S. N. Alimetov, Ş. S.İBrahimova

xör
əklərinin hazırlanması üçün istifadə olunan su filtrasiya 
olunub t
əmizlənmiş və duzlarsız olmalıdır;  
-  x
əstənin bədən çəkisi göstəricisinə  və  trofoloji statusuna 
xüsusi n
əzarət yetirilməlidir.  
 
Trofoloji status, orqanizmin qidalanma il
ə əlaqədar olan sağlamlıq 
v
ə  fiziki inkişaf dərəcəsini səciyyələndirir. Xronik ürək  çatışmazlığına 
düçar  olmuş  pasiyentdə  trofoloji statusun piylənmə,  artıq  çəki, normal 
ç
əki və kaxeksiya olmaqla variantlarını ayırd etmək lazımdır. Piylənmə 
v
ə artıq çəki halları xronik ürək çatışmazlığının proqnozunu pisləşdirir və 
buna gör
ə də onlara qarşı tədbirlər aparılmalıdır; bədən çəkisi indeksinin 
25 kq/m
2
- 
dan  çox  olduğu  bütün  hallarda  həm də  yemək kalorisini 
m
əhdudlaşdırmaq  gərəkdir. Təsadüflərin 50%-də  bədən çəkisinin ciddi 
d
ərəcədə  və  subklinik olaraq patoloji itirilməsi qeyd edilir. Bədən 
ç
əkisinin dərialtı piy təbəqəsi və əzələlərin itirilməsi hesabına proqressiv 
azalmasına  ürək mənşəli, yəni kardial kaxeksiya deyilir. Sonuncunun 
verifikasiyası iki meyarın mövcudluğuna istinad edir: 
-  son 6 ay 
ərzində kompensator vəziyyətdə, yəni ödemlərsiz 
olaraq 5 kq-dan çox v
ə ya 7,5% bədən çəkisinin itirilməsi;  
-  b
ədən çəkisi  indeksinin  başlanğıc  göstəricisinin 19 kq/m
2
-
dan  az  olması  [bədən çəkisi indeksi = bədən çəkisi (kq) : 
boy (m
2
)].  
          
Kaxeksiyanın inkişafı, adətən neyrohormonal sistemlərin, xüsusilə 
RAAS-
ın kritik dərəcədə fəallaşmasından, sitokinləri və ilk növbədə şiş 
nekrozunun 
α-amilinin 
artıqlığından, 
dekompensasiyanın 
proqressivl
əşməsindən xəbər verir. Söz yox ki, belə  xəstələrin 
müalic
əsində neyrohormonal pozğunluqların medikamentoz korreksiyası, 
sitokinl
ərin  blokadası  və  orqanizmin  nutritiv  yardımı  ilə  birlikdə, 
kompleks şəkildə aparılmalıdır. 
 
X
əstəyə  nutritiv  yardım  etmək üçün, əvvəl onun energiyaya olan 
h
əqiqi ehtiyacını hesablamaq lazım gəlir; bu göstəricini müəyyən etmək 
üçün 
əsas mübadilə  kəmiyyətini, pasiyentin fəallıq  amilinə  vurmaq 
lazımdır; əsas mübadilə  kəmiyyəti Xaris-Benedikt düsturu üzrə, kişi və 
qad
ınlar üçün ayrı-ayrı hesablanır: 
Kişilər: əsas mübadilə = 66,47 + 13,75 x bədən çəkisi (kq) + 
5 x boy (m) – 
6,77 x yaş (illər);  
Qadınlar: əsas mübadilə = 66,51 + 9,56 x bədən çəkisi (kq) + 
1,85 x boy (m) – 
4,67 x yaş (illər); 
 
  
X
əstənin fəallıq amili onun fiziki fəallığına görə hesablanır: yataq 
rejimi = 1,2; mülayim (möt
ədil) və ya yüngül dərəcəli fiziki fəallıq = 1,3; 
xeyli fiziki f
əallıq  =  1,4.  Bədən çəkisi müvafiq normadan 10-20% az 
olduqda b
ədən çəkisinin defisiti = 1,1; 20-30% az olduqda = 1,2 və 30% 
 
309 

---

- d
ən çox olmaqla az olduqda = 1,3. Beləliklə, xəstənin energiyaya olan 
ehtiyacı  =  əsas mübadilə  kəmiyyəti x fəallıq  amili  x  bədən çəkisinin 
defisiti (XEOHE = ƏMK x FA x BÇD).  
 
