S. K. Ganiyev, A. A. Ganiyev, D. Y. Irgasheva ma’lumotlar bazasi xavfsizligi
Yüklə 13,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
| zasi obyektlari bog'langan deb ataladi
va odatda, ichki obyekt lardan farqlash maqsadida maxsus belgiga ega. Ta’kidlash lozimki, maiumotlaming o‘zi joriy ma’lumotlar bazasi fayliga (fayllariga) sig'maydi va “o‘zining” ma’lumotlar bazasi fayllarida qoladi. Joriy ma’lumotlar bazasining tizimli katalogiga foydalanish uchun bog‘- langan obyektlar xususidagi barcha zaruriy ma’lumotlar joylashti- riladi. Bu ma’lumotlar - bog‘langan obyektlaming ichki nomi va 82 tashqi nomi, ya’ni tashqi ma’lumotlar bazasidagi obyektning haqi- qiy nomi, tashqi baza fayliga to‘liq yoi va h. 3.5-rasm. ODBC protokoli asosida tashqi ma’lumotlardan foydalanish prinsipi. Foydalanuvchi uchun bog'langan obyektlar ichki obyektlardan hech nimasi bilan ham farqlanmaydi. Foydalanuvchi tashqi bog' langan bazalarda ma’lumotlar jadvalini tashkil etishni, qidiruvni, ma’lumotlami o‘zgartirishni, yo‘q qilishni va qo‘shishni, btmday jadvallar bo‘yicha so‘rovlami tuzishni va h. bajarishi mumkin. Bog‘langan obyektlami ichki maiumotlar bazasiga integratsiyalash, y a ’ni ichki va tashqi jadvallar orasida bog'lanishni o‘matish mumkin. Texnik nuqtayi nazaridan, tashqi ma’lumotlar bazasining bog' langan obyektlari bilan ishlash joriy maiumotlar bazasining ma’lu- 83 motlar bilan ishlashidan unchalik farq qilmaydi. Joriy ma’lumotlar bazasining tizimli katalogi bo‘yicha bogiangan obyekt maiumot- lariga murojaat qilinganda MBBT yadrosi tashqi ma’lumotlar baza sining mos faylining (fayllarining) makoni va boshqa parametrlari xususidagi ma’lumotlami topadi va foydalanuvchiga bildirmasdan ushbu faylni (fayllami) ochadi. So‘ngra ma’lumotlardan bevosita foydalanish va ulami manipulyatsialash maqsadida oddiy tartib bo‘yicha asosiy xotirada maiumotlaming tashqi fayli sahifalarini buferlashni tashkil etadi. Ta’kidlash lozimki, zamonaviy operatsion tizimlari ma’lumotlari fayllari bilan ko‘pchilik foydalanuvchi rejim imkoniyatlari bilan ishlash asosida tashqi ma’lumotlar bazasi bilan (agar u boshqa hisoblash qurilmasida bo‘lsa) shu vaqtning o'zida boshqa foydalanuvchi ishlashi mumkin. Bu esa umumiy taqsimlan- gan ma’lumotlaming kollektiv ishlanishini ta’minlaydi. 3.6-rasmda mahsulotni ishlab chiqarish va sotishning axborot ta’minoti nuqtayi nazaridan birgalikda foydalanuvchi ma’lumot laming lokal bazalari sxemasining misoli keltirilgan. Rasmda strel- kalar yordamida “yakkadan-ko‘plarga” xilidagi bog‘lanishlar ko‘r- satilgan boiib, strelka uchi “ko'plar” tomonigamos keladi. Bogiangan jadvallarda maiumotlar hajmining ortishi bilan taqsimlangan tizimlami qurishning bunday prinsipining tarmoq trafigining jiddiy oshishiga olib kelishini sezish qiyin emas, chunki tarmoq bo‘yicha doimo, hatto maiumotlar nabori emas, balki maiumotlar bazasi fayllarining sahifalari uzatiladi. 84 3.6-rasm. Obyektli bog‘lash texnologiyasi asosida tashkil etilgan' lokal ma’lumotlar bazalari sxemasining namunasi. 85 Bu esa, o ‘z navbatida, tarmoqning avj yuklanishiga olib keladi. Shu sababli, taqdim etilgan o‘zaro bog‘langan obyektli lokal ma’lumotlar bazasining sxemalari ishlab chiqarish - texnologik va tashkiliy jarayonlarga bog‘lik axborot texnologiyalariga tayangan holda lokal bazalari orasidagi tarmoqdagi ma’lumotlar oqimining jadalligi, yo‘nalganligi nuqtayi nazaridan keyingi sinchiklab o‘rga- nib chiqishni talab etadi. Ma’lumotlar xavfsizligini va yaxlitligini ta’minlashning ishonchli mexanizmlarining mavjud emasligi ham jiddiy muammo hisoblanadi. Fayl serveri