Sağlam ĠnkiĢaf və Maarifləndirmə
Yüklə 2,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tarixin sərt sınaq və imtahanına məruz qalmıĢ bu yadigarlar insan əli ilə yapıldığı kimi, insan əli ilə də tamamilə məhv olmaq təhlükəsinə qədər dağıdılmıĢ və hətta, bəziləri yerlə-yeksan olunmuĢdur. Amma bu da möcüzədir ki, tarixin yaddaĢı olan qalalar, mağaralar bəzən özü-özünü hifz etmiĢ və bizim əsrimizə qədər bir neçə min illik ömür yaĢamıĢdır. Qaya və daĢların üzərindəki alban yazılarını məhv edən erməni qonĢularımıza qoĢulanda bilmirdik ki, bu hərəkətlərimizlə onlara kömək edir və tariximizi silirik. Çünki gözlərimiz qarĢısında ermənilər də о yazıları pozur və erməniləĢdirirdi. Bir az önсəуə gedib qeyd edək ki, Kəlbəcəri “Azərbaycanın ikinci Qobustanı” adlandıran rəhmətlik Xudu Məmmədov, Mirəli QaĢqay, Niyazi Ġbrahimov, Qüdrət Ġsmayılov, Ziya Bünyadov, Budaq Budaqov və digər neçə-neçə vətənpərvər ziyalı-alimlərimiz hələ о zamanlar Kəlbəcərin ciddi nəzarətə alınaraq qorunmasını tələb edirdilər. Ona görə ki, türkün tarixi yaĢayan qala və abidələr, albanların hələ islamlaĢmamıĢ əcdadlarının yaĢayıĢ məskəni olmuĢ Kəlbəcər xain qonĢular tərəfındən mədəni surətdə iĢğal edilir və erməniləĢdirilirdi. Tarix elmləri doktoru Qüdrət Ġsmayilovun və onun dissertantı Niyazi Ġbrahimovun apardıqları tədqiqat iĢlərinin nəticəsinə görə, bura ən qədim insan məskəni olmuĢdur. Rayonun ərazisində eramızdan çox-çox əvvəlki minilliklərdən xəbər verən qaya təsvirləri də Kəlbəcərdə az deyildi. “Qobustanın qardaĢları” kimi tanınmıĢ sal daĢlar da Kəlbəcər dağlarından tapılmıĢdı. “Soltan Heydər”, “Qurbağalı çay”, “TurĢsu”, “Ayıçınqılı”, “Gəlinqayası”, “Böyük dəvəgözü”, “Sərçəli” və s. yerlərdəki qayaüstü təsvirlərlə Qobustandakı “yazılı və Ģəkilli daĢlar” tamamilə bir- birinin oxĢarı və ya “əkiz”lərdir. Tarixçi alim RəĢid GöyüĢovun, Xudu Məmmədovun və baĢqalarının fıkrincə, bu daĢların üzərindəki Ģəkillərin yaĢı az qala bu daĢların öz yaĢı qədərdir. Maraqlı budur ki, bu təsvirlər bazalt kimi sərt qayalar üzərində həkk edilmiĢdir. Kəlbəcər tarix-diyarĢünaslıq muzeyinin həyətinə gətirilmiĢ 28 ədəd yazılı və Ģəkilli daĢlar təkcə Kəlbəcərin deyil, bütövlükdə Azərbaycan torpağının qədim insan məskəni olduğunu sübut edən dəlil idi. Həmin təsvirlərdən biri belə idi: Bir insan fiquru ayağının birini bir dairənin, о birini isə digər bir dairənin üzərinə qoyaraq yuxarıdakı kürəyə baxır. Güman olunan budur ki, insan bir planetdən digərinə uçmaq arzusundadır. Ġnsan fiqurunun ayağı altındakı dairənin biri Yer, о biri isə Ay güman olunur. Demək, insan Yerdən Aya, oradan isə baĢqa bir planetə uçmaq istəyində hələ о zamanlardan bulunub. “Löh” qalası: Adı qalanın formasını tamamlayırdı. Qalanın beli dəvə boynuna oxĢayır. Qalaları tədqiq edənlərin fikirincə, bu qalalar karvan yollarının üstündə tikilirmiĢ ki, bununla da həmin yollara nəzarət olunurmuĢ. “Löh” qalasının baĢında qayadan yonulmuĢ, dərinliyi 3-5 metrə çatan quyular var ki, burada ya ərzaq, ya da su saxlanılırmıĢ. Həmin quyuların içərisindən nəhənk palıd ağacları bitib qalxmıĢdır ki, hər birinin diametri 30-40 sm. olardı. Qalanın Lev çayı istiqamətində iki mağara aĢkar olunmuĢdur ki, bura ən qədim insan məskənləri hesab olunur. Yayda olduqca sərin, qıĢda isə isti olan bu mağarada istənilən ərzaq məhsulunu bir ay saxlamaq olurdu, keyfiyyəti itmirdi. “Xos meĢəsi” adlanan yerdəki abidənin və buradakı məzar daĢlarında alban xaçı olsa da, yaxınlıqdakı, “Löh” qalası hələ albanlardan qat-qat əvəllər mövcud olmuĢ insan məskənlərindən biridir. Kəlbəcər qalalarının içərisində ən yüksəklikdə yerləĢəni “Comərd” qalasıdır. Kəlbəcərin ərazi etibarə ilə ən böyük sahəsi sayılan Tutquçay dərəsinə gedən yolun üstündəki Comərd kəndindən xeyli yuxarıda, qayalıq baĢında tikildiyi üçün “Comərd” qalası kimi tanınmıĢdır. “Qaraçanlı və ya Ulu xan” qalası Kəlbəcərdən yuxarıda, Qaraçanlı kəndinin yaxınlığında, Kəlbəcərdən Ġstisuya gedən yolun solunda Tərtərin sol sahilindədir. “Qalaça” adı ilə tanınan bu gözətçi məntəqəsinə gizli su yolu da var idi. Qalanın sağ yanında Qaraçanlı çayına kimi böyük bir çınqıllıq var. Həmin çınqıllığın altı ilə qalaya bir yol çəkilib. Bu gizli yol çayın göllənən yerinə kimi enirdi. Burada baĢqa bir möcüzə də diqqəti çəkirdi: bir bulaqdan 5-6 dəqiqədən bir gah xalis mineral, gah da diĢgöynədən təmiz su çıxırdı. Sonralar burada istisu axtaranlar buruq vuraraq həmin narzanı itirdilər. Daha çox dağıdılmıĢ və məhv edilmiĢ qalalardan biri də “Qala-boynu” qalası idi. Qalanın içərisində 200-dən çox binanın kalafa yerləri var. Buraya da dağlardan yeraltı su xətti çəkilibmiĢ. Kəlbəcər ərazisindəki qala və abidələr sırasına daxil olanlardan biri də “Laçınqaya” qalasıdır. Qala 120-ci ildə monqollar tərəfindən dağıdılmıĢ, əhali qılıncdan keçirilmiĢ, tarixçi gəncəli Kirakosun məlumatına görə, insan qanı qayalar arasından sel kimi axıb Tərtər çayını qırmızıya boyamıĢdı. Bu qalanın sağ sahilindəki çınqıllıqdan çaya bir yeraltı gizli yol salınmıĢdır. Bunlardan baĢqa Ġstisu kurortundan yuxarıda Kəlbəcər Ģəhərinin alt hissəsində, Çəpli kəndinin ərazisində, Zar və Mollabayramlı kəndlərinin səmtində və baĢqa yerlərdə də qədim qalaların qalıqları mövcud idi. Kəlbəcərdəki qalalar əsasən karvan yollarını qorumaq üçün inĢa edilmiĢdir. Ġstisudan yuxarıdakı dağa Soltan Heydər dağı deyirdilər. Belə rəvayət edirdilərki, ġah Ġsmayılın atası Soltan Heydər hər yayı bu dağda keçirirmiĢ və dağın adı onun adı ilə bağlıdır. “Ərizə” qalasında Qaçaq Nəbi kənd camaatının ərizəsinə bu qalada baxdığı üçün qalanın adı “Ərizə” qalası kimi yayılmıĢdır. Qədim Alban abidələri. Yüklə 2,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|