Şərii rəy şəriətdir!
Yüklə 351,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
19
İkinci əsasa gəlincə bu da yanlışdır. Çünki kəlam elmi haqda ixtilaf Əşaridən öncə başlamışdır. Hətta Bədəvinin özü belə bunu ilk başladanlardan birinin Əhməd bin Hənbəl olduğunu elə eyni kitabında qeyd edir. 14
Bundan əlavə bunu qeyd etdikdən sonra bu fikrə qarşı ilk cavab verənlərdən birinin də Əşari olduğunu bildirir. Sonra da bu risaləni başdan sona qeyd edir və belə deyir: “Bu risaləni ona görə başdan sona qədər qeyd etdik ki, o bu mövzuda (kəlamı müdafiə mövzusunda) bizə gəlib çatan ilk risalədir. Müəllifi də Əbul Həsən əl Əşaridir. Onun isə fəhminin genişliyi, idrakının itiliyi və kəlami məsələlərdəki dərin təhsili danılmazdır. Bu risalənin ona aid olmasına şəkk gətirmək əsassızdır. Çünki buna şəkk gətirmənin bir dəlili yoxdur. Üstəlik orada keçən bir çox şey Əşarinin “əl Lumə” kitabında da keçir. Buna görə də bu risalənin Əşaridən sonra yaşamış başqa əşari birisi tərəfindən yazıldığını deməyə ehtiyac yoxdur”. 15
risalənin Əbul Həsən əl Əşariyə aid olmadığını qeyd edir. Müəllifin “əl İbanə” kitabına yazdığı müqəddimədə əlimizdəki risalənin Əşarinin olmadığını, özünün “Kutubun Mənsubətun iləl Əşari” kitabında isbatladığını qeyd edir. Lakin təəssüflər olsun ki, həmin kitabı görə bilmədiyimdən orada dediklərini dartışa bilməyəcəyəm. Qəribə olanı isə Abdullah Şakir əl Cuneydinin Əşarinin “Risələtun İlə Əhlis Səğr” kitabına yazdığı müqəddimədə Əşarinin əsərlərindən danışarkən bu risalə haqda dedikləridir. Həmin bu şəxs Abdur Rahmən Bədəvinin risalənin Əşarinin olmadığını, xanım doktor
14 Eyni qaynaq, 14-15. 15 Eyni qaynaq, 26. 20
Fövqiyyə Hüseynin də bu fikri dəstəklədiyini qeyd etdikdən sonra belə deyir: “Zahir olan da bunun doğru olmasıdır. Çünki bu risalə əvvəlki siyahıda keçmir. Lakin əgər həqiqətən də Əşarinindirsə bu zaman şəkk yoxdur ki, bu Əşarinin mötəzili olduğu və onların etiqadını müdafiə etdiyi zamanda qələmə alınmışdır”. 16
Deyirəm: Abdullah Şakir əl Cuneydinin bu sözünə əsasən fikirləşirəm ki, bəlkə də o bu risalənin özünü açıb oxumayıb. Çünki açıb oxusaydı, risalənin etiqadi məsələlərlə heç bir əlaqəsi olmadığını görəcəkdi. Eləcə də Mötəziləylə bir əlaqəsi olmadığına şahid olacaqdı. Siz oxucuların da görəcəyi kimi risalənin mövzusu kəlami üslubun müdafiəsidir. Etiqadi məsələlər deyil. Əşari isə etizaldan ayrıldıqdan sonra belə kəlami üslubla çıxış edirdi. Bunu Cuneydinin özü də etiraf edir. Təhqiq etdiyi həmin kitabın sonunda gəldiyi nəticələri sayarkən ilk üç bənddə məhz bu dediyimi etiraf edərək belə deyir: “Kitaba yönəlik təhqiqimdən bəzi nəticələrə gəldim. Onları aşağıdakı kimi qeyd edirəm: 1. Kəlami üslubun Əşariyə hopması. Bu onun uzun müddət kəlamla məşğul olması səbəbiylədir. 2. Əşari sələfin məzhəbinə döndükdən sonra ümumi olaraq sələfin mənhəcini izləyir. Lakin bu mənhəci tətbiq edərkən bəzi məsələlərdə sələfə müxalif davranır. Bu da uzun müddət onların məzhəbindən uzaq qalması səbəbiylədir.
16 Cuneydi, Risələtun İlə Əhlis Səğr kitabına yazdığı müqəddimə, 61. 21
3. Əşari filosoflara və mütəkəllimlərə müxalifdir. Onları və istidlal üslublarını qınayır. Baxmayaraq ki, özü də onların üslubunu izləyir. Aləmin məxluq olması haqda dediyi şeylər buna misaldır...”. 17
Cuneydinin təhqiq etdiyi kitabında kəlamı qınayanlara qarşı sərt deyil.
Cavab: Sərt olub olmaması başqa mövzudur. Cuneydi bu risalənin Əşariyə nisbətinin səhih olacağı təqdirdə onun etizal dövründə qələmə alındığı fikrinin qəti bir fikir olduğunu deyir. Bu yanlışdır. Çünki Əşari “əl Lumə Fir Raddi Alə Əhliz Zeyği vəl Bidə” kitabında da əqidə sahəsində nəzər və bəhsi rədd edənləri yolunu azmış kəslər adlandırır. 18 Adı keçən kitabı isə etizaldan ayrıldıqdan sonra qələmə alıb. Yəni Əşari etizaldan çıxdıqdan sonra da kəlami üslubu qadağan edənlərə qarşı sərt idi. Sonradan mülayim ola bilər, -ki “Risələtun İlə Əhlis Səğr” kitabında da bu hiss olunur- lakin kəlamı qadağan edənlərə qarşı sərtliyi təkcə etizal dövrünə aid bir şey deyil. Etizaldan çıxdıqdan sonra da bu cür sərt davranmışdır. Üstəlik İbn Asəkirin də Əşaridən nəql etdiyi kimi, Əşari özü kəlamı və əqli araşdırmanı inkar edənlərə rəddiyə verdiyini bildirib. 19
bildirmək istəyirəm. Muhəmməd Vəlinin qeyd etdiyi sənədə və Hindistanda nəşr edilən nüsxələrin əsaslandıqları sənədə baxsaq risalənin Əşarinin qələmə aldığı bir risalə olduğunu demək mümkün ola bilər. Uca Allahın izni ilə vaxt və imkan edərəmsə risaləyə aid
17 Bax: Eyni kitabın sonunda etdiyi qeydlər, 316. 18 Əşari, əl Lumə Fir Raddi Alə Əhliz Zeyği Vəl Bidə, 23. 19 İbn Asəkir, Təbyinu Kəzibil Muftəri, 128. Yüklə 351,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|