S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
104
İltihabın yerli (daxili və xarici) və ümumi əlamətləri vardır ki, bunlar da onun təsvir edilən mərhələlərindəki dəyişikliklərlə əlaqədardır: 1. İltihabın daxili kardinal əlamətləri və ya əsas komponentləri alterasiyadan, ekssudasiya və emiqrasiya ilə birlikdə mikrosirkıılyasiyanın pozulmasından və prolife- rasiyadan ibarətdir. 2.
iltihabın xarici (klinik) kardinal əlamətlərinə qızartı, şişkinlik, temperaturun yüksəlməsi, ağrı və funksiyanın pozulması aiddir. Bunlara birlikdə Sels - Qalen pentadası da deyilir. 3.
İltihabın aşağıdakı ümumi əlamətləri müşahidə edilə bilər: qızdırma, leykositoz, EÇS-in (eritrositlərin çökmə sürəti) artması, maddələr mübadiləsinin sürətlənməsi, qanın zülal profilinin və ferment tərkibinin, qandakı hormonların miqdarının, immunogen reaktivliyin dəyişilməsi, orqaniz-min allergiyası, intoksikasiya və sepsis əlamətləri, patoloji reflekslərin əmələ gəlməsi (məsələn, xolesistit zamanı stenokardiya, appendisit zamanı ürək aritmiyası müşahidə edilə bilər). iltihabın mərhələləri və əlamətləri ilə hətta qısaca tanışlıq bunun nə qədər mürəkkəb və müxtəlif mənzərəyə malik proses olduğunu göstərir. Əsrlər boyu iltihabı öyrənən alimlərin hərəsi iltihab ocağındakı dəyişikliklərdən birini əsas tutaraq, bütün prosesi təkcə bu dəyişikliklə izah etməyə çalışmışlar. Odur ki, iltihabın patogenezi haqqında çoxlu və hamısı da birtərəfli xarakter daşıyan bir sıra nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür. ♦ iltihabın patogenezi haqqında ilk elmi nəzəriyyələr R.Virxova və Y.Konheymə məxsusdur. Virxovun nutritiv (qidalanma) nəzəriyyəsinə (1858) görə iltihabın mahiyyəti hüceyrə elementlərinin həyat fəaliyyətinin yüksəlməsi, qanın downloaded from KitabYurdu.org 105
maye hissəsi hesabına toxumaların güclü qidalanması ilə əlaqədardır. Damar - ekssudativ proseslər isə ikinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Beləliklə, Virxov məsələyə birtərəfli yanaşır. Çünki iltihabı xarakterizə edən üç əsas prosesdən (alterasiya, ekssudasiya və proliferasiya) hər hansı biri ayrılıqda iltihab reaksiyasını tam xarakterizə edə bilməz. Bundan əlavə, iltihaba ayrılıq¬da hüceyrədə gedən dəyişiklik kimi baxaraq, orqanizmin tamlığını unutmaq da düzgün deyildir. Odur ki, iltihabın patogenezinə hüceyrə patologiyası kimi baxmaq birtərəfli və məhdud fikirdir. Konheymin damar nəzəriyyəsinə (1885) görə iltihab nahiyəsində ilk növbədə damar fəaliyyəti pozulur, sonra ekssudasiya və emiqrasiya başlanır; hüceyrədəki dəyişiklik¬lər isə ikinci dərəcəli əhəmiyyət daşıyır. Bu nəzəriyyə də birtərəflidir. Çünki iltihabın dinamikasında damar və toxuma dəyişiklikləri birlikdə iştirak edir. İ.İ.Meçnikov iltihabın mahiyyəti və patogenezi haq¬qında bioloji (faqositar) nəzəriyyəni (1892) irəli sürmüşdür. Onun fikrincə, iltihabın patogenezində əsas rol leykositlərə, faqositlərə məxsusdur. Meçııikov ilk dəfə orqanizmin, toxumanın patogen amilə qarşı cavab reaksiyasına təka¬mül, müqayisəli patologiya baxmımdan yanaşaraq, iltiha¬bın mahiyyətini orqanizmin uyğunlaşma reaksiyası kimi izah etmişdir. İltihab prosesində ilk plana çəkilmiş faqositoz və xemotaksis kimi proseslər xüsusilə orqanizmin ümumi reaktivliyini müəyyən edir, onun patogen (xüsusən infeksion mənşəli) amillərə qarşı müqavimətini yüksəldir. Bioloji nəzəriyyənin müəllifi iltihabı orqanizmin mühafizə - uyğunlaşma reaksiyası kimi nəzərdən keçirərək, onu daha çox immunitetə yaxınlaşdırır və beləliklə, bu prosesi • tam izah etmir. Lakin Meçnikovun iltihaba yerli reaksiya kimi deyil, orqanizmin patogen amilə qarşı ümumi reak¬siyası kimi baxması həmin nəzəriyyənin müsbət cəhətidir. downloaded from KitabYurdu.org 106
Fiziki-kimyəvi və ya molekulyar patologiya hipote- zinin (1923) müəllifi Q.Şade iltihab zamanı ilk növbədə toxumalarda mübadilənin pozulması nəticəsində mühitin fiziki-kimyəvi xassələrinin dəyişilməsini əsas götürərək, damar və hüceyrələrdəki dəyişikliklərin sonradan törəndi- yini göstərmişdir. Əslində isə fiziki-kimyəvi dəyişikliklər iltihabın inkişaf mərhələsində daha aydın nəzərə çarpır. Bundan əlavə, həmin hipotezdə iltihaba məhdud yerli proses kimi baxılır, onun patogenezində orqanizmin tənzim mexanizmlərinin və ümumi reaktivliyinin roluna bir o qədər də diqqət yetirilmir. Həm fizioloji, həm də patoloji proseslərdə sinir sisteminin əhəmiyyətli rol oynadığını nəzərə alaraq, son¬rakı tədqiqatlarda iltihabın patogenezində sinir sisteminə daha çox yer verilmişdir. Q.Rikkerin vazomotor və ya sinir-damar nəzəriy¬yəsinə (1924) əsasən iltihabın mahiyyəti vazomotor funksiyanın pozulması ilə əlaqədardır. iltihabın patogenezi haqqında V.Meııkin biokimyəvi (1940). A.Speranski siııir-trofik nəzəriyyə irəli sürmüş, D.Y.Alpern iltihabın patogenezinin sinir-reflektor sxemini (1959) vermişdir. Alpern iltihabın mahiyyətini zərərli amilə qarşı orqanizmin ümumi reaksiyası kimi izah edir, iltihabda yerli və ümumi proseslərin vəhdəti məsələsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Onun təklif etdiyi sxemdə müxtəlif damar-toxuma reaksiyalarının rolu sinir və endokrin sistemlərinin tənzimedici təsirləri altında qarşılıqlı əlaqəli şəkildə nəzərdən keçirilir. Müasir nəzəriyyə müəllifləri Polikar (1965) və Sveyorox (1967) iltihabı hüceyrə, hüceyrədaxili və molekulyar səviyyələrdə gedən dəyişiklik kimi izah edirlər. iltihabın təsnifatında müxtəlif amillər nəzərə alınır. Etioloji amilin növünə görə qeyri-spesifik və spesifik (vərəm, sifilis, cüzam və s.), gedişinə görə kəskin, yarım- kəskin və xronik, əsas proseslərdən hansının daha çox downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|