Residivə görə cəza təyin edilməsi barədə Vəkillərin İxtisas Komissiyasının üzvü

­  22 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ V nömrə

hüquq  normasının  ünvanlandığı  bütün  şəxslər  hər  hansı şərtlərdən asılı  olmayaraq  ümumi

hüquqlara malik olur və bərabər vəzifələr daşıyır. Buna ən səciyyəvi nümunə konstitusion hüquq

və  azadlıqlardır.  Sonuncu  baxış  nöqteyi‐nəzərindən  biz  ayrı‐ayrı  vətəndaşlara  münasibətdə

normativ göstərişləri hüquq münasibətləri müstəvisinə köçürürük. Hər bir vətəndaş konstitusiyanın

ona verdiyi imkanlardan nə dərəcədə istifadə etməyi özü müəyyən edir.

Konkretləşdirmənin orta dərəcəsində təkcə hüquq münasibətlərinin subyekti deyil, həm də obyekti

də fərdiləşdirilir. Məsələn, mülkiyyət hüquq münasibətlərində mülkiyyətçi və əşya ­ mülkiyyətin

obyekti müəyyən olunur.

Konkretləşdirmənin ən yüksək dərəcəsi o hallarda mövcud olur ki, vəzifə  daşıyan şəxsin  məhz

necə davranmalı olduğu dəqiq məlum olunur. Burada obyekt, hər iki tərəf və onlar arasındakı hüquqi

əlaqənin məzmunu fərdi müəyyən olunur. Belə ki, podrat müqaviləsinə görə bir tərəf (podratçı)

digər  tərəfin  tapşırığını  yerinə  yetirməli,  müəyyən  işi  görməli  və  onun  nəticəsini  sifarişçiyə

çatdırmalıdır,  sifarişçi  isə  işin  nəticəsini  qəbul  etməli  və  razılaşdırılmış  muzdu  ödəməlidir.  (AR

MM‐nin  752–ci  maddəsi).  Digər  misal,  alqı‐satqı  müqaviləsinə  görə  satıcı  əşyanı  alıcının

mülkiyyətinə verməyi, alıcı əşyanı qəbul edib, əvəzində müəyyən edilmiş pul məbləğini (qiyməti)

ödəməyi öhdəsinə götürür. (AR MM‐in 567–ci maddəsi).

Dördüncüsü,  hüquq  münasibətləri  həmişə  fərdidir,  belə  ki:  a)  tərəflər  şəxsləndirilmişdir,  başqa

sözlə onlar konkret hüquqi və fiziki şəxslərdir; b) onların şəxsi hüquq və  vəzifələri var; c) hüquq

münasibətlərinin obyekti tərəflərin hüquq və vəzifələrinin yaranma səbəblərinə görə fərdiləşdirilir.

Beşincisi, hüquq münasibətləri mahiyyətcə elə bir ictimai münasibətləridir ki, burada subyektiv

hüquqların  həyata  keçirilməsi  və  hüquqi  öhdəliklərin  icra  edilməsi  dövlət  məcburetməsinin

imkanları ilə təmin edilir və lazım gəldikdə isə qorunur. Əksər hallarda subyektiv hüquqların həyata

keçirilməsi və hüquqi öhdəliklərin icra edilməsi dövlətin məcburiyyət tədbirləri olmadan baş tutur.

Əgər  buna  zərurət  yaranarsa  maraqlı  tərəf  hüquqi  işin  baxılması,  subyektiv  hüquq  və  hüquqi

öhdəliklərin dəqiq müəyyən edildiyi qərarın ‐ hüquq tətbiqedici aktın çıxarılması üçün səlahiyyətli

dövlət orqanına müraciət edə bilər (6).

İctimai münasibətlərin digər növləri, dövlət məcburetmə qüvvəsi ilə təmin edilmə xüsusiyyətindən

məhrumdur. Şübhəsiz ki, dövlət hüquq münasibətlərinin hamısını qorumur və təmin etmir. Məsələn,

hüquq pozuntularından əmələ gələn münasibətləri dövlət mühafizə etməkdə maraqlı deyil.

Beləliklə, göstərilən əlamətlər bizə hüquq münasibətlərini ictimai münasibətin digər növlərindən

ayırmağa və fərqləndirməyə, habelə cəmiyyətin hüquqi sistemindəki rolunu dəqiq müəyyən etməyə

imkan  verir.  Bu  əlamətlər  nəticəsində  müəyyən  olunur  ki,  hüquq  münasibətləri  ictimai

münasibətlərin xüsusi növüdür.

İstifadə olunmuş ədəbiyyatlar:

1. Èâàíîâà Ç.Ä. Çàêîííîñòü – îñíîâà ïðàâîîòíîøåíèé â äåÿòåëüíîñòè ìèëèöèè. Ì.,1987.

2. Ìàðêñ Ê., Ýíãåëüñ Ô. Òîì 23.

3. Ãåãåëü Ã. Ñî÷. Òîì VII.Ì.,1970.

4. Ìàðêñ Ê., Ýíãåëüñ Ô. Òîì 14.

