Selçuk iletiŞİM

Araştırma Bize Ne Öğretir?... (45-57)
53
3.1.6. Etkileşim
Odak grup görüşmelerinin en önemli tercih
edilme nedeni, grup görüşmesi esnasında yara-
tılan etkileşim ortamıdır. Bu çalışmalar özelin-
de de bu noktanın önemi ortaya çıkmıştır.
“İlk başlarda çekiniyorlardı, ancak bir ikisi
yanıt verip konuşmaya başladıkça etkileşim ne-
deniyle diğerleri de katılmaya başlıyorlardı.”
(K1)
3.2. Araştırmacının Rolünün Araştırmacı
Ekip Tarafından Değerlendirilmesi
Neuman’a göre (2007: 444) görüşmeci ilgiyi
canlı tutmak için yönlendirici olmayan geribil-
dirimler vermeli ve gerektiğinde sondaj yapa-
bilmelidir. Sondaj, bir sorunun yanıtının biraz
daha açılabilmesi için yanıtlayıcılara sorulacak
yeni sorular aracılığıyla ve bazen de sözsüz
iletişim yoluyla bilgi edinme yöntemidir.
Moderatör hem görüşme çerçevesindeki sorula-
rı sormaktan hem herkese eşit söz vermekten
hem de konu odaktan saptığında tartışmayı
yeniden odağa çekmekten sorumludur.
3.2.1. “Moderatör olmak eğlenceli, gözlemci
olmak daha kolay!”
Odak grup çalışmasına katılan araştırma ekibi-
ne hangi rolü/pozisyonu tercih ettikleri sorul-
duğunda çoğunlukla moderatör olmak yanıtını
vermişlerdir. Ancak, soru deşildiğinde her iki
pozisyon için de olumlu ve olumsuz değerlen-
dirmelerin olduğu görülmüştür. Alan çalışma-
sında iki kişilik ekiplerin tümü hem moderatör
hem de gözlemci konumunu
deneyimlemişlerdir.
Gözlemci olmanın zorluğunu, çoğunlukla pasif
olma durumuna bağlamışlardır. Bu durumun
çevre tarafından da algılanmasının zor olduğu-
nu belirtmişlerdir.
“
Gözlemci olmak  zor. Önceleri iletişim kur-
mak zordu ama iletişim kurduktan sonra
moderatör olmak daha kolay geldi bana.” (K1)
“Moderatör olmak daha iyi, gözlemci biraz pa-
sif kalıyor. Gözlemci olduğunuzda aklınıza so-
ru geliyor, moderatöre hemen söylemek istiyor-
sunuz, olmuyor, sorunun yeri geçince anlamı
olmuyor... ”(E3)
“Moderatörü anlayabiliyorlar, o sürekli soru
soruyor. Ama gözlemci ne yapıyor? Acaba neye
bakıyor? Polis misiniz? Nereden gönderdiler
sizi diye içlerinden geçiriyorlar. Bu anlamda
gözlemcinin işi daha zor.” (K5)
Ayrıca kişilik özelliklerinin moderatör veya
gözlemci olma tercihini de etkilediğini dile
getirmişlerdir;
“Ben gözlemci olmayı daha çok sevdim.
Moderatör olduğumda korkum bazı konuları
bilmediğim içindi... moderatör arkadaşım ko-
nuları bildiği için bazı sorularda yönlendire-
bildi. Bunun bazen müdahale olduğunu düşü-
nüyorum, özellikle deşifreleri yaparken bunu
fark ettim.” (K2)
“Moderatör olmak zor, kişiye göre soru üret-
mek zorundasınız. Hemen o an karar vermek
zorundasınız. Gözlemci sadece oturuyor, onun
dışında bir iş yaptığı yok...” (K4)
“Arkadaşım biraz çekingen olduğu için genelde
ben moderatör oldum. Tarafsız ve kısa süreli
otoriter olmak gerekiyor moderatör olabilmek
için.” (K8)
3.3. Odak Grup Tekniği Eğitimi Alan Her-
kes Bu Tekniği Uygulayabilir mi?
Odak grup çalışmasına katılan araştırma ekibi-
nin hemfikir olduğu nokta kimi kişisel faktör-
lerin odak grup tekniğinin uygulanmasında
araştırmacı düzeyinde etkili ve çeşitli farklara
neden olduğudur. Kimi araştırmacılar eğitim
alan herkesin bu tekniği kullanamayacağını
belirtmişlerdir;
“Bence herkes uygun değil. Ben son görüşmede
yapamayacağım sandım. Arkadaşım devraldı,
çünkü bazen onların (katılımcıların) dilinden
konuşmak gerekiyor. Ben bunu beceremezdim.
Erkek olmasının da avantajı vardı.” (K4)
3.3.1. Demografik Özellikler
Moderatörün ve/veya araştırmacının cinsiyeti
ve yaşı da görüşmeye katılanları ve görüşmeyi
etkilemektedir. Bu yazıya konu olan çalışma
açısından, odak grup görüşmelerine katılan
İnternet kafe kullanıcılarının çoğunlukla genç
olması ve araştırma ekibinin de genç üniversite

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
54
öğrencilerinden oluşması destekleyici/ olumlu
bir unsur idi.
“Bayan olması, erkek olması moderatörün fark
ettiriyor… Bayan olmanın avantajı ikna etme
konusunda.” (K1)
“ Bir erkek bir kadın ekiplerle daha rahat bir
ortam yaratılmış oluyor.” (E3)
3.3.2. Kişilik Özellikleri
Moderatörün veya gözlemcinin kişisel özellik-
leri –bu noktada sabır öne çıkıyor- ile ekip
çalışmasına yatkın olup olmamaları da odak
grup tekniğinin uygulanıp uygulanamaması
konusunda etkilidir.
“Sabırlı olmayan insanların çok fazla yapabi-
leceği bir şey değil.” (K7)
“Sabır gerektiriyor ama öğretilebilir bir şey bu
odak grup görüşmesi.” (K5)
“Girişkenlik, sabırlı olmak ve ciddi ol-
mak.”(K8)
“Birbiriyle uyumlu insanların ekip olması ge-
rek, birisi vazgeçerken diğeri tetikliyor.” (K3)
3.4. Araştırma Ekibinin Kazanımları
Araştırma ekibinin tümünün İletişim Fakültesi
öğrencilerinden oluşması nedeniyle odak grup
görüşmesi gerçekleştirme deneyimlerinin
varsa kendilerine kazandırdıkları sorusunu
özellikle kişilerarası iletişim becerileri bağla-
mında değerlendirmelerine yol açmıştır. Ayrı-
ca kimi konulardaki, örneğin zihinlerindeki
“yabancı” tasarımı ve İnternet kafelere yönelik
önyargılarının farkına varma ve bunların çö-
zülmesi de yine bu çalışma sayesinde gerçek-
leşmiş görünmektedir.
“Soru sorabilme ve ikna edebilme becerisi açı-
sından iyi oldu.” (K2)
“Ben genellikle yabancılarla pek fazla konuş-
mam, pek fazla samimi olmak istemem. Bu ko-
nuda deneyim kazandım, insan ilişkilerini öğ-
renmiş oldum.” (E3)
“Yeni bir ortama uyum sağlamayı öğrendim.”
(K1)
“Şu anda girip bir yerden her şeyi rica edebi-
lecek durumdayım.” (K4)
“Çok fazla İnternet kafelere girip çıkmazdım,
girdiğimizde çocuklar olurdu onlar da çok faz-
la gürültü yaparlardı, onları boğmak isterdim,
şimdi ise daha sakin yaklaşıyorum.” (K6)
“İlk kez İnternet kafeye gittim bu çalışma saye-
sinde. Farkında olmadan bir önyargı oluşmuş
bende. Bu önyargımın yanlış olduğunu gördüm.
Çok da kötü yerler değil sonuçta, semte göre
değişiyor.” (K7)
SONUÇLAR VE GENEL DEĞERLEN-
DİRME
Çalışmanın sonunda bir genel değerlendirme
yapmak gerekirse, öncelikle odak grup görüş-
me tekniğine dönük bir takım çıkarımlardan
söz etmek gerekecektir. Bu yazıya konu olan
projenin alan çalışması sırasında bir kez daha
görülmüştür ki odak grup görüşmelerinde soru
sayısının iyi belirlenmesi gerekir. Çok sayıda
soru görüşülen kişilerin sıkılmasına neden
olmakta ve sesli anket uygulamasına benzeye-
rek odak grup çalışmasının verimsiz bir görüş-
meye dönüşmesine neden olmaktadır. Araştır-
macının araştırma konusuna hâkim olması
önemli bir başka tartışma konusudur. Hem
görüşme için seçilecek katılımcıların hem de
grubu yönlendirecek moderatörün ve gözlem-
cinin mutlaka asgari düzeyde konuyla ilgili
olması gerekir. Burada konuyu çok bilmek ve
az bilmek arasındaki fark önemlidir;
moderatör konuyu müdahale konusunda çaresiz
kalacak kadar az bilmemelidir. Aynı  şekilde
konu hakkındaki bilgisi çok ve derin ise de bu
bilginin yönlendirmeye neden olmamasına
dikkat etmelidir. Görüşmeleri gerçekleştiren
kişilerin mümkün olduğunca deşifreleri de
yapmasının yararlı olduğu sonucu ortaya çık-
mıştır. Deşifreleri de kendilerinin yapmaları
görüşme deneyimine dair bir yeniden bakışı ve
değerlendirmeyi mümkün kılmıştır. Bir araş-
tırmacının bu konuda söylediklerini bir kez
daha burada yinelemekte yarar vardır;
“Moderatör arkadaşım konuları bildiği için
bazı sorularda yönlendirebildi. Bunun bazen
müdahale olduğunu düşünüyorum, özellikle de-
şifreleri yaparken bunu fark ettim.” (K2)
Araştırmacıların ve görüşmeye katılan kişilerin
önyargıları araştırmayı iki taraf adına da zorlaş-
tırmış durumdadır. İnternet kafe işletmecileri
araştırmacıların denetleme elemanı gibi algıla-

---