Selçuk iletiŞİM

Araştırma Bize Ne Öğretir?... (45-57)
55
makta, araştırmacılar da İnternet kafelerin
güvensiz yerler olduğunu düşünerek orada
araştırma yapma konusunda tedirgin davran-
maktadırlar. Bu durumda karşılıklı temkinli
olma hali zaten zor olan görünmez duvarları
ortadan kaldırmayı daha da zorlaştırmaktadır.
Odak grup görüşme tekniği ile ilgi tartışılan
konulardan biri de görsel ve işitsel kayıtlamay-
la ilgilidir. Alan çalışması sırasında gerçekleşti-
rilen odak grup katılımcılarının görüşme esna-
sında olmasa bile görsel kayıtlamaya karşı her
zaman tepkili oldukları görülmüştür. Görsel
kayıt ise katılımcıların fotoğraflanmasından
çok mekânın fotoğraflanmasıyla ilgilidir. An-
cak ses kaydı alma konusunda ise katılımcıların
direnci ile karşılaşılmamıştır.
Sonuç olarak görülmüştür ki, niteliksel araştır-
manın önemli araçlarından biri olan odak grup
görüşmeleri doğru insan kaynağı seçimi ve
ekip çalışması ile oldukça verimli kullanılabil-
miştir. Bir başka boyutuyla da İnternet kafeler
özelinde yapılacak bir çalışmada odak grup
görüşme tekniğinin çok uygun ve araştırmanın
amacına uygun olduğu ortaya çıkmıştır. Bu
olumlu çıkarımın birkaç boyutu vardır. Her
şeyden önce niteliksel araştırma, aktif, eşit ve
paylaşımcı bir araştırmacı rolü öngörür. Araş-
tırma sürecinde araştırmacının da kurulan etki-
leşim sonucunda değişmesi, bilgisini yenileme-
si, sorgulaması beklenir. Bu anlamda İletişim
Fakültesi öğrencilerinde oluşan araştırma eki-
binin araştırmanın sonunda başlangıçtaki ko-
numlarından farklılaştıkları görülmüştür. Bu
çalışma sayesinde bir anlamda toplumsal ya-
şama daha çok ortak olmuşlar, yaşadıkları
kentte gitmedikleri, görmedikleri mekânları
görmüşler ve farklı ilişki ve gündelik yaşam
pratiklerine tanık olmuşlardır. Bu anlamda
toplumsal yaşam içerisinde bir çeşit esneklik
kazandıkları görülmektedir. Ayrıca, çoğu araş-
tırmacının İnternet kafelere dönük önyargısı da
belirli ölçüde kırılmıştır.
Bu noktada bir başka boyutu da yinelemekte
yarar vardır. İnternet kafelere dönük önyargının
büyük oranda kaynağı ana akım medyadaki
olumsuz temsildir. Bu temsilin bir sonucu
olarak da İnternet kafe işletmecileri de araştır-
ma ekibine önyargıyla yaklaşmışlardır. Alan
deneyimi araştırma ekibi için de bunu birebir
gözlemleyebilecekleri bir olanak yaratmıştır.
Ana akım medyanın belirlediği gündemi gün-
delik yaşamda doğrudan konuyla ilişkili aktör-
ler üzerinden deneyimlemek bu anlamda araş-
tırmacılar açısından önemli bir kazanımdır.  Bu
anlamda, niteliksel araştırma ve bu çalışma
özelinde odak grup tekniği bu olumsuz temsili
“dokunulmadan” bırakmamıştır.
Bir başka önemli nokta, çalışmanın ana varsa-
yımı olan İnternet kafelerin gençlerin sosyal-
leşmesini sağlayan önemli kamusal mekânlar
olduğu iddiası odak grup görüşme tekniğinin
sağladığı olanaklarla –ebeveyn, işletmeci ara-
sındaki öngörülmemiş ilişki ağlarını keşfetmek
gibi- daha zengin bir şekilde temellendirilmiş-
tir.(11)
Niteliksel araştırma barındırdığı tüm zenginlik-
leri, kendisine başvurulduktan sonra araştırma
sürecinin ve kullanılan tekniklerin eleştirel bir
değerlendirilmesini ekleyerek artırmaktadır.
Mücen’in tanımlamasıyla “bilimsel yüzleşme”
hem araştırma hem de araştırmacı için kaza-
nımları arttıran bir sürece dönüşür ve bu an-
lamda bir epistemolojik ilke olarak ele alınabi-
lir.
NOTLAR
* Bu çalışmaya konu olan araştırma projesinde
emeği geçen herkese; proje yürütücüsü Doç.
Dr. Mutlu Binark’a, lisansüstü proje bursiyeri
Fatma Buçakçı’ya ve araştırma ekibini oluştu-
ran öğrenci arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Ayrıca; Prof. Dr. Belma T. Akşit’e profesyonel
akademik yaşantımın başında, Başkent Üniver-
sitesi İletişim Fakültesi’nde yürütmüş olduğu
“Halkla İlişkilerde Araştırma Yöntemleri” dersi
kapsamında beni derse ortak ederek odak grup
görüşme tekniğinin ne olduğunu öğrenme ve
sosyal bilimler açısından anlamını kavrama
olanağı verdiği için teşekkür ederim.  Kendi-
sinden nitel sosyal araştırmaya ilişkin çok şey
öğrendim.
 (1) Burada “yüzyüze” vurgusu önemlidir çün-
kü özellikle İnternet’in gelişmesiyle birlikte
bilgisayar dolayımlı iletişim de niteliksel araş-
tırma yapmanın araçlarından biri haline gelmiş-
tir. Burada anılan tüm tekniklerin çevrimiçi
(on-line) versiyonları da mevcuttur.
 (2) Bu konuda daha tarihsel bir ard alana da
oturan bir çalışma için Gulbenkian Komisyo-

