Samarqand davlat universiteti a. Babayarov, F. Meliyev, I. Ximmatov, M. Subharwall

 
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.
Linuxda ishlatiladigan ish stollarini ayting; 
2.
Gnome ish stoli haqida gapirib bering; 
3.
Gnome ish stolida dasturlarni ko‗rish va ishga tushirish usullarini 
ayting; 
Mustaqil ishlash uchun masalalar: 
1.
Linuxning turli distributivlarida mavjud ish stollarini o‗rganib 
chiqing; 
2.
Linuxda dasturlarni ishga tushirish usullarini o‗rganib chiqing; 
3.
Linux bilan birgalikda o‗rnatiladigan dasturlarni o‗rganib chiqing; 
 

---

42 
2-§. Linux yadrosi. Linux fayl tizimi. 
2.1. Linux yadrosi 
Linux operatsion tizimining asosiy qismi odatda yadro deb ataladi. 
Yadro operatsion tizim funktsiyalarining eng past darajasini o‗z ichiga 
oladi, masalan, apparatni boshqarish, qurilma drayverlarini boshqarish, 
fayl tizimlarini boshqarish, jarayonlarni yaratish, xotirani boshqarish va 
boshqa asosiy funksiyalar. Linux yadrosi UNIX yadrosiga juda 
o‗xshaydi. 
Linux - xuddi shu nomdagi yadroga asoslangan Unix-ga o‗xshash 
tizim. Yadro ochiq manbali, bepul dasturiy ta'minotni ishlab chiqishga 
mos ravishda yaratilgan. Umumiy nom hech qanday paketni 
anglatmaydi; 
foydalanuvchilarning 
ehtiyojlariga 
moslashtirilgan 
o‗zlarining amaliy dasturlari bilan asosan bepul tarqatiladi. 
Dastlab, Linux ixlosmandlari tomonidan bepul ishlab chiqilgan, 
ammo Linuxning muvaffaqiyati va uning keng qo‗llanilishi bilan turli 
kompaniyalar takomillashtirishga o‗z hissalarini qo‗sha boshladilar. 
Tizimdagi dasturlarning aksariyati hozir ham mavjud. 73 ming kishi-
yiliga teng bo‗lgan Linux tizimlarida mehnat aks ettirilgan. 
Hozirda Linux smartfonlar bozorida etakchilik qilmoqda. Linux uy 
kompyuterlari bozori 3-o‗rinni egallaydi, tegishli qurilmalar orasida 
Linux ulushi taxminan 43% ni tashkil qiladi. 
Linux yadrosi x86 kompyuterlari uchun yaratilganidan beri u 
ko‗plab platformalarda o‗rnatildi. Linux televizorlarda, routerlarda, 
o‗yin konsollarida o‗rnatiladi. OS yaxshilanishda davom etmoqda, 
masalan, yadroning yangi versiyasi har 2-3 oyda paydo bo‗ladi. 
Linux yadrosi mutlaqo noyob bo‗lgan bir nechta xususiyatlarga ega: 

yadro modul asosida qurilgan bir vaqtning o‗zida bitta 
kompyuterga bir nechta yadrolarni o‗rnatish mumkin; 

linux yadrosi rivojlanishi markazlashgan holda boshqariladi. 
Linux yadrosi monolitik birlik emas, uning ba'zi qismlari ishlash 
paytida yuklanishi mumkin, bunday qismlar modullar deb ataladi. Agar 
hozirda ba'zi funksiyalar talab qilinmasa, unda ular uchun mas'ul 
modullar yuklanmaydi va xotirani egallamaydi.Bir vaqtning o‗zida bitta 
kompyuterga bir nechta yadrolarni o‗rnatish mumkin, ammo ularning 

---

43 
bittasi bir vaqtning o‗zida ishlaydi. Bu xususiyat sizga yadroning yangi 
versiyalarini sinab ko‗rish, yanada mosroq konfiguratsiyani yaratish va 
shu bilan birga ishlashga kafolatlangan eski versiyaga juda osonlik bilan 
qaytish imkoniyatini beradi.Linux yadrosi rivojlanishi hali ham 
afsonaviy Linus Torvalds tomonidan boshqariladi. Bu shuni anglatadiki, 
yadroning har bir versiyasi bitta bitta ob'ektdir.Ilovalarning o‗zaro 
muvofiqligi yoki bitta katta dasturmi? Linux operatsion tizimi Windows 
operatsion tizimidek mahkam birlashtirilmagan. Deyarli har bir tarqatish 
yadrodan va shu yadro bilan bog‗liq yuzlab, hatto minglab alohida 
dasturiy ta'minot paketlaridan iborat. Barcha dasturlar dastlab o‗zaro 
yaqin aloqalarni ta'minlash uchun ishlab chiqilgan va ishlab chiqilgan, 
aks holda tizim ishlay olmaydi. Ammo bu ular o‗zaro ta'sir qilishi kerak 
degani emas, ular o‗rtasida hech qanday integratsiya bo‗lmasligi 
mumkin.Ba'zi hollarda, bu past darajadagi majburiy integratsiyaning 
etishmasligi kamchilik bo‗lib tuyulishi mumkin, ammo bu sifat yuqori 
dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilarga past darajadagi dasturlarni 
tanlash erkinligini va keyinchalik ularni almashtirish imkoniyatini 
beradi.Linux yadrosi va deyarli barcha mavjud dasturlar ochiq 
standartlarga asoslanganligi sababli, ikkalasining birlashishi oson va ular 
birgalikda ishonchli ishlaydi. 
Linux yadrosi o‗rnatilgan xavfsizlik devoriga ega, bu sizning 
kompyuteringizni tashqaridan ruxsatsiz kirishdan himoya qiladi va 
xavfsiz foydalanuvchi tajribasi va ma'lumotlar yaxlitligini ta'minlaydi.