X
əstəyə nutritiv yardımı, energiyaya olan həqiqi ehtiyacın 5-10% - 
i miqdarından başlamaq və sonra tədricən artırmaq, həm də mütləq 1-2 
qastroenteral 
ferment  tabletkası  ilə  birlikdə  vermək  lazımdir;  nutritiv 
yardımın  effektivliyi  antropometrik  və  laborator göstəricilərə  əsasən 
qiym
ətləndirilir; eyni zamanda verilən  qidalandırıcı  qarışıqların 
keçiriciliyi  yaxşı  olmalıdır;  qidalandırıcı  qarışıqlar  xəstənin klinik 
v
əziyyətinə  görə  verilməlidir; rekompensasiya vəziyyətində  unipit, 
nutriyen-
standart,  berlamin  modulyar,  klinutren  sutkalıq  energiya 
ehtiyacının  25-50%  miqdarında  təyin olunur; xəstədə  qan  dövranının 
dekompensasiyası  dövründə,  qastroenteral  sorulmanın  zəiflədiyi zaman, 
peptamen kimi oliqomer qidalandırıcı qarışığın verilməsi tövsiyə olunur. 
Ür
ək mənşəli  kaxeksiya  zamanı  enteral  və  parenteral  qidalandırma 
üsulları müştərək tətbiq edilir.  
 
İndi  məlum  olmuşdur  ki,  xronik  ürək  çatışmazlığı  olan  xəstələrə, 
x
əstəliyin mərhələsindən  asılı  olmayaraq,  sakitlik  və  hərəkətsizlik 
göst
əriş  deyildir.  Fiziki  reabilitasiya  diuretiklərin,  vazodilatatorların  və 
müsb
ət  inotrop  preparatların,  ekstren  olaraq  vena  daxili  yeridilməsinə 
ehtiyacı  olmayan, xronik ürək  çatışmazlıqlı  bütün  xəstələrə, funksional 
sinifind
ən  asılı  olmayaraq,  tövsiyə  olunur.  Aşağıdakı  hallarda  fiziki 
reabilitasiya 
əks göstəriş sayılır: 
- f
əal gedişli miokardit;  
- ür
ək dəliklərinin stenozu; 
- anadang
əlmə sianotik ürək qüsurları; 
- yüks
ək qradasiyalı aritmiyalar; 
-  sol m
ədəciyin  atım  fraksiyasının  aşağı  olan  pasiyentlərdə 
stenokardiya tutmaları zamanı.  
 
 
Əvvəl 6 dəqiqəlik gediş sınağı vasitəsilə, başlanğıc fiziki tolerantlıq 
mü
əyyən edilir və sonra onun əsasında fiziki yüklənmə rejimi seçilir; 6 
d
əqiqəlik yeriş sınağı, klinik vəziyyəti stabilləşdirdikdən sonra aparmaq 
lazımdır.  Burada 100-150 m, 150-300 m və  300-500 m məsafəni qət 
ed
ənləri 3 qrupa ayırd edirlər; məsafəni 150 m –dən az yerimiş, yəni III – 
IV  funksional sinifli x
əstələrə, nəfəsalma və nəfəsvermə əzələləri üçün, 
t
ənəffüs-fiziki  tapşırıqların  icrası  təyin olunur (şar  və  ya rezin 
oyuncaqların  üfürülməsi və  ya spirometr, gündə  bir neçə  dəfə, özünü 
hissetm
ədən asılı olaraq). Tənəffüs hərəkətlərindən ibarət requlyar fiziki 
yükl
ənmələr, 3-4 həftə  ərzində  fiziki  tolerantlığın  artmasına,  həyat 
keyfiyy
əti göstəricilərinin  yaxşılaşmasına,  kaxeksiya  proqressiyasının 
l
əngiməsinə, xronik ürək çatışmazlığı gedişinin yaxşılaşmasına və onun 
 
310 

---