209
xud onun ailə üzvü vsl'at etdikdə dəfn üçün müavinət işçiyə verilən qaydada və
miqdarda verilir.
Sadalanan növ m.üavinətlərin verilməsi mühasibat uçotunda 522 saylı
«Sosial vığorta və təminat üzrə öhdəliklər» hesabının debetində, 221 saylı «Kassa»
hesabının kreditində əks etdirilir. Uşaq üç yaşma çatanadək ona qulluq etməyə görə
müavinət, köçürmə yolu ilə köçürülən hallarda 221 saylı «Kassa» hesabı əvəzinə 223
saylı «Bank hesablaşma hesabları» hesabı kreditləşdirilməlidir.
IV
FƏSİI. MATERİALLARIN UÇOTU
4.1.
Materiallar haqqında anlayış və onun uçotunun
təşkili və vəzifələri
Müasir şəraitdə c!*.ni-texniki tərəqqinin nailiyyətləri məhsulun material
tutumunu
azaltmaq,
hazırlanan materialların keyfiyyət parametrlərini
yaxşılaşdırmaq, onlardan səmərəli istifadə etmək üçün zəmin yaradır, bununla da
həmin xammal və materialın, ilkin həemindən son məhsul buraxılışının artmasına
nail olunur.
İstehsal prosesinin normal fəaliyyət göstərməsi üçün əmək vasitələri ilə
yanaşı, əmək əşyaları da mövcuddur. Əmək əşyaları təbiətdə mövcud olan
materiallardan və ya qabaqca emaldan keçirilmiş xammaldan ibarətdir ki,
bunlardan da əmək prosesində insanların təsiri altında yeni məhsullar yaradılır.
Əmək vəsaiti istehsal prosesində öz cinsi formasını saxlayır və öz dəyərini
istehsal edilən məhsulun üzərinə tədricən keçirir. Əmək vəsaitlərindən fərqli olaraq,
əmək əşyalan istehsal prosesində bir dəfə iştirak edir və öz dəyərlərini istehsal
olunan məhsulun üzərinə tamamilə keçirirlər.
Əmək əşyalarına xammal, əsas və köməkçi materiallar, yanacaq,
yanmfabrikatlar və bitməmiş istehsalat daxildir. Hazırda məhsul istehsalı üzrə
tapşırığın yerinə yetirilməsinə və istehsalın rentabelliyinin yüksəldilməsinə təsir
edən mühüm amillərdən biri də əmək əşyalanndan düzgün və səmərəli istifadə
olunmasıdır.
210
Əmək əşyalanmn mühafizəsində, saxlanmasında, düzgün istifadə
olunmasında mühasibat uçotunun da böyük rolu vardır. Təşkilatlarda istehsal
vasitələrinin düzgün uçota alınmasına, təsərrüfatın xammal ehtiyatlarının
mühafizəsinə və bunlardan düzgün istifadə edilməsinə xüsusi fikir verirlər.
Kommersiya təşkilatlarında əmək əşyaları ehtiyatı mühüm yer tutur.
Material vəsaitinin dövriyyəsi və sənaye məhsulunun maya dəyərində maddi
məsrəflərin xüsusi çəkisi çox böyükdür.
Xammal, materiallar, satın alınmış yarımfabrikatlar, komplektləş- dirici
məmulatlar, konstruksiyalar, detallar, yanacaq və s. əşyalar hesab olunurlar ki,
onlardan hazır məhsul almaq məqsədilə onlara insan əməyi yönəldilir. İstehsal
prosesində öz formasını saxlayan və dəyərini məhsula tədricən keçirən əmək
vəsaitlərindən fərqli olaraq, əmək əşyaları tamamilə istehlak olunur və öz dəyərini
həmin məhsula tamamilə keçirir və hər bir istehsal mərhələsindən sonra dəyişirlər.
İstehsalat ehtiyatlarının mühafizəsini, düzgün qəbul edilməsini, saxlanmasını
və qiymətlilərin buraxılmasını təmin etmək üçün təşkilatda lazımi miqdarda çəki və
ölçü cihazları, ölçü taralan və digər qurğularla təmin olunmaqla anbar bin^arının
mövcud olması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Mühasibat uçotunun məlumatları məhsullann maya dəyərinin aşağı
salınması ehtiyatlarının axtarılması üçün informasiyalan özündə əks etdirməlidir.