modelidagidek bir necha foydalanuvchi- laming bir xil ma’lumotlar bilan birgalikda ishlashi, faqat operatsion tizimning bir necha ilovalar faylidan bir vaqtda foydalanish bo‘yi- cha funksiyalari yordamida ta’minlanadi. Xuddi shu tarzda keng tarqalgan Fox Pro, dBASE kabi boshqa MBBTining ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlardan hamda jadval ma’lumotlaridan foydala nish ta’minlanadi. Bunda foydalanish bevosita MBBT yadrosi yor damida hamda odatda, MBBT komplekti tarkibiga kiruvchi maxsus qo‘shimcha ISAM (Indexed Sequential Access Method) drayverlar yordamida ta’minlanadi. Bunday yondashish shu tariqa qurilgan taqsimlangan getrogen tizimlarining ko‘p protokolligini, ya’ni lokal ma’lumotlar bazalarini madadlovchi MBBT turlarining “xilma-xilli- gini” amalga oshiradi. Ammo obyektli bog‘lush, amalga oshirilishi va madadlanishi muayyan MBBTning o‘ziga xos xususiyatiga bog‘- liq ma’lumotlar bazasining boshqa obyektlarini (so‘rov!ar, shakllar, hisobotlar) istisno qilgan holda, faqat bevosita ma’lumotlar jadvali bilan chegaralanadi. Boshqa MBBT bazalaridan foydalanish (3.5-rasmga qaralsin) masofadagi ma’lumotlar joylashgan hisoblash qurilmalarida o‘mati- luvchi va bajariluvchi ODBC drayverlarining texnikasi orqali amal ga oshiriladi. Bu holda “g‘oya” quyidagicha: lokal ma’lumotlar bazasini madadlovchi shaxsiy MBBT tarkibiga ODBC drayveri deb ataluvchi qo‘shimcha dasturiy komponentni o‘matish mumkin. 0 ‘matiluvchi ODBC drayveri operatsion tizim katalogining maxsus qism katalogida “ro‘yxatga olinadi”. Shu tariqa ODBC ma’lumotlari manbaidan to‘g‘ridan — to‘g‘ri foydalanishning ishchi zonasi hosil qilinadi. 86 ODBC ma’lumotlari manbaidan bevosita foydalanish uchun MBBT yadrósi ichki lokal ma’lumotlar bazasining tizimli katalogi bo‘yicha manba joylashgan joyni aniqlaydi, ilovalaming o‘zaro ta’siri protokoli (API) bo‘yicha hisoblash qurilmasida ODBC drayverining masofadagi ma’lumotlar ini chaqiradi ODBC protokoli bo‘yicha ma’lumotlardan foydalanish va ishlashi uchun SQL - yo‘riqnomalami yoMlaydi. Bunday foydalanish rejimi qator para- metrlar orqali tartibga solinadi (muolajalarni chaqirish intervali, so‘rov ishlanishining maksimal vaqti, so‘rovlar bo'yicha shakllanti- riluvchi ma’lumotlar naboridan tarmoq bo‘yicha bir marta jo‘na- tiluvchi yozuvlar soni, yozuvlarni blokirovka qilish vaqti va h.). Ushbu parametrlar ODBCning mos drayverini o‘matishda va ro‘y- xatga olishda operatsion tizimning maxsus reestriga yoziladi. Bunday yondashishda har bir lokal MBBT, tashqaridan (bosh- qa hisoblash qurilmalaridan) “uning” ma’lumotlar fayli ma’lumot- laridan foydalanishga murojaat qilinganida o‘zining hisoblash quril masida SQL - server rolini, ya’ni ma’lumotlar mashinasi rolini bajaradi. Bu holda ma’lumotlami bevosita ishlashni “o‘zining” ma’ lumotlar faylining mantiqiy va fizik strukturasi xususiyatlarini bi- luvchi MBBT tomonidan amalga oshirilishi odatda, ishlashning yiiqori samaradorligini ta’minlaydi, eng asosiysi esa, ma’lumotlar manbaining predmet sohasi mantiqi bo'yicha ma’lumotlar yaxli- iligiga cheklashlar bajariladi. Ma’lumotlarni himoyalash va foydalanishni cheklash tizim- larida “raxnalar”ning paydo bo‘lishi, obyektli bog‘lash texnologiya- sining ma’lum muammosi hisoblanadi. Ma’lumotlardan foydalanish muolajalarini bajarish uchun ODBC drayverlarining chaqiriqlari tar- kibida, yoMdan, fayllar va so‘raluvchi obyektlar (jadvallar)dan tash- qari (agar mos bazalar himoyalangan bo‘lsa) ochiq holdagi foydala nish parollari boiadi, natijada foydalanish va ma’lumotlarni hi- moyalash tizimlari tahlillanishi va ochrlishi mumkin. 87 |