ŞAHİN ƏHMƏdov

 
191 
 
1
2
4
5
6
7
8
3
 
 
Şək.8.1.    Karkaslı-səpmə süzgəcinin sxemi. 
Karkaslı  tökmə  filtrdə  filtr  materialı  kimi  qum  və  çınqıl 
istifadə edilir. 
Onların təmizlənməsi suyun əks axını və ya sıxılmış hava 
axını ilə aparılır. 
Belə filtirdə siklondan və çökdürücülərdən gələn mayenin 
filtirlənmə  sürəti  0,0014  –  0,002  m/san-dir.  Bioloji 
təmizlənmədən sonra filtrdən keçən çirkab suyun sürəti 0,0028 
m/san-dir.  Çirkab  suları,  ölçüsü  0,01  mm-ə  bərabər  mexaniki 
qarışıqlardan  ayırmaq  üçün  mikrofiltrlərdən  istifadə  edilir. 
Maşınqayırma  sənayesində  çirkab  suları  təmizləmək  üçün 
baraban  və  ya  lövhəşəkilli  mikrofiltrlərdən  istifadə  edilir. 
Mikrofiltrlərin  hidravlik  hesabı,  filtirdə    təzyiqin  verilmiş 
müəyyən qiymətində filtirin sahəsini tapmağa imkan verir. 
 
8.3.Yağ tərkibli qarışıqlardan çirkab suların 
təmizlənməsi 
 
Qarışığın  tərkibindən  və  qatılığından  asılı  olaraq  çirkab 
sularını  yağ  tərkibli  qarışıqlardan  təmizləmək  üçün  çökmə, 
hidrosiklonda  emal  filizləri  könkinləşdirmə  flotasiya  və 
filtirləmə üsulları tətbiq edilir. 
Çökmə  zamanı  sıxlığı  suyun  sıxlığından  kiçik  olan  yağ 
suyun  üsündə  qalır.  Çökmə  prosesi  həm  çökdürüçülərdə,  həm 

---

 
192 
də 
mexaniki 
çirkləndirici 
maddələrin 
cüzi 
qatılığlı 
yağtutanlardas  aparılır.  Yağ  tutucularının  quruluşu  analoji 
olaraq üfiqi və radial çökdürücülərdə olduğu kimidir (şəkil 7,8) 
 
Şək.8.2.  Üfiqi çökdürücünün hesabat sxemi 
 
Şək.8.3. Radial çökdürücünün sxemi. 
Yağ  tutucularında  çirkab  suların  qalma  vaxtı  2  saat, 
hərəkət  sürəti  isə  0,003  –  0,008  m/san-dir.  Suda  olan  yağ 
məhsullarının 
çökməsi 
zamanı 
suyun 
üzərində 
yağ, 
yağtoplayıcı qurğularla kənar edilir (şəkil 9). 
Şək.8.4.   
Yağ  tutucunun 
sxemi 
1
 
– giriş borusu; 
2 – çıxış borusu; 
3 – şlamyığıcı; 
4 – şlamın xaric edilməsi üçün kanal; 
5 – mexaniki təmizləyici
 
1. 
giriş borusu 
2. 
çökdürücü kamera 
3. 
yağtutucu 
4. 
zəncirvari konveyer 
5. 
çıxış borusu 
 
 

---

 
193 
Yağ  tutucularının  hesabı  üçün  yağ  məhsullarının  üzmə 
sürətini  və  çirkab  suların  sərfini  bilmək  lazımdır.  Onda  bu 
hesab  tutucunun  geometrik  ölçülərini  və  çirkab  suların  çökmə 
vaxtını tapmağa imkan verir. 
Maşınqayırma  sənayesində  yağ  tərkibli  çirkab  suları 
təmizləmək  üçün,  məsələn  metalkəsici  dəskahlarda  axan 
soyuducu  mayeni  təmizləmək  üçün  xüsusi  reagentlərdən 
istifadə edilir. 
Belə  reagentlər  kimi  Na
2
CO
3
;  H
2
SO
4
,  NaCl,  Al
2
(SO
4
)
3
 