Maddi ehtiyatların mühafizəsinə təsirli nəzarəti təmin etmək üçün
təşkilatlarda marketinqin (təchizatın) təşkili, anbar və çəki-ölçü təsərrüfatının
vəziyyəti heç də az əhəmiyyət kəsb etmir. Bu məqsədlə təşkilat üzrə əmrlə hər bir
anbara daimi nömrə verilir. Həmin nömrələr o anbarlara aid olan əməliyyatların
bütün sənədlərində göstərilir. Anbarlar çox olan zaman onlarda materialların
müəyyən qruplannm yığılması lazımdır. Anbarlann daxilində materiallar
bölmələrdə, sonra isə nümunəvi çeşid ölçüləri üzrə sıra ilə düzülməklə qəfəslərdə və
rəflərdə yerləşdirilməlidir ki, onlann qəbulu, buraxılışı və mövcudluğunun
yoxlanmasının tez aparılmasının mümkünlüyünü təmin etmək olur. Bu məqsədlə
materiallar saxlanan yerdə yarlıq (M-36 saylı f.) bərkidilir. Anbarlar yararlı çəki,
ölçü cihazları və ölçü taralan ilə təmin olunmalıdır.
Maddi qiymətlilərin qəbulu və buraxılışına, bu əməliyyatlann düzgün və öz
vaxtında rəsmiləşdirilməsinə, həmçinin onlara etibar edilmiş maddi qiymətlilərin
mühafizəsinə məsul olan vəzifəli şəxslərin (anbar müdirlərinin, anbar işçilərinin,
ekspeditorlann və b.) siyahısını müəy-
211
yən etmək lazımdır. Bu şəxslərlə maddi məsuliyyət haqqında müqavilələr bağlanır.
Təşkilatın bütün xidmətlərində materialların anbarlardan alınması və
buraxılmasına aid sənədləri imzalamaq hüququ verilən, həmçinin təşkilatdan
maddi qiymətlilərin daşınmasına icazə vermək hüququ olan vəzifəli şəxslərin
siyahısı olmalıdır.
Təşkilatın mühasibatı materialların daxil olması, sərf edilməsi və yerini
dəyişməsinin müntəzəm uçotunu aparır, gətirilən materialların kəmiyyət və
çeşidlərinin istehsalın cari tələbatına müvafiqliyinə, bunlardan düzgün istifadə
olunmasına, anbarda ehtiyat normalarına, habelə xammal, köməkçi və s.
materiallar buraxılışı normalarına riayət olunmasına nəzarət edir.
Beləliklə, material uçotunun əsas vəzifəsi vəsaitin qorunmasına, onlardan
düzgün istifadə olunmasına və ehtiyatların vəziyyətinə nəzarət etməkdən ibarətdir.
Təşkilatda materialların uçotu həm mühasibatda, həm də material vəsaitinin
saxlandığı anbarlarda operativ qaydalarda aparılır. Xammal, əsas və köməkçi
materiallar, yanacaq və ehtiyat hissələri dövriyyə vəsaitlərinə aiddir. Onlann
təşkilat üçün ümumi həcmi müəyyən edilir, istehsalat ehtiyatlarının hər bir növü
üzrə normativləri təşkilat müstəqil olaraq özü müəyyən edir. Təşkilatın arası
kəsilmədən işləməsi müəyyən edilmiş normativlərə riayət edilməsindən çox asılıdır.
Təşkilatda materiallann düzgün uçota alınmasının ən mühüm şərti anbar
təsərrüfatının yaxşı təşkil edilməsindən ibarətdir ki, burada da aşağıdakılar nəzərdə
tutulur:
a)
materialları xüsusi uyğunlaşdırılmış binalarda, yaxud hasarlanmış
yerlərdə saxlamaq;
b)
materiallar qəfəslərə, şkaflara, rəflərə elə yığılmalıdır ki, bu onların
qəbul edilməsi və buraxılmasını, inventarlaşmasmı asanlaşdırsın;
c)
materialların dəqiq çəkidə qəbul edilməsi və buraxılmasını təmin edən
saz tərəzilər, ölçü cihazlan və ölçü tarası saxlamaq;
d)
anbar təsərrüfatını ümumi istifadəli materiallar üzrə mərkəzləşdirmək
və
materialların
xarakterini,
onların
təyinatını,
sexlərin
yerləşdirilməsini, habelə digər əlamətləri nəzərə almaqla anbarları
ixtisaslaşdırmaq;
e)
hər material növünə şifr (nömrə) vermək və onlann saxlandığı yerlərdə
materiallann adını, növünü, ölçüsünü, ölçü vahidini və ehtiyat
normasını göstərən yarlıqlar asmaq;
Dostları ilə paylaş: |