Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

242 

dan  (geri  qaytarılam  nəzərə  almaqla)  taksirovka  edilir,  lazım  gəldikdə  ikiqat 

taksirovka mümkündür. 

Materialların  buraxılışı,  əl  ilə  aparılan  anbar  uçotu  kartoçkalarında 

rəsmiləşdirilən zaman onlar maddi məsul şəxsin razılığı ilə ayın axırında işlənmək 

üçün  hesablama  idarəsinə  verilir.  Anbarda  materialların  hərəkətini  öz  vaxtında 

rəsmiləşdirmək  üçün  kartoçkaları  hesablama  qurğularının  axşam  növbəsinin 

işçisinə vermək məqsədəuyğundur. 

Maddi  qiymətlilərin  daxil  olması  və  sərf  edilməsi  haqqında  ilkin  in- 

formasiyalan işləyib hazırlayıb, onların təşkilat tərəfindən tədarük edilməsi, yolda 

olan qiymətlilər, fakturasız tədarüklər, malgöndərənlərin ödəmə tələbnamələrinin 

ödənilməsi,  uçot  qiymətlərindən  faktiki  maya  dəyərinin  kənarlaşması  və  b.  üzrə 

ümumiləşdirilmiş  məlumatlarını  hesablama  idarəsinə  verirlər.  Bu  məlumatlar 

materialların tədarükü və əldə edilməsi üzrə müvafiq mühasibat yazılışları üçün və 

bundan  başqa  maddi-texniki  təchizat  şöbəsi  və  maliyyə  şöbəsi  tərəfindən 

qiymətlilərin daxil olmasına və malgöndərənlərlə hesablaşmalara operativ rəhbərlik 

və nəzarət etmək üçün istifadə olunur. 

Materialların  analitik  v©  sintetik  uçotunu  əlaqələndirmək  üçün  aşağıdakı 

maşinoqramlar  istifadə  olunur:  materialların  tədarükü  və  əldə  edilməsi,  uçot 

qiymətlərində  və  ya  nəqliyyat  tədarükat  xərclərindən  kənarlaşmaların  aşkar 

edilməsi, qalıq-üzləşmə və ya dövriyyə cədvəli və b. 

Əldə  edilmiş  maşinoqramlar  mühasibat  yazılışlarını  və  statistik  hesabat 

formalarını tərtib etmək üçün istifadə olunur. 

Sənədlər  əl  ilə  işlənən  zaman  mühasibat  işçiləri  tərəfindən  yoxlandıqdan 

sonra  onlar  taksirovka  edilir.  Sonra  bütün  mədaxil,  məxaric  sənədləri  anbarlar, 

sintetik hesablar, subhesablar və müəyyən edilmiş materialların ayrı-ayn qrupları 

və  yarımqruplan  çərçivəsində  qiymətlilər  üzrə  qruplaşdınlır.  Bu  sənədlərin 

hesablanmış  yekunları  M-43  saylı  mate-  riallann  sintetik  uçotun  yığım  cədvəlinə 

yazılır.  Bu  cədvəllər  anbarlar  üzrə  və  maddi  qiymətlilərin  təsnifatına  müvafiq 

olaraq  aynca  mədaxil  və  məxaric  üzrə  aparılır.  Materialların  uçotu  üzrə  sahə 

təlimatını  işləyib  hazırlayarkən  yığım  cədvəllərinin  başqa  formalan  da  müəyyən 

edilə bilər. 

Təşkilatın  mühasibatında  mal-material  qiymətlilərin  məbləğ  ifadəsində 

hərəkətinin  uçotu  10  saylı  “Dəyər  ifadəsində  maddi  qiymətlilərin  hərəkəti” 

cədvəlində  həyata  keçirilir.  O,  3  bölmədən,  2  arayışdan  ibarətdir  və  təşkilatda 

anbarların sayı 5-dən çox olan hallarda tətbiq edilir. 

Birinci bölmə materialların sintetik uçotunun yığım cədvəlinin mə- lumatlan 

əsasında doldurulur və onun məlumatlan materiallann anbarda 

---

243 

analitik uçotunun mühasibatdakı sintetik uçotla əlaqəsi üçün istifadə olunur. 

10  saylı  cədvəlin  ikinci  bölməsində  sintetik  hesablar  və  uçot  qruplan 

çərçivəsində  materialların  daxil  olması  və  ayın  əvvəlinə  qalıqlar  haqqında 

məlumatlar  əks  etdirilir.  Burada  yekunda  daxilolmalarla  birlikdə  material-  lann 

qalıqları uçot qiymətləri ilə və faktiki maya dəyəri ilə müəyyən edilir. 10-cu cədvəlin 

bu  bölməsində  materialların  dəyərində  olan  kənarlaşmalar,  özündə,  əldə  edilmiş 

(tədarük  edilmiş)  qiymətlilərin  faktiki  maya  dəyəri  və  onların  uçot  qiymətləri  ilə 

dəyəri arasındakı fərqi əks etdirir. 

İstehsala  sərf  edilmiş  materiallann  ayn-ayrı  növlərinin  faktiki  aya  dəyərini 

daha  dəqiq  müəyyən  etmək  üçün  kənarlaşmanın  uçotunu  qiymətlilərin  bircinsli 

qrupları çərçivəsində aparmaq lazımdır. Materiallann uçotu topdansatış qiyməti ilə 

aparılan  zaman  aynca  uçota  alınan  nəqliy-  yat-tədarükat  xərcləri  də  məsrəflərin 

istiqaməti üzrə buna oxşar qaydada müəyyən edilir və silinir. 

10-cu cədvəlin üçüncü bölməsində uçot qiyməti ilə və faktiki maya dəyəri ilə 

maddi qiymətlilərin sərf edilməsi və ayın axınna qalıqlan haqqında məlumatlar əks 

olunur. 

4.10.

 

Taranın uçotu 

Taranın təyinatından, istifadəsindən, qaytarılmasından, dəyərindən v xidmət 

müddətindən  asılı  olaraq  onun  uçotunun  bəzi  xüsusiyyətləri  vardır,  təşkilatın 

təsərrüfat  ehtiyacları  olan  tara  (materialların  və  ya  hazır  məmulatın  daimi 

saxlanması  və  zavoddaxili  yüklənməsi  üçün)  onun  dəyərindən  və  xidmət 

müddətindən  asılı  olaraq  torpaq,  tikili  və  avadanlıqların  tərkibində  (dəyəri  100 

AZN-dən  yuxan  və  ömür  müddəti  1  ildən  çox  olan)  və  ya  digər  ehtiyatlann 

tərkibində uçota alınır. 

Əldə edilən materiallarla birlikdə daxil olan (boçkalar, bidoniar, butulkalar, 

kisələr, yeşiklər və b.) və malgöndərənlərə qaytanimalı olan və ya tara təmir edən 

təşkilata  və  ya  ağac  satışı  anbanna  təhvil  verilməli  olan  tara,  habelə  onlarda 

məhsulun  qablaşdıniması  və  məhsullarla  birlikdə  malalanlara  buraxılması  üçün 

müəyyən edilmiş tara 201 saylı “Material ehtiyatları” hesabında 3-cü “Qablaşdırma 

materialları”  subhe-  sabında  uçota  alınır.  Təşkilatın  ümumi  və  əmtəəlik 

məhsullarının tərki- 

---