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
56
nu’nun “Sosyal Bilimleri Açın: Sosyal Bilimle-
rin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor” baş-
lıklı çalışması okunabilir. Komisyon, tarihsel
bir ard yöreye oturtarak sosyal bilimlerin ge-
lişmesini şöyle özetlemektedir; ondokuzuncu
yüzyılda temelleri atılan modern sosyal bilim-
ler olabildiğince “kesin/pozitif” olma saikiyle
model olarak Newton fiziğini belirlemiştir,
daha sonra disiplinlere ayrışması 19. yüzyıl
sonu, 20. yüzyıl başı gibi üniversitelerde ger-
çekleşmiştir, 1945’lerden sonra soğuk savaş,
artan nüfus ve üretim kapasitesi ve son olarak
da üniversite sisteminin tüm dünya genelinde
nicel ve coğrafi anlamda gelişme göstermesi ve
1960’lardan sonra doğa bilimleri ve sosyal
bilimler arasındaki farkların ve benzeşmelerin
birtakım entelektüel sorgulamalara maruz kal-
masıyla ortaya çıkan süreç ve gelişmelerle yeni
bir takım yöntem ve yaklaşımlar ortaya çıkmış-
tır (2003: 7, 20,37, 60).
 (3) “Fenomenolojide ‘düşünce edimiyle ilgili
olan’ anlamına gelmektedir.”-ç.n.” (Bourdiue
2003: 216).
 (4) İletişim bilimleri alanında odak grup gö-
rüşmelerinin kullanımıyla ilgili güncel çalışma-
lardan biri Şahinde Yavuz’un “Reklamları
İzlediniz” adlı kitabıdır ve izleyicilerin reklâm-
ları nasıl alımladığı konusunda bilgi elde etmek
için odak grup tekniği kullanılmıştır.Yavuz,
Şahinde (2007) Reklamları  İzlediniz, Ütopya
Yayınları, Ankara.
 (5) Kaynakların bazılarında odak grup görüş-
mesini yürüten kişi için moderatör yerine gö-
rüşmeci kelimesinin kullanıldığı da görülmek-
tedir. Yapılan alıntılarda bu pozisyon için ne
kullanılmışsa aynen aktarılacaktır, bunun dı-
şında görüşmeyi yürüten kişiye ki çoğunlukla
araştırmacının kendisidir, moderatör denilecek-
tir. Gerçekleştirdiğimiz projede odak grup
görüşmelerinde soruları soran, kolaylaştırıcılık
görevi gören arkadaşlarımız için moderatör,
gözlemci görevini üstlenen arkadaşlarımız için
de gözlemci adı kullanıldı.
 (6) TÜBİTAK 107K039 no’lu projede de 60
odak grup görüşmesinin yanı sıra geliştirilen
bir anket formu da 1000 İnternet kafe kullanı-
cısına uygulanarak niteliksel araştırma destek-
lenmiştir. Bu anlamda yazı boyunca tartışılan
niteliksel araştırmanın meşruiyeti için nicelik-
sel araştırmayla destekleme pratiği bu çalışma-
da da kullanılmıştır.
 (7) Yürütücülüğünü Doç. Dr. Mutlu Binark’ın
üstlendiği 107K039 kodlu proje “Dijital Oyun
Kültürü ve Türkiye’de Gençliğin İnternet Kafe
Kullanım Pratikleri: Çevrimiçi ve Çevrimdışı
Kimlik Egzersizleri, Hareketsiz Toplumsallaş-
ma ve Sanal Kariyer Yapma- Ankara’da
Etnografik Alan Çalışması” başlığını taşımak-
tadır.
 (8) Harun Yıldız da Haziran ayında yapılan
araştırmacıların eğitimi atölyesine katılmıştır.
 (9) Katılımcılara ücret ödemek ve/veya benze-
ri bir karşılık vermek konusunda özellikle etik
eksenli tartışmalar yapılmaktadır. Bu konuda
benimsenebilecek yaklaşımlardan biri de İlknur
Yüksel’in derinlemesine görüşmeler konusun-
da önerdiği uygulamadır. Yüksel, derinlemesi-
ne görüşmenin ardından katılımcıya o günü
hatırlatacak maddi değeri çok yüksek olmayan
ancak katılımcı için kullanım değeri olabilecek
el havlusu, kalem vb. gibi hediyeler verilebile-
ceğini ve kendisinin kişisel olarak bu yöntemi
uyguladığını belirtmiştir. (Niteliksel Araştırma
Yöntemleri: Derinlemesine Görüşme ve Odak
Grup Kursu, Ders Notları, 11–15 Haziran
2007, Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri
Enstitüsü).
 (10) Burada açık isimler yerine oturma sırası-
na göre numara ve cinsiyetini belirleyecek K
veya E harfi kullanılacaktır.
(11) Yazıda konu edilen araştırma projesinin
alan çalışmasına ait bulguların değerlendirildiği
ve anılan zengin ilişki biçimleri ve ağlarının
örneklendirildiği bir çalışma için Binark ve
Bayraktutan-Sütcü’nün makalesine bakılabilir:
Binark M ve Bayraktutan Sütcü G (2008)
“Türkiye’de İnternet Kafeler: İnternet Kafeler
Üzerine Üretilen Söylemler ve Mekân-
Kullanıcı  İlişkisi”, Amme İdaresi Dergisi, 41
(1): 113–148.
KAYNAKLAR
Berger A A (2000) Media and Communication
Research Methods- An Introduction to Qualita-
tive and Quantitative Approaches, Sage Publi-
cations, London.

---