Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

261 

II.

 

Kənd təsərrüfatı; III. Meşə təsərrüfatları; IV. Nəqliyyat; V. Rabitə; VI. Tikinti; 

VII. Ticarət və ictimai iaşə. VIII. Maddi-texniki təchizat və satış; 

IX.

 

Tədarük;  X.  Maddi  istehsal  sferasının  sair  fəaliyyət  növləri;  XI. 

Mənzil-kommunal  təsərrüfatı  və  əhaliyə  məişət  xidməti;  XII.  Səhiyyə,  bədən 

tərbiyəsi və sosial təminat; XIII. Xalq təhsili; XIV. Mədəniyyət; XV. İncəsənət; XVI. 

Elm və elmi xidmət; XVII. Kreditləşmə və dövlət sığortası; XVIII. İdarəetmə; XIX. 

Həmkarlar ittifaqı və digər ictimai təşkilatlar. 

Kommersiya  təşkilatlarında  “Sənaye”  sahəsinə,  sənaye  məhsulu  istehsalı 

prosesi ilə bilavasitə əlaqədar olan bütün torpaq, tikili və avadanlıqlar aid edilir. 

Maliyyə  Nazirliyi  və  DSK  tərəfindən  illik  hesabat  formalarını  təsdiq  edən 

zaman, makroiqtisadiyyatm ayrı-ayrı sahələri üçün torpaq, tikili və avadanlıqların 

qruplaşdırılmasmın xüsusiyyətləri müəyyən edilir. 

Mühasibat uçotunu təşkil etmək, hesabat tərtib etmək, habelə torpaq, tikili 

və  avadanlıqların,  bioloji  aktivlərin  tərkibini  təhlil  etmək  üçün,  məqsədli 

təyinatlarından  və  istehsal  prosesindəki  rolundan  asılı  olaraq  onların  növlər  üzrə 

qruplaşdırılması  olduqca  vacibdir.  Bu  cür  qruplaşdırma  amortizasiyanın  və 

həmçinin də məhsulun maya dəyərinin düzgün hesablanmasını təmin edir. 

Kommersiya  təşkilatlarında  torpaq,  tikili  və  avadanlıqlar  məqsədli 

təyinatlarından  və  yerinə  yetirdikləri  vəzifələrindən  asılı  olaraq  aşağıdakı  kimi 

qruplaşdırılır: 

I.

 

Binalar.  Bunlara  sexlərin  istehsal  korpusları  və  qurğular,  anbarlar, 

laboratoriya, idarə binaları, yanğın korpusu, qaraj, parovoz, və vaqon deposu və s. 

binalar, o cümlədən, bunlarla yanaşı tikinti və qurğular, isidici və işıq avadanlıqları, 

su,  qaz  və  kanalizasiya  boruları  və  i.a.  aiddir.  Onlar  əmək  üçün  və  maddi 

qiymətlilərin saxlanması üçün normal şərait yaradırlar. 

II.

 

Qurğular. Bura şaxtalar, neft və qaz quyuları, tüstü boruları, şose yolları, 

körpülər,  quyular,  bəndlər,  qaz  quyuları,  kömür  quyuları,  hasarlar,  nasos 

stansiyaları  və  s.  daxil  edilir.  Bu  qrup  vəsaitlərin  təyinatı,  əmək  əşyalarının 

(xammal,  materiallar  və  i.a.)  dəyişilməsi  ilə  əlaqədar  olmayan  bu  və  ya  digər 

funksiyaların yaradılmasından ibarətdir. 

III.

 

Ötürücü  qurğular. Bu  qrupda  yüksək  və  aşağı  gərginlikli  hava  xətləri, 

torpaq  altındakı  kabellər,  telefon  və  teleqraf  şəbəkəsi,  radio  rabitəsi,  istilik 

ötürücüləri, elektrik və istilik enerjisi, sular, qaz, yağ, neft, hava və b. verilməsinə 

imkan verən digər vəsaitlər əks olunur. 

---

262 

rV.  Maşın  və  avadanlıqlar. 

Onlann  tərkibində  güc  maşınları  və 

avadanlıqları, iş maşınlan və avadanlıqları, ölçü və nizamlayıcı cihazlar, qurğular 

və  laboratoriya  avadanlıqları,  hesablama  texnikası,  sair  maşın  və  avadanlıqlar 

daxildir. Bu qrupdan avtomat maşınlar və avadanlıqlar ay- nca göstərilir və uçota 

alınır (avtomat dəzgahlar, dəmirçi-press avtomat- lan, avtomat tökmə avadanlığı): 

a)

 

güc  maşınları  və  avadanlıqları  -  istilik  və  elektrik  enerjisi  istehsal 

edən  maşın-generatorlar,  müxtəlif  növ  enerjini  mexanikiyə  çevirən 

maşın-mühərriklər 

(nüvə 

reaktorları, 

turbinlər, 

elektrik 

mühərrikləri, buxar mühərrikləri və b.); 

b)

 

iş maşınları və avadanlıqları - əmək əşyalarının tərkibini, formalarını 

və vəziyyətini dəyişdirmək məqsədi ilə onlara mexaniki, termik və ya 

kimyəvi  təsir  göstərmək  vasitəsi  olan  maşınlar,  aparatlar, 

avadanlıqlar. Elə həmin bu qrup vəsaitlərə istehsal prosesində əmək 

əşyalarının yerini  dəyişdirmək  üçün ayrılımş maşın  və  avadanlıqlar 

(körpü v metallurgiya  qaldın-  cılan,  konveyerlər), habelə  domnanın 

marten, prokat və koks sobalarında xüsusi nəqliyyat vasitələri (çuqun 

daşıyanlar,  şlak  daşıyanlar  və  b.)  aiddir.  Avtomat  maşınlar, 

avadanlıqlar  və  avtomat  xətlər  -  dəzgahlar-avtomatlar,  o  cümlədən 

proqramla idarə edilənlər; dəmirçi-presləmə avtomatlan; məhsullann 

buraxılışının  uçotu,  onun  keyfiyyətinə  nəzarət  və  b.  üçün 

avadanlıqlar; 

e)  ölçü,  nizamlayıeı  cihazlar,  qurğular  və  laboratoriya  avadanlıqları  - 

qalınlığı,  diametri,  sahəni,  çəkini,  vaxtı,  təzyiqi,  sürəti,  dövriyyənin 

sayını,  gücü,  gərginliyi  və  i.a.  ölçmək  üçün  ayrılmış  cihazlar  və 

qurğular,  habelə  materialların  sınaqdan  keçirilməsi,  təcrübələrin 

analizləri və tədqiqatların yerinə yetirilməsi üçün cihazlar; 

d)

 

hesablama texnikası - elektron hesablama, idarəetmə, analoji 

və ^ıgər maşıihar, 

üçün verilmiş proqramlar üzrə riyazi məsələlərin həll edilməsi ilə

 

əlaqədar  proseslərin  sürətləndirilməsi  və 

avtomatlaşdırılması

  üçün 

ayrılmış qurğular;

 

e)

 

sair  maşınlar  və  avadanlıqlar  -  sadalanan  yarım  qruplara  daxil 

olmayan  maşınlar  və  avadanlıqlar  (avtomat  telefon  stansiyasının 

qurğulan, yanğın maşınları və b.) 

V.

 

Nəqliyyat vasitələri - sərnişinlərin, materiallann, yanm- fabrikatların, 

hazır məmulatlann daşınması üçün dəmir yolu, avtomobil 

---