Reja: Fizika fani uning mazmuni,boshqa fanlar va ekologiya bilan aloqasi. Fizik va biokimyoviy jarayonlarning uzviy bog‘liqligi

4 – rasm. Moddiy nuqtaning egri chiziqli traektoriya bo‘ylab harakati

radius–vektorli M₁ nuqtaga ko‘chadi. Rasmdan ko‘rinib turibdiki moddiy nuqta AV egri chiziq bo‘ylab harakatlanganda radius–vektor kattaligi va yo‘nalishi o‘zgaradi.
O‘rtacha tezlik quyidagicha ifodalanadi.

, (5.1)
Bu tezlik vektor kattalikdir, uning yo‘nalishi MM₁ xorda yoki kesma yo‘nalishi bilan mos tushadi.
O‘rtacha tezlikning t vaqtni nolga intilishida olgan chegaraviy qiymati radius – vektor dan vaqt bo‘yicha olingan hosilaga teng bo‘ladi:
, (5.2)
Bu yerda moddiy nuqtaning egri chiziqli harakatidagi oniy tezligidir. Oniy tezlik yo‘nalishi harakatlanayotgan moddiy nuqta traektoriyasiga urinma yo‘nalishda bo‘ladi. Oniy tezlik belgilangan t vaqtga tegishli M nuqtada egri chiziqqa urinma bo‘ladi. Tezlanish esa, tezlik vektori dan vaqt bo‘yicha olingan hosilaga teng
, (5.3)
, (5.4)

4 – va 5 – rasmlarga nazar tashlasak, tezlik va tezlanish vektorlari orasidagi o‘xshashliklarni ko‘ramiz.

Qo‘zg‘almas 0₁ nuqtaga har xil vaqt momentida harakatlanayotgan nuqtaning tezlik vektorini joylashtiramiz. Bu holda – vektorning oxirini tezlanuvchan nuqta A – deb ataymiz.



5 – rasm. Moddiy nuqtaning tezlik traektoriyasi

Tezlanuvchan nuqtalardan iborat geometrik holatlarni tezlik traektoriyasi deb ataymiz.

6 – rasmda tezlik aylanaga urinma bo‘lib yo‘nalgan, uning qiymati


6 – rasm. Moddiy nuqta radiusining aylana bo‘ylab harakati

, (5.5)
ga teng.
7 – rasmda radiusli vektorning traektoriyasi aylana ko‘rinishda tasvir etilgan.