SaqarTvelos teqnikuri universiteti biznes-inJineringis fakulteti ekonikuri kvlevis meTodebi

9. ekonomikuri eqsperimentis mizani da amocanebi da ekonomikuri eqsperimentebis ZiriTadi tipebi

ekonomikuri eqsperimentis miznebi SeiZleba sruliad gansxvavebuli iyos. umetes SemTxvevebSi isini miznebis mixedviT iyofa, kerZod: mecnieruli (kvleviTi); sawarmoo; pedagogiuri.

Sesabamisad, ekonomikuri eqsperimentebi SesaZloa daiyos sakvlev (samecniero), samecniero-sawarmoo da pedagogiur eqsperimentebad. bunebrivia, rom kvleviTi ekonomikuri eqsperimentis miznebi wminda mecnieruli da kvleviTia, samecniero-sawarmoo eqsperimentSi Serwymulia samecniero da sawarmoo (sameurneo) miznebi, pedagogiuri eqsperimenti ki (magaliTad, saqmani TamaSis formiT) aerTianebs mecnierul da pedagogiur miznebs.

ekonomikuri eqsperimentebis Semdegi tipologia aris CarTulobiT (TanamonawileobiTi) ekonomikur eqsperimentad da araCarTulobiT (martiv, ubralo) ekonomikur eqsperimentad dayofa.

CarTulobiTi (TanamonawileobiTi) ekonomikuri eqsperimentebi ise farTod ar aris gavrcelebuli, rogorc analogiuri sociologiuri an fsiqologiuri eqsperimentebi. SesaZloa, es im garemoebasTan aris dakavSirebuli, rom efeqturobis mosazrebebidan gamomdinare, ekonomistisTvis ufro xelsayrelia Seasrulos miukerZoebeli da obieqturi damkvirvebis roli, vidre piradad aqtiurad Caerios sameurneo procesebSi. amiT xazi esmeba ekonomist-mkvlevaris ekonomikurad dainteresebulobis ar arsebobasac mocemuli eqsperimentis Sedegebisadmi.

ekonomikuri eqsperimentebis Semdgomi msxvili tipologia dakavSirebulia maT dayofasTan idealur eqsperimentebad da sagnobriv (nivTobriv) eqsperimentebad.

idealuri ekonomikuri eqsperimentebi aris iseTi saxis eqsperimentebi, romlebic absrtaqtuli wesiT tardeba - eqsperimentaluri masalis (ar iTvleba qaRaldze an eleqtronuli saxiT misi ganivTeba da misTvis sagnobrivi saxis micema) ganivTebisa da sagnobrivi saxis micemis gareSe. misi mTavari saxeebia: maTematikuri ekonomikuri eqsperimenti; azrobrivi ekonomikuri eqsperimenti; virtualuri (kompiuteruli da sxv.) saqmiani TamaSi.

sagnobrivi ekonomikuri eqsperimenti aris iseTi saxis ekonomikuri eqsperimenti, romelic realur samyaroSi tardeba da gamoiyeneba materialuri artefaqtebi. sagnobrivi ekonomikuri eqsperimentebi, iseve, rogorc ekonomikuri dakvirveba, SesaZloa daiyos laboratoriul eqsperimentebad da savele eqsperimentebad. maT Soris gansxvaveba metad martivia: laboratoriuli ekonomikuri eqsperimenti tardeba specialur nagebobaSi (laboratoria), savele ki - laboratoriis gareT - sawarmoSi, firmaSi, dargSi da sxv. eqsperimentebis am saxeebs aqvT Tavisi upiratesobebi da naklovanebebi.

„laboratoriuli ekonomikuri eqsperimenti saSualebas iZleva, rom yovelTvis Catardes eqsperimentuli pirobebis Sedegebis Seswavla, xolo savele eqsperimentis dros obieqti, romelic eqsperimentul reJimSia Cayenebuli, iZulebulia urTierTqmedeba hqondes ekonomikur partniorebTan, romlebic Zveleburad, rogorc adre, ise moqmedeben. am garemoebam SesaZloa daamaxinjos eqsperimentis Sedegebi. laboratoriuli ekonomikuri eqsperimentebi aris ukve arsebuli da axlad Camoyalibebuli codnis gadacemisa da aTvisebis, Tvisebebis, unarisa da Cvevebis SeZenis instrumentebi. isini gamoiyeneba swavlebisa da varjiSisaTvis, kvleviTi miznebisaTvis da praqtikuli mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis miRebisaTvis.“⁴⁴

