S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb

darqan 

urug'i  qayd  qilingan. 

Darxon 

degan  ism  ham  bor.  Tarixiy 

manbalarda,  chunonchi,  Navoiy,  Mirxond  asarlarida 

tarxon 

shaklida  qayd  qilingan. 

Firdavsiyning  «Shohnoma»sida  Turkiston  podshosi  lashkarboshisining  ismi  Tarxon 

boigan.  Tarxon  unvoniga  sazovor  bolganlar  xohlagan  narsasini  qila  oladigan, 

butunlay  mustaqil,  harbiy  xizmatdan  ozod  kishilar  bo'lgan.  Tarxonlar  jinoyat  qilsa 

ham, to'qqiz avlodigacha afv etilgan. 

Darg'a, dorug'a – qo'mondon, boshliq (mo'g'ulcha). Dorg'a mansabi Chingizxon 

davrida  paydo  bo'lgan  va  dastlab 

daruxachi 

(darugachin)  deb  atalgan.  Dorg'a 

mo'g'ullar,  temuriylar  va  shayboniylar  davrida  (XIV-XVI  asrlarda)  viloyat,  shahar 

hokimi  hisoblangan.  Buxoro,  Qo'qon  xoniiklarida  esa 

dorg'a 

oliq-soliq  ishlari  bilan 

shug'ullangan. Qo'qon xonligida 

dorg'aboshi 

xonning boshqa mamlakatlarga moi olib 

chiqadigan sarbonlariga (tuyakashlariga) boshchilik qilardi. 

Dodxoh  –  Buxoro  xonligida  XIX  asrgacha  bo'lgan  yuksak  harbiy  unvon, 

ma'nosi  «adolat  talab  qiluvchi»  demakdir.  Dodxoh  Buxoro  xonigida  alamzada 

kishilarning  arzlarini  mamlakat  hokimiga  yetkazib  turgan,  Qo'qon  xonligida  esa 

qozilarning faoliayatini nazorat qilib turgan.  

Yozi  –  dasht,  tekislik,  dala;  qadimgi  turkiy  tilda  ham  shu  ma'noni  anglatadi. 

Oltoy tilida 

azi, 

xakas tilida 

chazi 

shaklida talaffiiz qilinadi. «Yoyilmoq», «yastanib 

yotmoq»,  ―cho'zilib  yotmoq‖  ma'nosidagi 

ym 

(yoy)  fe'lidan  kelib  chiqqan  bo'lishi 

kerak.  O'zbekistonda  Yozyovon,  Ozarbayjonda  Qorayoz  tekisligi,  Gilyozi,  Oltoyda 

Suryazi toponimlari shu so'zdan yasalgan.  

Yoyilma  –  daryo-soylar,  sel  suvlari  tog'-adirlardan  tekislikka  oqib  chiqqan 

joylarda  oqiziq  cho'kib  hosil  bo'lgan  qabariq  qiya  tekislik,  oqar  suvlar  yoyilib 

oqadigan  yer.  Uchko'prik,  Rishton,  Farg'ona,  Bekobod,  Parkent,  Jizzax  tumanlarida 

Yoyilma qishloqlari bor.  

Yom  –  bekat,  pochta  stansiyasi.  Klassik  mo'g'ul  yozma  tilida,  Shuningdek, 

hozirgi  mo'g'ul  tili  shevalarida 

yom 

so'zi 

jam,  zam,  yam 

shakllarida  uchraydi  va 

«yo1»  degan  ma'noni  anglatadi.  Mo'g'ullar  imperiyasi  davrida  esa  ―pochta 

stansiyasI‖,  ―bekat‖  degan  ma'noni  bildirgan.   

Yom 

so'zi  yoqut,  rus,  turk,  mo'g'ul, 

xitoy,  anamit,  Tibet  kabi  ko'plab  xaiqlarning  tillarida  turli  fonetik  shakllarda 

uchraydi, hamma xalqlarda deyarli bir ma'noda keladi. 

Jaloyir  (Jalair)  –  o'zbek,  qozoq,  qirg'iz  va  qoraqalpoqlar  tarkibiga  kirgan  turk-

mo'g'ul  qabilasi.  O'zbek  jaloyirlar  Toshkent,  Buxoro  vohalarida,  Nurota  tog'lari 

etaklarida, Jizzax, Kattaqo'rg'on, Navoiy, Qorako'l tumanlarida, Xorazmda yashagan 

va  ikkita  katta  – 

qaychili 

va 

bolg'ali 

hamda  boshqa  mayda  urug'larga  (qarg'ali, 

boshqird,  qoraabdal,  qorako'li,  qorachopon,  chuvuldoq,  jastaban)  bo'lingan.  Zomin, 

Kattaqo'rg'on,  Narpay,  Xatirchi,  Jarqo'rg'on,  Sho'rchi,  Zangiota,  Qibray,  Quva 

tumanlarida Jaioyir, Rishton tumanida Jaloylrchek qishloqlari bor. 

Jangal  –  sernam  joylarda  uchraydigan  daraxt-buta  aralash  to'qay,  o'rmon, 

changalzor. Tojikistonda daryo bo'ylaridagi daraxtzor. Ozarbayjon, turkman tillarida 

jengel; 

Afg'oniston,  Hindistonda