradilar. 1. Qish fasli tugagach, bahor fasli kirib keldi. 2. Bahor fasli mart oyidan boshlanadi 3. Bahor fasli mart, aprel, may oylaridan iborat. 4. Issiq o‘lkalardan qaldirg‘och, jiblajibon, turna kabi qushlar uchib keladi. Bunday topshiriqlarning miqdori, mazmuni va shakli turlicha bo‘lishi tabiiy. O‘qituvchi buni darsning xarakteri, maqsadi. Dars jarayonidagi ehtiyoj va imkoniyatga qarab belgilaydi. Dars jarayonida yozilishi va tahlil qilinishi lozim bo‘lgan maqollar o‘qituvchi tomonidan diktafonda qiroat qilinadi. O‘quvchilar eshitganlarini imlo qoidalari hamda tinish belgilariga rioya qilgan holda kompyuter ekraniga terishi lozim. Tayyor maqollar o‘qituvchi tomonidan qiroat bilan mikrofonda o‘qiladi, boshqalar esa eshituv asbobi (naushniklar) orqali qiroatni tinglaydilar. O‘qilayotgan maqollarni esa multimediya ekranida ko‘radilar va tanqidiy fikr bildiradilar. Bu topshiriqni bajarishda o‘quvchilar so‘zlarni to‘g’ri va chiroyli talaffuz qilishga, imloviy xatolardan saqlanishga, jumlani shoshilmay qiroat bilan o‘qishga harakat qiladilar. Bir yo‘la qiroat san’ati sirlaridan ham bahramand bo‘ladilar. Xulosa qilib aytganda, zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilarda jadal fikrlash, zamonaviy texnika bilan erkin ijodiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi va rivojlantiradi. O‘quvchida tez bilib olishga, ixcham va jadal fikrlashga, o‘z bilim va malakasini darhol namoyish yetishga ishtiyoq, o‘z bilimiga ishonch ortadi. Qisqa qilib aytganda, kompyuter bilan muloqot o‘quvchini o‘z-o‘zidan ta’lim jarayonining sub’ektiga aylantiradi. Kompyuter dasturi uni faol ishlashga, tez fikrlashga, fikrni aniq va qisqa ifodalashga o‘rgatadi.Bunday samara esa bugungi kunda ayni muddaodir. Demak, axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga olib kirishni davr talab qilayotir.Bu talabga javob bera olish uchun o‘qituvchi bunday texnologiyani puxta bilishi, yuksak mahorat bilan qo‘llay olishi, o‘rganiladigan materiallarning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ularni to‘g’ri tanlay olishi lozim. Bu boshlangich sinflarda, ayniqsa muhim

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   "Voyaga yetganlarning savodxonlik darajasi, 2015 yil yoki so'nggi kuzatuvlar". Ma'lumotlardagi bizning dunyomiz. Olingan 15 fevral 2020.
   
2. 
   "Savodli". Merriam-Webster.com. Merriam-Vebster. 2014 yil 19-avgust.
   
3. 
   Moats, Louisa (2000). Bosib chiqarish uchun nutq: o'qituvchilar uchun zarur bo'lgan til. Baltimor, MD: Pol H. Brooks Pub. ISBN 978-1-55766-387-0.
   
4. 
   Jek Gudi (1986). Yozish mantig'i va jamiyatni tashkil etish. Umumiy nuqtai. Kembrij universiteti matbuoti. ISBN 978-0-521-33962-9.
   
5. 
   Xit, Shirli Bris (1983). So'zlar bilan ishlash usullari: jamoat va sinflarda til, hayot va ish. Stenford: Kembrij UP. ISBN 9780511841057.
   
6. 
   Brayan V. ko'chasi (1984). "Umumiy ma'lumot". Nazariya va amaliyotda savodxonlik. Kembrij universiteti matbuoti. ISBN 978-0-521-28961-0.