ŞAHİN ƏHMƏdov

 
176 
 
           
Təmizlənmiş
 qaz
1
2
3
4
qaz
toz
Şəkil 7.1.  Siklon
 
 
Qazın  t
0
=30-50
0
C şeh nöqtəsinin t
0
-dan yüksək olmalıdır 
ki,  kondensasiya  və  şeh  damlaları  olmasın.  Siklonun 
məhsuldarlığı onun diametrindən asılıdır (d artığca Q artır)  və  
100-68000  m
3
/saat  olur.  ∆p=750  Pa,  təmizləmənin  effektlilik 
əmsalı η=0,83-0,975 d> 10 mkm hissəciklər üçün. 
 
7.4.Elektrik filtrlər (süzkəçlər) 
 
Qazların 
asılmış 
toz 
və 
duman 
hissəciklərdən 
təmizlənməsi  üçün  ən  əlverişli  üsullardan  biri  hissəciklərin 
ionlaşmasına 
əsaslanır. 
Burada 
tacvari 
və 
çökdürən 
elektrodlardan istifadə edilir. 
Çirklənmiş  qazlar,  elektrik  filtirinə  daxil  olduqda 
müxtəlif  xarici  təsirlər  (rentgen  şuaları,  radioaktiv  şualanma, 
kosmik  şualar,  qazların  qızması  və  s.)  nəticəsində  müəyyən 
qədər  yonlaşırlar  və  elektrik  cəryanı  keçirirlər.  Gərkinlik 
artıqca  elektrodlar  arası  fəzadə  toz  hissəciklərinin  daha  çox 
miqdarı  daha  çox  yonlaşır,  neytral  molekullar  müsbət  ionlara 
və  elekronlara  çevrilir.  Bu  proses  qazın  zərbə  ilə  ionlaşması 
adlanır.  Qazın  zərbə  ilə  ionlaşması  silindrik  kondensatorlar 
üçün  xarakterik  olan,  ancaq  qeyri  müxtəlif  cinsli  elektrik 
1.  Siklon gövdəsi 
2.  qaz daxil olan boru 
3.  təmizlənmiş qaz çıxan boru 
4.  bunker 
 

---

 
177 
sahəsində  baş  verir.  Tacvari  1  və  çökdürücü  elektrodları 
arasında,  3  elektrik  xətləri  ilə  sönən  gərginliklik  sahəsi 
yaradılır ki, bu da çökdürücüdən tacvari elektroda və ya əksinə 
yönəlir.  Elektrodlara  gərginlik  4  düzləndiricindən  verilir 
(şək.7.2).  
Elektrik süzgəçinin sxemi aşağıdakı kimidir. 
 
Şək. 7.2. 
Aerozol  hissəcikləri,  elektrodlar  arası  fəzaya  düşdüdə 
səthlərində adsorbsiya edərək, elektrik yükü alırlar və eksyüklü 
elektrod tərəfinə yünəlirlər. Bu proses bir anda baş verir. 
Elektrik  süzgəçlərin  tozlu  qazı  təmizlənmə  effektliyi 
nəzəri olaraq hesablana bilər: 
        
x
e
F
w
e


 1

                          η =0,95÷0,99 
 
F
x
  –çökdürücü  elektrodun  xüsusi  sahəsi  (çıkdürücü 
elementlərin  səthinin  təmizlənən  qazların  sərfinin  nisbətinə 
bərabərdir,  m
2
    c/m
3
)  (9)  dusturdan  görünür  ki,  elektrik 
süzgəçlərin qaz təmizləmə effektliyi W
e
F
x
 artıqca artır. 
 
