Selçuk iletiŞİM

BİLGİ TOPLUMU VE İLETİŞİM: BİLGİNİN YAYILMASI SÜRECİNDE KİTLE
İLETİŞİM ARAÇLARI VE İNTERNET
Ümit Arklan
*
 – Erdem Taşdemir
**
ÖZET
Toplumların ortaya çıkışından günümüze dek yaşanan değişim ve dönüşümler neticesi insanlık
farklı toplumsal yapıları tecrübe etmiştir. İlkel toplum, tarım toplumu, sanayi toplumu ve en so-
nunda da günümüzde yaşanan bilgi toplumu şeklinde tarihsel silsile içerisinde sıralayabileceğimiz
bu toplumsal yapılar kendilerini diğer toplumsal yapılardan farklı kılan özgün niteliklere sahiptir.
Bu anlamda çalışmada özellikle üzerinde durulan bilgi toplumunu diğer toplumsal yapılardan
farklı kılan, ona özelliğini veren, bu toplum yapısında bilginin egemen olmasıdır. Bilgi toplumun-
da, gerçekleştirilecek her türlü faaliyette bilgi başat bir konumda yer almakta bu durum da bilgi-
nin elde edilmesi ve yayılması sürecini ve bunu gerçekleştirebilmek için iletişimi çok önemli bir
yere konumlandırmaktadır. Bilginin kitlesel dağılımını sağlayabilmek için ise kitle iletişim araçla-
rı ve internet diğer iletişim araç ve yöntemlerine göre daha ön plana çıkmaktadır. Gerek kitle
iletişim araçları ve gerekse internet, bilginin çok kısa bir zaman dilimi içerisinde, çok az maliyetle
ve fazla çaba gerektirmeksizin,  farklı yerlerde bulunan, çok farklı niteliklere sahip büyük kitlelere
ulaşmasını sağlamakta, tekyönlülük ve denetim eksikliği gibi dezavantajlarına rağmen sahip ol-
dukları bu üstünlükler nedeniyle de bilgi toplumunun vazgeçilmezleri arasında yer almaktadır.
Anahtar sözcükler: Bilgi Toplumu, iletişim, kitle iletişim araçları, internet.
THE INFORMATION SOCIETY AND COMMUNICATION: MASS MEDIA AND
INTERNET AT THE DIFFUSION PROCESS OF INFORMATION
ABSTRACT
From on the emergence of society, as a result of continuous changes and evolutions, humanity has
experienced various societal constructs. Ordered and named historically from on the primitive
society, through the agriculture society, the Industrial society up to the Information society of
today, every societal construct has it’s own original attributes making it distinct from other socie-
tal structures. As the subject of this study, the Information society expose a hegemony of knowl-
edge on it’s structural basis as distinctive characteristics. In Information society, knowledge dis-
plays a dominant position in every action, and this fact places the process of knowledge acquiring
and diffusion, in other words the process of communication in a very important status. The mass
diffusion of knowledge brings the mass media and the www to the forefront. The great source
advantages in means of cost, effort and time make it possible to transmit various knowledge
through long distances in a very short time to wide masses. Despite shortcomings like being one-
way and lack of control, these great advantages are now indispensable essentials of the Knowl-
edge society.
Keywords: Knowledge society, communication, mass media, www.
*
 Dr., Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi
**
 Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Fakültesi
GİRİŞ
Toplumlar sosyo-ekonomik gelişme sürecinde
ilkel toplumdan tarım toplumuna, tarım toplu-
mundan sanayi toplumuna, günümüzde ise
sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş
biçiminde farklı gelişme safhaları geçirmişler-
dir (Aktan ve Tunç 1998: 119). İçinde bulun-
duğumuz safha olan bilgi toplumu, diğer safha-
lardan oldukça farklı bir görünüm arz eder
nitelikte, farklı bir toplumsal yapıya ve anlayı-
şa sahip olarak ortaya çıkmıştır. Bilginin ege-
men olduğu bu toplum yapısında artık üretim
süreçlerinden diğer birçok alana dek her şey
müthiş bir şekilde değişim ve dönüşüm içerisi-
ne girmiş, yaşanan bu değişim daha önceki

