S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
453
sümüklərində bunların yığılmasında iştirak edir. Onun çatışmazlığı raxit xəstəliyi törədir. Mənbəyi: balıq yağı, mayalar, üzlü süd, kərə yağı, yumurtadır. Dictoterapiyanın əsas qaydaları. Sağlam adamın dietası heç də həmişə xəstə üçün münasib və faydalı olmur, buna görə də: 1) xəstə orqanizmin tələbatının dəyişməsinə uyğun dietanm kəmiyyət və keyfiyyət tərkibini dəyişdir¬mək; 2) bişirməklə qidanın mənimsənilməsini asanlaşdırmaq və 3) qida qəbulunun sayını dəyişmək lazımdır. Biz maddələr mübadiləsində xəstəliklərin törətdiyi pozulmaların xarakte¬rini öyrənməklə yalnız dietanı xəstə orqanizmin tələblərinə uyğunlaşdırmırıq, onun köməyilə həmin pozulmaları kənar etmək üçün maddələr mübadiləsinə də təsir göstərə bilirik. Dietanm xarakterini dəyişərək, bəzən xəstəliyi törə¬dən səbəbə təsir göstərmək olar, çox vaxt isə dietanm köməyilə xəstəliyin inkişaf mexanizmində xəstə üçün xeyirli olan dəyişikliklər etmək mümkün olur. Ərzaqları müvafiq surətdə seçməklə müxtəlif müalicə vasitələrinin təsirini gücləndirmək olar. Qüvvətli yeməklər ümumi arıqlamada, həmçinin xəstə- 431
nin orqanizmində oksidləşmə prosesləri artdıqda qəbul edilməlidir. Vitamin çatışmazlığı ilə əlaqədar xəstəliklər zamanı dietada vitaminlərin artırılması məqsədəuyğundur. Zülalların həddindən çox itirilməsi ilə əlaqədar xəstəliklərdə bu itkini tərkibində normadan artıq zülallar olan dieta vasitəsilə əvəz-etmək tələb olunur. Qoruyucu dietanı xəstənin bu və ya digər orqanla¬rında qıcıqlanma və ya iltihab olduqda, məsələn, mədədə (qastrit), bağırsaqlarda (dizenteriya) patologiya zamanı, öd kisəsinin iltihabında təyin edirlər. downloaded from KitabYurdu.org
454
Qoruma kimyəvi (ədviyyat, şor, turş qida, alkohol, nikotin), mexaniki (çoxlu və bərk qida) və termik (isti və soyuq qida, yaxud maye) qıcıqlandırıcıları dietadan çıxarmaqdan ibarətdir. Qoruma prinsipi dietanm keyfiyyə¬tinə təsir etməməlidir. Məsələn, qidanı çox xırdaladıqda və çox bişirdikdə ona C vitamini əlavə etmək lazımdır, çünki çox bişirmək vitamini parçalayır. yaxud
C vitaminini itburnu dəmləməsi şəklində, askorbin turşusunu kompotda həll edərək bütün dietalara əlavə etmək lazımdır; bunu yalnız qida əzildikdə vitaminlər parçalandığı üçün deyil, həm də xəstələrin sağlam adamlara nisbətən C vitamininə tələbatı artıq olduğuna görə edirlər. Uzun müddət qoruyucu dietanm gözlənilməsi orqanın funksional qabiliyyətini azalda bilər. Odur ki, qoruyucu dietanı yalnız xəstəliyin kəskin dövründə və xronik xəstəliyin kəskinləşdiyi dövrdə təyin etmək olar. Qoruyucu dietadan rasional (səmərəli) qidalanmaya bu və ya digər məhdudlaşmanı götürərək tədricən keçmək lazımdır. Bəzi xəstəliklərin müalicəsində pozulmuş maddələr mübadiləsinə dietanm köməyilə düzəlişlər etmək olar. Məsələn, şəkər xəstəliyinin bəzi təsadüflərində karbohidrat- larm qəbulunu məhdudlaşdırmaq, qaraciyərin iltihabında isə bunları artırmaq faydalı olur; hər hansı mənşəli ödemlərdə xörək duzunun qəbulunu məhdudlaşdırmaq, böyrəküstü vəzilərin funksiyası azaldıqda isə artırmaq lazımdır. Səmərəli və müalicəvi qidalanma rejimi. Müəyyən edilmişdir ki, sağlam adam üçün dörd dəfə yemək daha 432
ıkıncı sənər yeməyi, 40 %-m nahar, 20 %-nı axşam yeməyi təşkil etməlidir. Zülallı yeməklər səhər, günorta və nahar vaxtı yeyilir, yatmazdan əvvəl isə onlar verilmir, çünki belə yeməklər sinir sistemini downloaded from KitabYurdu.org 455
oyadaraq yuxunu pozur. 3-4 saat fasilə verməklə, hər gün eyni saatda yemək lazımdır, çünki bu zaman vaxta görə şərti refleks əmələ gəlir, iştaha, həzmetmənin reflektor fazası hesabına qidanın həzm olun¬ması və mənimsənilməsi yaxşılaşır. Vaxtlı-vaxtsız yeməklə mədəni xeyli yükləmək (iki dəfə yemək) qidanın mənimsə¬nilməsini azaldır və mədə xəstəliklərinə səbəb olur. Fərdi dietalar. Pəhriz xörəkləri (stollar) əksər xəstələri onların xəstəliyinə müvafiq qida ilə təmin etməyə imkan yaradır. Lakin bir şəxsdə bir neçə xəstəlik olduqda və ya əsas stolun bəzi yeməklərini xəstənin bədəni götürmədikdə, yaxud iştahasızlıqla əlaqədar olaraq son dərəcə arıqla- dıqda dietanı fərdiləşdirmək lazım gəlir. Fərdi stol çox vaxt əsas stoldan bəzi yeməkləri çıxarmaq və ona başqalarını əlavə etməklə standart stollar əsasında düzəldilir. Hədsiz arıqlamış xəstələr üçün standart stola bu və ya digər əlavələr edilir. Yalnız son dərəcə nadir hallarda xəstənin zövqünə uyğunlaşaraq ona fərdi yemək təyin etmək lazım gəlir. Bu halda həkim hər gün tibbi göstərişləri və xəstənin zövqünü nəzərə alaraq, sabah üçün menyu tərtib edir. Yüngül dieta günləri. Yüngül dieta günlərini, qismən acqalmanm xüsusi rasionunu, müxtəlif xəstəliklər zamanı zədələnmiş orqanların funksiyasını yüngülləşdirmək, diure- zi yüksəltmək, xolesterini və maddələr mübadiləsinin digər məhsullarının orqanizmdən çıxarılmasını artırmaq, həmçi¬nin mübadilə proseslərini fəallaşdırmaq və orqanizmin reaktivliyinə təsir göstərmək üçün təyin edirlər. Podaqra, piylənmə, kəskin qastrit, intoksikasiyalar zamanı mayeni məhdudlaşdırmadan təyin olunan acqalma günləri və uremiya zamanı tətbiq olunan acqalma və susuzqalma günləri də yüngül dieta günlərinə aid edilir. Yüngül dieta günləri hər 7-10 gündən bir 1-3 gün müddətinə təyin edilir. Xəstələrə gətirilən yeməklərin yoxlanması. Qohumların və iş yoldaşlarının xəstənin qayğısına qalaraq gətirdikləri yemək şeyləri heç də downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|