zemoaRniSnuli tipologiis mixedviT ekonomikuri eqsperimentis saerTo sqema SesaZloa Semdegi sqemis saxiT gamoisaxos:
laboratoriuli ekonomikuri eqsperimentis sapirispirod, savele eqsperimentebi saSualebas iZleva eqsperimenti Catardes gansazRvruli ekonomikuri institutis farglebSi, magaliTad, sawarmoSi. bunebrivia, rom aseTi eqsperimentis Sedegebs sakmaod didi evristikuli mniSvneloba eqneba.

10. ekonomikuri eqsperimentebis istoria

ekonomikuri eqsperimentis meTodma farTo gavrceleba hpova yofil ssrk-Si gasuli saukunis 60-80-an ww-Si. swored im dros dagrovda mravalricxovani Teoriuli masala am meTodis gamoyenebis Sesaxeb.

yofil ssrk-Si ekonomikuri eqsperimentebis Catarebis stimuli iyo myari rwmena imis Sesaxeb, rom aseT eqsperimentebs ZaluZT radikalurad gaaumjobeson socialistur saxelmwifoSi sameurneo procesebis marTva.

„sazogadoebas ar SeuZlia Secvalos romelime kanonis moqmedeba, magram mas SeuZlia gavlena iqonios imaze, Tu gamovlenis ra formebs miiRebs esa Tu is kanoni. imaze, Tu ramdenad sworad aris Semecnebuli kanonebi, ramdenad sworad aris organizebuli maTi gamoyeneba, damokidebulia is, Tu ramdenad keTilsasurveli iqneba maTi gamovlenis formebi“.⁴⁵

im dros, rodesac aRmosavleT evropis saxelmwifoebSi „socialisturi eqsperimentis“ Catarebaze „varjiSobdnen“, dasavleTSi gasuli saukunis 60-70-ni wlebidan warmatebiT viTardeboda mimarTuleba, romelmac SemdgomSi eqsperimentaluri ekonomikis saxeli miiRo.

eqsperimentaluri ekonomika aris Tanamedrove ekonomikuri mecnierebis mimarTuleba, romlis drosac laboratoriul pirobebSi xelovnurad Seqmnil ama Tu im sameurneo pirobebSi ikvleven individebis qcevis ekonomikur da fsiqologiur maxasiaTeblebs.

ase, rom eqsperimentuli ekonomika ekonomikuri eqsperimentis yvela saxes ki, mxolod laboratoriul sagnobriv ekonomikur eqsperimentebs iyenebs, romelTa CatarebaSi, organizaciasa da verifikaciaSic am mimarTulebam metad mniSvnelovan progress miaRwia.

dasavleTis ekonomikur literaturaSi eqsperimentul meTods safuZvlebi Cauyares samma didma ekonomistma vernon smiTma, daniel kanemanma da amos tverskim. „yvelaze cnobili Rvawli kanemanisa da tverskis mdgomareobs perspeqtivebis Teoriis SemuSaveba. am ori mecnieris erToblivi kvlevebis azrobrivi centri iyo fundamenturi da mravalwliani proeqti individualuri gansjebisa da qcevis normatiuli standartebidan gadaxrebis Sesaxeb“.⁴⁶

vernon smiTma ganavrco eqsperimentuli ekonomikis mravali sxva Tema. ar moiZebneba eqsperimentuli ekonomikis sakvlevi Tema, mas rom ar Seetana sakuTari wvlili, esaa: sazogadoebrivi arCevanis Teoria, riskis pirobebSi individualuri qcevis Teoria, finansur bazrebze „sapnis buStebis“ kvleva, regulirebis Teoria, TamaSTa Teoriis sferoSi Catarebbuli eqsperimentebi da sxv.

eqsperimentuli ekonomikis sferoSi Catarebuli kvlevebi sainteresoa ara marto ekonomikisTvis, aramed fsiqologiisTvisac, es ki niSnavs, rom Cven saqme gvaqvs disciplinaTaSoris ekonomikur eqsperimentTan.