W
e
F
x
……… 
3,0 
3,7 
3,9 
4,6 
η ............... 
0,95 
0,975 
0,98 
0,99 
 
Sənayedə  bir  sıra  quru  və  yaş  elektrik  filtirləri  istifadə 
olunur: 

---

 
178 
1.  UQ  tipli  elektrik  filtrlər  (Unifikasiya  edilmiş, 
horizontal)  qazların  tozlardan  təmizlənməsi  üçün 
işlənir. 
2.  “C” tipli yaş elektrik filtrləri. 
3.  İki zonalı elektrik süzgəcləri. 
4.  Elektriki  duman  və  toztutucu  süzgəclər;  (UPP  tipli) 
konstruksiyalar  ventilyasiyadan  atılan  havada  təzları 
tutur. 
    7.5.Filtirlər (süzgəclər) 
Sənayedə  vensilyasiya  havasilə  və  qaz  tullantılarını 
təmizləmək üçün süzgəc geniş tətbiq olunur. 
Filtirləmə  prosesi  məsaməli  arakəsmədə  hissəciklərin 
tutulmasından  ibarətdir  (şəkil  5).  Filtr  kövdəsindən  (1), 
məsaməli arakəcmə (2) ilə ayrılan (filtr elementi) iki boşlüqdan 
ibarətdir.  Filtrə  çirklənmiş  qazlar  daxil  olur    və  filtr 
elementindən  keçəndə  təmzilənir.  Toz  hissəcikləri  məsamələr 
arakəsmənin giriş hissəsində çökür və məsamələrdə tutulur. 
Toz  hissəcikləri  arakəsmənin  səthində  toz  qatını  (3) 
əmələ  gətirir.  Beləliklə  yenidən  daxil  olan  hissəciklər  üçün 
filtrli  arakəsmə  rolunu  oynayır  ki,  bu  da  filtr  elementində 
təzyiqlər  fərqini  və  filtrin  təmizləmə  effektivliyini  artırır. 
Hissəciklərin  filtr  elementlərinin  məsamələrinin  səthində 
çökməsi  dəymə  effektini  və  eyni  zamanda  hissəciklərin 
diffuzyalı inersiyalı və qravitasiyalı çpkmə proseslərinə əsasən 
baş verir.   
T
ə
m
iz
lə
n
m
iş
 q
a
z
qaz
1
2
3
 
 
Şək.7.3 

---

 
179 
Təmizlənmənin 
effetliyi 
məsamələrin 
və 
toz 
hissəciklərinin diametrlərindən asılıdır. 
η = k(d
h
d
m
W
s
)
-
3
2
 
k - əmsal, d
h
 d
m
 –hissəciklərin və məsamələrin ölçüsü 
d
m
  <  0,1  mkm  və  W
s
  –süzülmə  sürəti  ≤  1  m/s  olduqda  Broun  
diffuziyası hesabına hissəciklərin tutulması artır. 
Tədqiqatlar  göstərirlər  ki,  hissəciklərin  tutması  inersial 
effekti  Stoks  kriteriyasının  və  Reynolde  kriteriyalarının 
qiymətindən asılıdır. 
 
η =f (St, Re)  burada 
St = 


m
k
h
s
h
d
k
W
d
9
2
 
k
k
 – düzəliş əmsalı 
Re – Reynolde ədədi  =


h
s
d
W
 
Konstruksiyaya  görə  filtrlər  cərcivəli,  karkaslı,  dölaqlı 
olurlar. 
Filtrlərin  tipləri  FR,  FV,  FP,  FU.  Havada  olan  turşu, 
qələvi,  yağ  və  s.  dumanlardan  təmizləmək  üçün  lifli 
süzgəclərdən 
istifadə 
edilir. 
Hissəciklərin 
süzgəc 
elementlərində çökmə - toxunma effekti və həmçinin diffuziya, 
inersiya və qravitasiya prosesləri nəticəsində baş verir. 
Toxunma  effekti  qarışığın  hissəciklərinin  süzgəcin 
məsamələrini  yaradan  liflər,  dənələr  və  s.  elementləri  ilə 
toxunması nəticəsində baş verir. 
 
7.6.Yaş toztutan aparatları 
 
Toz  hissəciklərinin  ölçüsü  çox  kiçik  olduqda  (d=0,3÷1 
mkm)  yaş  toztutan  aparatdan  istifadə  edilir.  Isti  və  partlayış 
təhlükəli  olan  tozların  təmizlənməsində  də  onlardan  istifadə 
edilir. 

---