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
68
toplumsal yapılara ait kurumları da ortadan
kaldırır bir nitelik taşıyarak kendine ait yeni
yapılar ve kurumlar ortaya çıkarmıştır.
Bilginin egemen olduğu toplumsal yaşam: çok
hızlı bilgi artışı ve aktarımı, hızlı iletişim, yeni
teknolojiler, bilginin ekonomiden diğer sosyal
konulara dek her alanda temel güç ve kaynak
olduğu, hızlı değişimin ve gelişmenin olduğu
ve hayatın tüm yönlerine etkide bulunan bir
süreç olarak karşımıza çıktığı (Kutlu 2000: 13,
Fındıkçı 1996: 47) için hayatın olmazsa olmaz
gereklerinden biri, belki de en önemlisi konu-
muna gelmiştir. Artık bilgi olmaksızın toplu-
mun sağlıklı bir şekilde işlemesi ve toplumsal
düzenin sağlanması mümkün gözükmemekte-
dir.
Bilginin toplumdaki diğer insanların da işine
yarayabilmesi ve onlar tarafından da kullanıla-
bilmesi, yani bilginin diğer insanlarla da payla-
şılarak toplumsal hale gelebilmesi için ise ileti-
şime ihtiyaç vardır. Bu anlamda, insan sahip
olduğu bilgileri diğer insanlarla paylaşırken ya
kişisel iletişim yolunu seçecek ya da kitle ileti-
şim yoluna başvurarak bunu gerçekleştirecek-
tir. Kişisel iletişim yoluyla bilgi paylaşıldığında
hitap edilen insan sayısı oldukça az olacakken,
kitle iletişim araçları ve internet kullanılarak
bilgi paylaşıldığında oldukça fazla insana hitap
edilebilecek ve bu sayede toplumun geneli bu
bilgiye erişebilme imkanına sahip olacaktır. Bu
sürecin sağlıklı  şekilde işlemesiyle birlikte
bilgi toplumsal hale gelecektir.
Bu ön kabullerden hareketle çalışmanın amacı
bilgi toplumunda bilginin yayılması sürecinde
kitle iletişim araçları ve internetin üstlendiği
rolü ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda
çalışmada bilgi toplumuna ulaşıncaya dek
yaşanan toplumsal değişim ve dönüşümler,
bilgi toplumunun sahip olduğu toplumsal yapı,
bilgi kavramı ve bilgi çeşitleri üzerinde durula-
cak, daha sonra ise bilginin yayılması sürecin-
de iletişimin ve bilhassa da kitle iletişim araçla-
rının ve internetin üstlendiği rol ortaya konul-
maya çalışılacaktır.
1. İLKEL TOPLUMDAN BİLGİ TOPLU-
MUNA TOPLUMSAL DEĞİŞİM SÜRECİ
Sosyal evrimci görüşe göre, bir bilgi toplumu
ancak sanayi toplumundan doğar, öyleyse bilgi
toplumunun ne olduğunun kavranması, önce
sanayi toplumunun ne olduğunun anlaşılmasına
bağlıdır (Dura 1990: 28). Aynı  şekilde sanayi
toplumu tarım toplumundan tarım toplumu da
ilkel toplumdan doğacağı için sanayi toplumu-
nun ne olduğunun anlaşılması tarım toplumu-
nun anlaşılmasına, onun anlaşılması da ilkel
toplum yapısının anlaşılmasına bağlı olacaktır.
Bu toplumsal yapıların anlaşılabilmesi için ise
onları ortaya çıkaran süreçlerden bahsedilmesi
ve zaman içerisinde toplumsal yapılarda ne gibi
bir dönüşüm yaşandığının ortaya konulması
gerekmektedir. Bu nedenle burada tüm bu
toplumsal yapılar tarihsel süreç içerisinde ve
karşılaştırmalı olarak incelenmekte, aralarında-
ki farklılıklar ortaya konmaya çalışılmaktadır.
İlkel topluluklardan bilgi toplumuna kadar olan
toplumsal gelişmeyi ve ortaya çıkan farklılaş-
mayı betimlemek için ise Fındıkçı (1996: 58)
tarafından geliştirilen tablo esas alınmakta-
dır.(1)
Bilindiği üzere insanlık tarihinin yaşamış oldu-
ğu ilk toplumsal yapı ilkel toplum yapısıdır.
Adından da anlaşılacağı üzere insanların daha
çok temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere davra-
nış örgüsü sergilediği bir toplum yapısı söz
konusudur. Bu toplumsal yapıda eğitim dene-
me yanılma yoluyla ve klan içinde gerçekleşti-
rilmiş, hayatta kalabilmek için gerekli becerile-
rin kazanılması amaçlanmıştır. Ekonomik ha-
yat, henüz para bulunmadığı için sahip olunan
malların ihtiyaç duyulan mallarla değiştirilmesi
şeklinde işlemiş, bireysel ihtiyaçların karşılan-
masına yönelik bir hayat tarzı yaşanmış, bu
nedenle de üretim araçları olarak insan gücü ve
basit doğal araç-gereçler kullanılarak ekonomik
hayat sürdürülmeye çalışılmıştır. Akrabalığa
dayalı çok geniş bir aile tipinin bulunduğu bu
toplumsal yapıda klanlar halinde göçebe bir
yaşam sürdürülmüş, insanlar için doğa olayla-
rına ve hayvanlara karşı korunma ön planda yer
almıştır. Bu yaşam tarzıyla uyumlu olarak da
fiziksel güce ve çeşitli inançlara dayalı olan bir
yönetim anlayışı ortaya çıkmıştır.
M.Ö. 5000’lerde meydana gelen “tarım devri-
mi” (Dursun 1998: 154) ile birlikte insanlık,
belli düşünce olan teknolojilerin kullanımıyla
ilkel toplum aşamasından tarım toplumu aşa-
masına geçmiş, ilkel toplum aşamasında, tabia-
tın verdikleri ile yetinen insanlık; tarım toplu-
mu aşamasında ekip-biçerek daha fazla üret-
meyi başarmıştır. Tarımsal üretimin temel
girdisini toprağın oluşturduğu bu aşamada,
insanlık sahip olduğu sınırlı teknolojik imkan-
larla toprağı işleyerek varlığını devam ettirmiş

---