Resurslari va ulardan foydalanish samaradorligi
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ona zamin tabiatan cheklangan, uning maydonini inson kengaytira olmaydi. Chunki u tabiat mahsuli hisoblanadi. Boshqa asosiy vositalarni, masalan traktorlarni, mashinalarni talabni qondirish maqsadida ko’plab ishlab chiqarish mumkin; d) yer – qishloq xo’jaligining abadiy ishlab chiqarish vositasidir. Respublika hududida mavjud bo’lgan yerlardan qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirishda bizdan oldingi avlodlar foydalangan, hozirgi davrda biz foydalanmoqdamiz, kelajakda esa avlodlarimiz foydalanadi. Jamiyat rivojlanishi natijasida ayrim ishlab chiqarish vositalari takomillashtirilishi natijasida o’z o’rnini boshqasiga bo’shatib beradi. Masalan, bir paytlar yerni shudgorlashda qoramollar va omochdan foydalanilgan bo’lsa, keyinchalik fan-texnika taraqqiyoti natijasida qudratli traktorlar va pluglar ularning o’rnini egalladi. Lekin yer qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish vositasi sifatida abadiy qolaveradi, chunki uni boshqa vosita bilan almashtirib bo’lmaydi; e) yerni qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish maqsadida bir joydan ikkinchi joyga ko’chirib bo’lmasligi. Yerdan joylashgan o’rnida oqilona foydalanish mumkin. Lekin ishlab chiqarish vositalari bo’lgan mashina va traktorlarni talab etilgan joyga olib borib, turli xildagi ishlarni amalga oshirish, bino-inshootlarni ham talab etilgan joyga qurish mumkin; f) yerning yuqori qatlami hisoblangan tuproq unumdorligining mavjudligi. Asrlar davomida tashqi ta’sirlar, ya’ni quyosh nuri, yog’ingarchilik, chirindilar tushishi va boshqalar ta’sirida yerning tabiiy unumdorligi shakllanadi. Tuproqning tabiiy unumdorligi - tabiat mahsulidir. U tabiatning ta’siri natijasida uzoq yillar mobaynida shakllanadi. Uning holati quyosh nuri hamda yog’ingarchilik miqdoriga, shamol va suvlarning ta’siriga bog’liqdir. Sayyoramizdagi yerlarning tabiiy unumdorlik darajasi turlicha bo’ladi. Agar tuproqqa vaqtida ishlov berilsa, o’g’itlansa, uning unumdorlik darajasi ortib borish xususiyatiga ega. Lekin boshqa asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayonida qatnashishi oqibatida jismoniy jihatdan eskiradi. Ular vaqt o’tishi bilan fan-texnika taraqqiyoti natijasida ma’naviy jihatdan ham eskiradi. Lekin yerdan oqilona, samarali foydlanilsa, u yaroqsiz holga kelmaydi, unumdorligi oshib borishi mumkin. Ammo bu, uning unumdorligi cheksiz oshib borishini anglatmaydi. Shunday ekan, yerning unumdorligidan tadbirkorlik bilan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 1998-yil 30-aprelda qabul qilingan Yer Kodeksining 8-moddasiga ko’ra O’zbekiston Respublikasida yer fondi yerlardan foydalanishning belgilangan asosiy maqsadiga ko’ra quyidagi toifalarga bo’linadi: 1) qishloq хo’jaligiga mo’ljallangan yerlar - qishloq хo’jaligi ehtiyojlari uchun berilgan yoki ana shu maqsadga mo’ljallangan yerlar. Qishloq хo’jaligiga mo’ljallangan yerlar sug’oriladigan va sug’orilmaydigan (lalmikor) yerlar, haydaladigan yerlar, pichanzorlar, yaylovlar, ko’p yillik mevali dov-daraхtlar va tokzorlar egallagan yerlarga bo’linadi; 2) aholi punktlarining (shaharlar, posyolkalar va qishloq aholi punktlarining) yerlari - shaharlar va posyolkalar, shuningdek qishloq aholi punktlari chegarasi doirasidagi yerlar; 3) sanoat, transport, aloqa, mudofaa va boshqa maqsadlarga mo’ljallangan yerlar - ko’rsatilgan maqsadlarda foydalanish uchun yuridik shaхslarga berilgan yerlar; 4) tabiatni muhofaza qilish, sog’lomlashtirish, rekreatsiya maqsadlariga mo’ljallangan yerlar - alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar egallagan, tabiiy davolash omillariga ega bo’lgan yerlar, shuningdek ommaviy dam olish va turizm uchun foydalaniladigan yerlar; 5) tariхiy-madaniy ahamiyatga molik yerlar - tariхiy-madaniy yodgorliklar joylashgan yerlar; 6) o’rmon fondi yerlari - o’rmon bilan qoplangan, shuningdek o’rmon bilan qoplanmagan bo’lsa ham, o’rmon хo’jaligi ehtiyojlari uchun berilgan yerlar; 7) suv fondi yerlari - suv obyektlari, suv хo’jaligi inshootlari egallagan yerlar va suv obyektlarining qirg’oqlari bo’ylab ajratilgan mintaqadagi yerlar; 8) zahira yerlar. O’zbekiston Respublikasining ma’muriy chegarasidagi yer maydoni 44896,9 ming gektarni tashkil qiladi. 2020-yil 1-yanvar holatiga qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi bilan shug’ullanuvchilar ixtiyoridagi yer maydoni 20761,6 ming gektarni tashkil etgan (1jadval). 1-jadval Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|