5.  Èîôôå  Î.Ñ.  Ïðàâîîòíîøåíèå  ïî  ñîâåòñêîìó  ãðàæäàíñêîìó  ïðàâó  //  Â  êíèãå:  Èîôôå

Î.Ñ.Ãðàæäàíñêîå ïðàâî. Èçáðàííûå òðóäû. Ì.,2000.

6. Òåîðèÿ ãîñóäàðñòâà è ïðàâà. Ó÷åáíèê/ Ïîä ðåä. ïðîô. Ì. Êîðåëüñêîãî è ïðîô. Â.Ä.Ïåðåâàëîâà.

Ì., 2000.

---

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐  V nömrə

­  23 ­

Ərşad Hüseynov

“Digesta” hüquq nəşriyyatının direktoru,

hüquqşünas

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI CİNAYƏT

MƏCƏLLƏSİNİN 263­1­Cİ MADDƏSİNİN TƏTBİQİ

PROBLEMLƏRİ: NƏQLİYYAT VASİTƏSİNİ İDARƏ

ETMƏK HÜQUQU OLMAYAN ŞƏXS KİMDİR?

Xülasə

Məqalədə Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 263‐1‐ci maddəsində nəzərdə tutulan cinayətin

xüsusi subyektlərindən birinin ‐ nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ olmayan şəxsin anlayışının

dəqiqləşdirilməsi problemi nəzərdən keçirilir. Mövcud istintaq və məhkəmə təcrübəsində yol‐nəqliyyat

hadisəsinin iştirakçısı olan sürücünün aşağıdakı dörd halda nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ

olmayan  şəxs  sayılması  ilə  bağlı  yekdil  mövqe  var:  a)  həmin  şəxs  nəqliyyat vasitəsini  idarə  etmək

hüququnu ümumiyyətlə əldə etməmiş olduqda; b) şəxs bu hüquqdan qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş

qaydada məhrum edilmiş olduqda; c) şəxsin bu hüququ qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada

müvəqqəti məhdudlaşdırılmış olduqda; ç) şəxs sürücülük vəsiqəsinin kateqoriyasına uyğun olmayan

nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etdikdə   Lakin  şəxsə  verilən  sürücülük  vəsiqəsinin  etibarlılıq  müddətinin

bitmiş  olduğu  halda  onun  nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etmək  hüququ  olan  və  ya  olmayan  şəxs  hesab

edilməsi ilə bağlı fikir ayrılığı mövcuddur. Problem ondadır ki, yol hərəkətinə dair qanunvericilik şəxsin

sürücülük  vəsiqəsinin  etibarlılıq  müddətinin  bitmiş  olduğu  halda  onun  nəqliyyat  vasitəsini  idarə

etməsini yolverilməz sayır.  Müəllif hesab edir ki, bu məsələyə sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti

bitmiş şəxsin sağlamlığının sürücülük üçün yararlı olub‐olmaması nəzərə alınmaqla yanaşılmalıdır,

çünki beynəlxalq və milli qanunvericiliyə əsasən, sürücülük vəsiqəsinin müddətlə verilməsində başlıca

məqsəd  sürücünün  sağlamlıq  vəziyyətini  dövri  olaraq  yoxlamaqdır.  Bu  problemə  tam  aydınlıq

gətirilməsi üçün müəllif təklif edir ki, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 263‐1‐ci maddəsinə

“Qeyd”  əlavə  olunmaqla  nəqliyyat  vasitəsini  idarə  etmək  hüququ  olmayan  şəxsə  normativ  anlayış

verilməlidir.

Açar sözlər: cinayət xarakterli yol‐nəqliyyat hadisəsi; nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ; sürücü

üçün irəli sürülən tələblər; sürücülük vəsiqəsinin etibarlılıq müddəti; nəqliyyat vasitələrinin sürücüləri

üçün tibbi əks‐göstərişlər.

Azərbaycan Respublikasının  5  aprel  2013­cü  il  tarixli,  597­IVQD saylı  Qanunu  ilə  Azərbaycan

Respublikasının Cinayət Məcəlləsinə (bundan sonra CM) əlavə edilmiş 263‐1‐ci maddə nəqliyyat

vasitəsini sərxoş vəziyyətdə, habelə nəqliyyat vasitəsini idarə etmək hüququ olmadan idarə edərkən

törədilmiş  cinayət  xarakterli  yol‐nəqliyyat  hadisələrinə görə  məsuliyyəti  xeyli  dərəcədə

sərtləşdirmişdir.  Qanunvericinin  belə yanaşması  məntiqlidir,  çünki  qeyd  olunan  hallarda şəxs

özünün sürücülüklə bir araya sığmayan vəziyyətdə (sərxoş) olduğunu, yaxud nəqliyyat vasitəsini

idarə  etmək hüququna  malik olmadığını  qabaqcadan  bilir  və  buna  məhəl  qoymadan  nəqliyyat

vasitəsini  idarə  edərək   yol‐nəqliyyat  hadisəsi törədir.  Hər  iki  halda  hadisəni törətmiş şəxsin

---