Reja: Populyatsiya tushunchasi va xususiyatlari

Tabiiy populyatsiyalarda hayvonlarning soni uch sababga ko’ra chegaralangan:
Tabiiy zaxiralar (ozuqa, joy va boshqalar) ning tetishmasligi;
Hayvonlarning shu zaxiralarini (tarqalib, qidirib) topa olmasligi;
Populyatsiyaning o’sish tezligida vaqtning chegaralanganligi va uning darajasining ijobiy ahamiyatligi.
Populyatsiyaning tuzulishi.
Populyatsiya a’zolarning jins, yosh bo’yicha, morfologik ko’rinishi, fiziologik jarayoni, xulqiy holatlari, genitek xususiyatlari va hududlar bo’yicha taqsimlanishi populyatsiyaning tuzulishini aks ettiradi. Turning umumiy biologik xususiyatlari, muhitning abiotik va biotik omillari hamda boshqa ta’sirlar asosida populyatsiya tuzulishi kelib chiqadi va unga tur vakillarining harakatchanligi, ma’lum joyga bog’langanligi va og’ir to’siqlani oshib o’ta bilishi kabi belgilar kiradi. Masalan, shimoliy bug’ular doim fasllar bo’yicha keng hududlarda minglab kilometrlar migratsiya qiladi. Shu migratsiya davrida jo’g’rofik to’siq (daryo, ko’l, botqoq) lar, tog’ tizimlaridan o’tadi. Ularning populyatsiyalari katta, soni ko’p bo’ladi.
Populyatsiyalarning yoshga qarab tuzulishi. Populyatsiyalarning yosh bo’yicha tuzulishi uning muhim belgisi bo’lib, populyatsiyaning tug’ulishi va olishiga ta’sir qiladi. Populyatsiyadagi turli guruhlarningbir – biriga nisbati uning ko’payishini aniqlaydi. Tez ko’payotgan populyatsiyalarning asosiy qismini yosh vakillar tashkil qiladi. Soni kamayib borayotgan populyatsiyalarda qari vakillar ham uning ancha qismini tashkil qiladi.
Populyatsiyalarning yosh bo’yicha tuzulishi uning soni o’zgarmasa ham o’zgarishi mumkin. Har bir populyatsiya uchun “o’rtacha” yoki turg’un yosh bo’yicha taqsimlanishi xosdir. O’rtacha va turg’un holatning tuzulishiga ko’p tug’ulish yoki o’lish sabab bo’lishi mumkin.
O’simliklar populyatsiyasining yoshiga qarab tuzulishi. O’simliklarda senopopulyatsiyaning taqsimlanishi – bu ma’lum fitotsenoz ichidagi guruhlar yosho nisbatidan kelib chiqadi. O’simlik yoshini absolyut yoki kalendar yoshi bilan aniqlash qiyin, chunki o’simlik bir kalendar yoshda har xil yosh holati (bahorda unish, ko’karish, barg chiqarish, gullash; yoz faslida urug’ tugish, pishish va h.k.) da bo’ladi. O’simliklarning katta – kichikligi bir yoshli guruh turli harakatchanlikni aks ettiradi. O’simlikning vegativ va generativ organlari yaxshi rivojlangan bo’lsa, u hayotchan, rivojlanish uchun energiya to’plagan, tahqi muhit omillariga chidamli bo’ladi.