ŞAHİN ƏHMƏdov

 
205 
 
Qravitasiya  va  flotasiya  üsulları  durulducu  və  başqa 
təzyiqə 
malik 
flotasiya 
qurgulrında 
həyata 
keçirilir. 
Mərkəzdənqaçma  üsulu  ilə  çöküntulərin  sixlaşdrılmasi  siklon 
və sentrifuqalarda aparıhr. 
Titrəyiş üsulu ilə çökuntülərin sıxlaşdırılmasi süzgəc örtük-
lərində,  yaxud  çökuntüyə  salınan  titrəyicilər  vasitəsilə  yerinə 
yetirilir. 
 
Çöküntülərin  stabilləşdirilməsi  çöküntüdə  olan  üzvi 
maddələrin  bioloji  pozuntuya  məruz  qalan  hissələrini  aradan 
qaldır-maq məqsədi ilə hayata keçirilir. 
 
Stabilləşdirmə  çöküntülər  uzun  müddət  açıq  havada 
qaldıqda onların çürüməsinin qarşisini alır. 
Sanaye  çirkab  suların  çöküntülərinin  stabillaşdirilməsi  əsasən 
aerobla  stabilləşdirmə  üsulu  ilə  yerinə  yetirilir.  20°Ж  tempe 
raturada  aerobla  stabilləşdirmə  müddəti  8-11  sutka  təskil  edir, 
1  kq  üzvi  maddələrin  stabilləşməsinə    0,7  kq  oksigen  sərf 
olunur.  
 
Üzvц 
mənşəli  çöktüntülərdə  kolloid  strukturanı 
dağıtmaq  və  onlann  susuzlaşdırma  prosesində  suvermə 
qabiliyyətini  artır-maq  məqsədilə  çöküntüləri  kondensiya 
edirlər.  Sənayedə  əsa-sən  reaqentə  kondensiya  etmə  tətbiq 
edilir. Bunun üçün xlorlu dəmir və
 Ə
həngdən istifadə olunur. 
 
Çirkab  suyun  cöktüntülərinin  susuzlasdırılması  həcm 
qatılığı 80% qədər olan yarıdispers bərk fazalı şlak almaq üçün 
tətbiq edilir. 
 
Susuzlaşdırma prosesi lilli sahələrdə qurutma, boşluqda 
süz-mə, presləməklə süzmə, sentrifuqalarda süzmə və titreyişlə 
süzmə və termiki qurutma usulları ilə уеrinə yetirilir. 
 
Tərkibində  çox  toksik  maddələr  olan  çirkab  suları  lяğv 
və  yenidən  emal  edilmezdən  qabaq  onları  termiki  üsulla 
susuzlaş-dirılir. 
 
Çirkab  suların  çöküntülərinin  ləğv  olunması  0  vaxt 
həyata  keçirilir  ki,  onların  yenidən  emal  olunması  iqtisadi 
cəhətdən  əl  verisli  deyil.  Leğv  olunma  üsulunun  seçilməsi 

---

 
206 
çöküntünün  tər-kibindən,  həmçinin  sənaye  müəssisəsinin 
yerləşməsi  və  plan-laşdirılmasından  aslıdır.  Yandırma  usulu 
ləğv etmənin ən geniş yayılan üsullarındandır. Şək. 5.2-də bərк 
tullantıların  yandırılmasindan  alınan  istiliklə  axıntı  suların 
çöküntülərinin termiki qurudulması vı yandırılması üçün istifadə 
olunan qurğunun sxe mi verilmişdir. 
 
