S. K. Ganiyev, A. A. Ganiyev, D. Y. Irgasheva ma’lumotlar bazasi xavfsizligi

¡
0
0
0
®
Й
Г
000
F,«
С
^3
^
^
с
^
F,7
F|8
0
F»
* 
^
ï
5%1H 1 - 
к
gtpíb ’ V
4.1-rasm. Ma’lumotlar bazasi fayllarini fayl gunihlariga tarqatish.
Ma’lumotlar bazasini fayl guruhlariga tarqatishdan eng katta 
samaraga RAID massivlarini qo‘llashda erishiladi. Fayl qism-
99

---

tizimlarining unumdorligi, foydalanuvchanligi va ishonchliligi 
ortadi.
Nazoratlash va kommutatsiyalash avtomati mavjudligida re­
zervli nusxalash modulining strukturaviy sxemasi 4.2-rasmda 
keltirilgan.
S, 
S?
Dastlabki MB 
fio'zgu MB
4.2-rasm. Nazoratlovchi va kommutatsiyalovchi avtomatli rezervli 
nusxalash modulining strukturaviy sxemasi.
4.2-rasmda quyidagi belgitashlar qabul qilingan:
Si, S
2
— axborotni himoyalashning asosiy va rezervli tizimlari; 
S
3
- asosiy tizimning buzilganligi aniqlanganida himoya va 
kommutatsiya tizimining to‘g‘ri ishlashini nazoratlovchi avtomat.
Nazorat savoUari
1. Ma’lumotlar bazasini rezervli nusxalash nima?
2. Rezervli nusxalashning asosiy usullari.
3. Rezervli nusxalash tizimiga talablar.
100

---

4. Ma’lumotlar bazasida ma’lumotlaming qanday fayllarini 
yaratish mumkin?
5. Ma’lumotlar bazas ini rezervli nusxalashning asosiy turlari.
6. Nazoratlovchi va kommutatsiyalovchi avtomatli rezervli 
nusxalash modulining strukturaviy sxemasi.
4.3. Ma’lumotlar bazasini boshqarishning zamonaviy
tizimlarida replikatsiyani sinxronlash jarayoni
“Mijoz-server” yoki m a’lumotlami obyektli bog‘lash texnolo- 
giyalari asosida qurilgan aksariyat taqsimlangan tizimlaming zaif 
joyi. tarmoq bo‘yicha m a’lumotlaming katta miqdori uzatilishi 
sababli unumdorligining yetarlicha yuqori emasligi. Ma’lumotlami 
replikatsiyalash texnologiyasi tezkor taqsimlangan tizimlami 
qurishda ma’lum altemativa taqdim etadi.
Foydalanuvchilaming umumfoydalaniluvchi bir xil (muvofiq- 
lashtirilgan) ma’lumotlar bilan avtonom ishlashi maqsadida boshqa 
kompyuterga joylashtiriluvchi ma’lumotlar bazasining alohida 
nusxasi 
replika
deb ataladi.
Replikatsiyalashning asosiy g‘oyasiga binoan foydalanuvchilar 
lokal ma’lumotlar bazasi b o ‘yicha ko‘p miqdorda ko‘paytirilgan bir 
xil (umumiy) ma’lumotlar bilan avtonom ishlaydilar. Natijada, 
tarmoq bo‘yicha ma’lumotlami uzatish va almashish zaruriyatining 
yo‘qligi sababli, foydalanuvchi hisoblash qurilmasining yuqori 
unumdorligi ta’minlanadi. Bunday yondashishni amalga oshirish 
uchun MBBTning dasturiy ta’minoti mos holda ma’lumotlar 
bazasini tirajlash (replikatsiyalash) funksiyalari, xususan, ma’lu­
motlaming o‘zini va ulaming strukturalarini hamda replikalami 
joylashtirish xususidagi axborot bo‘lgan tizimli katalogni tirajlash 
funksiyalari bilan to‘ldiriladi.
Ammo bunday taqsimlangan tizimlami qurish va ishlatishning 
asosiy prinsiplaridan birini - 
m a’lumotlaming muvofiqlashtirilgan
holatining uzluksizligi
prinsipini - ta’minlashning ikkita muammosi 
paydo bo‘ladi:
- 
barcha replikalarda umumiy ma’lumotlaming soni va qiyma- 
tining muvofiqlashtirilgan holatini ta’minlash;
101

---

- barcha replikalarda ma’lumotlar strukturasini muvofiqlash­
tirilgan holatini ta’minlash.
Umumiy ma’lumotlaming muvofiqlashtirilgan holatini ta’min- 
lash, o‘z navbatida, quyidagi