S. X. Babadjanova, X. M. Bobojonova Dorivor o‘simliklar florasi va sistematikasi

Padubbargli magoniya - Mahonia aquifolium Nutt.
Dorivorlik xususiyati
. Padubbargli magoniya dermatologik kasalliklarda terapevtik ta’sirga 
ega. Shunday qilib, Germaniyadagi farmatsevtika sanoati psoriazni davolash uchun Psoriaten 
malhamini ishlab chiqaradi. Padubbargli magoniya o‘simligidagi alkaloidlar yallig‘lanishga 
qarshi va diuretik ta’sirga ega. Mahonia ekstrakti immunitet tizimini mustahkamlaydi, yurak-
qon tomir tizimiga foydali ta’sir ko‘rsatadi. O‘simlik tarkibidagi ko‘p miqdordagi antioksidant 
hujayralarni qarishdan saqlaydi, erkin radikallarning zararli ta’sirini zararsizlantiradi. Magoniya 
ekstrakti xoletsistit, teri kasalliklari (dermatit, toshbaqa kasalligi, ekzema, gerpes) uchun 
samarali hisoblanadi. Amerika xalq tabobatida magoniya diareya, revmatizm, podagra, buyrak 
va jigar kasalliklarida qo‘llaniladi. Magoniya shishlarni yengillashtiradi, kapillyarlarning 
devorlarini mustahkamlaydi.
Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlar 
: Magoniyaga asoslangan dorilarni qo‘llashda, 
tarkibida alkaloidlar borligini esdan chiqarmaslik kerak chunki bu moddalar o‘simlik tanasida 
katta dozalarda uchraydi. Bu esa juda katta miqdorda zahar mavjud deganidir. Shuning uchun 
homilador va emizikli ayollarga meva va o‘simlikning boshqa qismlarini olish tavsiya 
etilmaydi. Mahoniyaning haddan tashqari miqdori diareya va ko‘ngil aynishiga olib kelishi 
mumkin.. Ayiqtovondoshlar asosan ikki urug’pallalilar sinfining koʻp yillik (baʼzilari bir yillik) 
oʻt. Buta yoki chala buta turlari ham uchraydi. Barglari ketma-ket (baʼzi turlarida qarama-
qarshi) oʻrnashgan, koʻpincha yon bargchasiz, panjasimon 
-
oʻyma yoki qirqma, oddiy 
(baʼzilarida murakkab). Gullari ikki jinsli, koʻpchilik turlarida toʻgʻri (aktinomorf), ayrim 
turlarida qiyshiq (zigomorf). Gulqoʻrgʻoni oddiy yoki qoʻshqavat. Sallagul (PaeoniA., suvyigʻar 
(AquilegiA., parpi (Aconitum), isfarak (Delphinium), ayiqtovon (Ranunculus) kabi turkumlarga 
mansub oʻsimliklarning gulkosasi, koʻpchilik turlarida esa gultojlari ham besh bargli. Aksariyat 
turlarida changchi va urugʻchilar koʻp. Mevalari
-
bargak yoki yongʻoqcha, kamdan-kam 
hollarda koʻsakcha shaklida. Ayiqtovondoshlarning 1500 ga yaqin turi bor. Tropik zonadan 
boshlab shimoldagi barcha mintaqalarda uchraydi. Markaziy Osiyoda 200 dan ziyod turi (25 

---

29 
turkumi) bor. Oʻzbekistonda Ayiqtovondoshlarning ayiqtovon, isfarak, pufanak 
(Anemone), adonis (Adonis), suvyigʻar kabi turkumlariga mansub juda koʻp turlari oʻsadi. 
Baʼzilari, mas, sallagul, isfarak, suvyigʻar xushmanzara oʻsimlik, ayrimlari esa, mas, adonis, 
ayiqtovon, parpilar dorivor oʻsimlik. Ayiqtovondoshlarning ayiqtovon, parpi singari 
turkumlariga mansub turlarning tarkibida zaharli moddalar (alkaloid va glikozidlar) bor. Shu 
sababli bunday oʻsimliklar oʻsgan oʻtloqlarda mol boqish xavfli
.