qarışığından istifadə edilir. 
Yüksək  özülüklü  vö  böyük  sıxlığa  malik  olan  çirkab 
suların  yağ  qarışığından  təmizləmək  üçün    hidrosiklonlardan 
istifadə  edilir.  Çirkab  suların  flotasiya  üsulu  ilə  təmizlənməsi 
çirkab  suya  verilmiş  hava  qabarcıqları  ilə  yağ  məhsullarının 
suyun üzərində üzməsinin təmini ilə müəyyən edilir. Bu proses 
yağ  hissəciklərinin  sudakı  hava  qabardıcıları  ilə  molekulyar 
birləşməsinə  əsaslanır.  Əmələ  gəlmiş  “hissəcik  –  hava 
qabardıcıları”  bir  biri  ilə  toqquşma  intensivliyindən,  sudakı 
maddələrin qarşılıqlı kimyəvi əlaqəya girməsindən, çirkab suda 
olan havanın təzyiqindən və s. asılıdır. 
Hava qabardıcılarının əmələ gəlmə üsulundan asılı olaraq 
bir  neçə  növ  flotasiya  var:  pnevmatik,  təzyiqli,  köpüklü, 
kimyəvi, bioloji, elektrik və s. 
Ən  çox  təmizləmə  sistemində  istifadə  olunan  təzyiqli 
flotasiya qurğusudur (şəkil 8.5). 
 
Şək.8.5. Yüksək təzyiqli flotasiya qurğusunun sxemi 

---

 
194 
Çirkab su boru (1) ilə qəbul rezervuarına (2) oradan nasos 
(5)  və  sorma  borusu  (3)  ilə  saturatora  (6)  daxil  olur.  Boru (4) 
ilə çirkab suya həcmi sərfi 3%-dən az olmayaraq sıxılmış hava 
vurulur.  Saturatorda  hava  su  ilə  qarışır.  Bu  proses  30-50  Pa 
təzyiq altında aparılır. Mayenin saturatorda qalma müddəti 2-3 
dəqiqədir. Saturatorda hava-su qarışığı boru vasitəsilə saplodan 
(8)  keçərək  flotasiya  kamerasına  (7)  daxil  olur.  Burada  “yağ 
qarışığlı-hava  hissəcikləri”  kamerada  suyun  üzünə  çıxır.  Yağ 
qarışıqlarını  kameradan  kənar  etmək  üçün  köpük  yığan  (9) 
qoyulur.  Təmiz  su  isə  (10)  borusu  ilə  kənar  edilir.  Belə 
qurğularda  çirkab  suların  təmizlənmə  effektliyi  0,85  –  0,95-ə 
çatır. 
Pnevmatik  flotasiya  qurğularında  ejektor  vasitəsilə 
verilən  havanın  suilə  doyması  baş  verir.  Köpüklü  flotasiya 
prosesində  yağ  qarışıqlarını  sudan  təmizləmək  üçün  köpük 
əmələ  gətirən  flotasiya  reagentlərindən  istifadə  edilir.  Bu 
reagentlər  yağ  qarışığı  köpüklə  örtülərək  suyun  üzərinə  çıxır. 
Kimyəvi  flotasiya  prosesində  hava  qabarcıqları  çirkab  suyun 
xüsusi reagentlərlə qarışıqlı kimyəvi reaksiyası əmələ gəlir. 
Bioloji  flotasiya  bioloji  akktiv  kütlənin  çirkab    su  ilə 
qarçılıqlı  təsirin  nəticəsində  hava  qabarçıqları  əməmlə  gəlir. 
Mürəkkəb  olduqlarına  görə  belə  növ  flotasiya  prosesi 
praktikada 
az 
istifadə 
edilir. 
Sənayedə 
son 
vaxtlar 
elektoflotasiya  metodu  tətbiq  edilir.  Bu  metodun  üstünlüyü 
ondadır  ki,  elektrokimyəvi  oksidləşmə  prosesi  çirkab  suların 
əlavə  zərərsizləşməsini  təmin  edir.  Bundan  əlavə,  dəmir  və 
aliminium  elektrodlardan  ionlar  məhlula  keçir.  Bu  da  kiçik 
çirkab hissəciklərin koaqulyasıyasına imkan verir (yaradır). 
 
8.4.Çirkab suların metallardan və  
metal duzlarından təmizlənməsi 
 
Maşınqayırma sənayesində çirkab suları metal və onların 
duzlarından  təmizləmək  üçün  reagentlə  iondeyişmə,  sorbsiya, 

---