Вərк  tullantılar  1  sobasında  yandıqda  əmələ  gələn 
tüstülü  qazlar  900-1000°S  temperaturla  çirkab  suların 
çöküntülərini  yandirnaq  üçün  3  kamerasina  daxil  olur  va  12 
nasosdozator,  13  kompressor  və  2  paylayıcı  vasitəsilə  verilən 
çöküntü  səpələn-miş.  halda  onunla  üzləşir.  3  kamerasında 
çökuntü  damlaları  qız-dırılır,  sonra  tüstlü  qaz  axnı  tərəfindən 
tutularaq  yandırılılır  və  kameranın  yuxarı  zonasına  qalxır. 
Burada  tustulü  qazların  tem-peraturası  çöküntüdə  olan  nəmlik 
hesabına  750-800°S  qədər  aşağı  tutur.  Tüstülü  qazlarda  olan 
mineral hissəcikli çöküntü, külü və su buxarı istilik mübadiləsi 
kamerasına  daxil  olur.  Eyni  vaxtda  4  çənindən  5  istilik 
miibadiləsi kamerasının borusuna89% qədər qurudulur, oradan 
isə  10  çəninə  daxil  olur.  Burada  çöküntu  11  kəsici  şnek 
vasitəsilə  doğranıb  xırdalanır  və
 
12  na-sos-dozatora  verilir. 
 
Tüstülü  qazlar  istilik  mübadiləsi  kamerasın-da  300-
350°S  qədər  soyudulur  və  6  süzgəcinə  verilir,  buradan  isə  8 
ventilyatoru vasitəsilə sorulub 7 borusu vasitasilə ətraf mühitə 
tullanır. Süzgəcdə çökən bərk hissəciklər 9 yığıcıya da xil olur 
və buradan vaxtaşırın xaric edilir. 
 

---

 
207 
Şəkil. 9.1. 
Çirkab suları çökuntülərinin termiki qurudulması 
və yandırılması üçün qurğunun sxemi. 
 
Bu  cür  qurğular  istismar  üçün  çox  sadədirlər  və  ətraf 
muhiti çirkləndirmirlər. Bu cür qurğular 60% qədər nəmikli və 
həcmin-də  10%  qədər  mexaniki  qarışıqlar  olan  uzvi 
tullantıların  (yağ-məhsulları,  həlledicilər,  boyaqlar,  lak  və
 
b.) 
susuzlaşdırılmasına imkan verir. 
 
Çöküntülərin  ləğv  olunması  üçün  tətbiq  edilən 
müvəqqəti 
tədbirlər 
aşağıdakılardır: 
maye 
çöküntüləri 
müəyyən уеrə yığ-maq və yerin boşluqlarına doldurmaq. 
Maşınqayırma  müəssisələrində  çirkab  sularının  çöküntüləri-
nin  ləğv  olunması  üçün  əsəs  üsullardan  biri  metalların 
reqenera-siyasıdır   (bərpa olunması).   Bu   xüsusilə   qalvanik,   
yayma,  ştamplama,  termiki  emal  sexlərində  daha  geniş 
şəkildə həyata keçirilir. 
 
Metalların  reqenerasiyasının  asas  üsulları  boşluqda 
havasız mühitdə kristallaşdırma və neytrallaşdırmadır. 
 
Çirkab 
suların 
emalı 
və 
istismar 
sistemləri 
layihələndirildik-də  nəinki,  çirkab  suların  çöküntülərindən 
istifadə olunması, ey-ni zamanda onda olan digər məhsulların 
da  yenidən  istiafadə  olunması  nəzərdə  tutulmalıdır.  Məsələn 
çirkab 
suların 
durulaş-dırılarda, 
hidrosiklonlarda 
yağ 
maddələrindən  təmizlədikdə  boyük  miqdarda  yağ  qarışıqları 
toplanır və bunları ikinci dəfə durulaşdiricılarda yenidən emal 
etməklə  təmiz  yağ  alınır  və  tex-noloji  proseslərdə  istifadə 
olunur. 
 
Almaniya  federativ  respublikasında  "Servo-ionoliz" 
tipli  sənaye  qurğusu  işlяnib  hazırlanmışdır.  Bu  qurğuda 
qalvanik  sex-lərinin  çirkab  sulanın  emal  etməklə  yanaşı 
ondakı  ağır  metlalla-rı da regenasiya etməyə  imkan  verir. Bu 
qurğu vasitəsilə aşındı-rıcı məhsullarından mis və sink; sianid 
tərkibli  məhsullarından gümüş,  mis, sink, kadmium  metalları 

---