Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

rin  izahını  təkm illəşdirib  yeni,  ensiklopedik  redaksiyada  verm ək 

zərurəti y aratdı [209,  6].

Y eni  «Ə dəbiyyatşünaslıq  ensiklopedik  lüğəti»nin  q uruluşunun 

təhlili  əsasm da müəyyən  edildi  ki,  əvvəlki  kimi,  b u   nəşrdə  də  yenə 

yaradıcılıq  m etodlarm dan,  ədəbi  form alardan,  ja n r  və  növlərdən 

bir  çoxunun  izahı  tarixi  ardıcıllıqla  verilir,  onların  m üasir  dünya 

ədəbiyyatm da,  xüsusilə  o n u n   qüvvətli  q o lla n n d a n   biri  o lan   Azər- 

b aycan söz sənətində nə kim i mövqe  tutduğu,  m əna və m ahiyyətcə 

dəyişilib dəyişilmədiyi göstərilir [209,  6].

N əşrin  m üsbət  keyfiyyətlərindən  biri  də o d u r  ki,  nəşrı  hazır- 

layan m üəllif A zərbaycan R espublikasm m  həyatm dakı  ictimai-mə- 

dəni  yenilikləri,  o rta   və  ali  m əktəb  p ro q ra m la rm d a   ədəbiyyat  təd- 

risi  qarşısm da  qoyulan  tələbləri,  habelə  dünya  xalqlarım n  ədəbi 

təcrübəsindəki yeni meyil,  cərəyan və  təm ayülləri,  habelə  E.Zolya, 

F.N itsşe,  F .K afk a ,  L .A ndreyev,  A .A xm atova,  Ə.H üseynzadə, 

Ə .A ğaoğlu,  H .C avid,  Ə .C avad,  N .H ikm ət kimi  yazıçılara  münasi- 

bətdəki yenilikləri də nəzərə alm ışdır.

Bu  dəyərli  nəşrdə,  eyni  zam anda,  ədəbiyyatm  b ir  sıra  məsələləri 

ətrafında beynəlxalq m iqyasda gedən elmi mübahisələrin, rom an jan- 

rı, ədəbi ənənə və novatorluq,  realizm, rom antizm , müsbət qəhrəm an, 

yazıh  ədəbiyyat  və  folklor,  milli  form a,  qarşılıqlı  ədəbi  əlaqə,  ədəbi 

təsir və s. məsələlərin müzakirəsi də diqqətdən kənarda qalmamışdır.

G örkəm li  kitabşünas  alim   Ə .M irəhm ədov  «Ə dəbiyyatşünaslıq 

ensiklopedik  lüğəti»ni  əvvəlki  nəşrlərlə  m üqayisə  edərək  b u   nəşr- 

dəki  yeniliklər  və  m ətn  redaktəsi  haqqında  aydm   təsəvvür  verm ək 

üçün  həm in  işi  aşağıdakı  şəkildə  əyaniləşdirm əyi  vacib  saymışdır: 

«Lüğətdə  coğrafı  arealı  d a h a   geniş,  milli  ədəbiyyatlan  d a h a   ətraflı 

əhatə  etm ək  və  səciyyələndirmək  üçün  əlavə  o lunan  term inlər:  Ar- 

qo,  B arokko,  Beytüs-səfa,  Bədbinlik,  Bədii  obraz,  Biblioqrafıya, 

Boy,  V alpurgiya gecəsi,  D adaizm ,  D eklam asiya,  Ə dəbiyyat  arxivi, 

«Əlifleyla»,  Ə satir,  Əfsanə,  Əxilik,  Əhli-qələm ,  Ju rn alistik a,  Za- 

hid,  Zövq,  İlahə,  K itab,  «K os-kosa»,  G iriz,  Lüğətnam ə,  M əktu- 

bat,  M ətlə,  M üqayisəli-tarixi  ədəbiyyatşünaslıq,  N övhə,  Renes- 

sans,  Risalə,  R itm ika,  F a n tastik a ,  Filologiya,  Xəzaniyyə,  Xəlqilik, 

X əttat,  H əm asə, H əsrətnam ə,  H ülulilik,  H ürufilik, C ild,  Şərh.

Bu term inlərsə izahı əsaslı  surətdə  işlənilib genişləndirilm iş,  bir 

qism inə  aid yeni  çox əlam ətdar m isallar  gətirilmişdir:  A ta la r  sözü, 

Aşıq,  Bayatı,  D ivan,  Epitet,  Ə ruz  vəzni,  K om ediya,  Ləqəb,  M ən- 

zərə,  M əsnəvi,  M üasirlik, N aim ə, Rədif, Him n.

Lüğətin  b u n d an   əvvəlki  nəşrində  V ulqar  sosiolagizm ,  P rolet- 

kultçuluq  və  Sosialist  realizm i  term inlərinə  verilmiş  izahm   b ir  çox 

m üddəa  və  fa k tla n   son  illərin  tarixi,  ideoloji,  elmi  hadisələri  fo- 

nu n d a  köhnəldiyindən  həm in  izahlar  üzərində  cid d i  m etodolojı 

redaktə işi apanlm ışdır.

İzahı  genişləndirib  yeni  fak tlarla  əyaniləşdirilm iş  term inlər: 

Ağı,  A ntonim ,  A forizm ,  Baxşı,  Bəlağət,  Q aravəlli,  Qissə,  D a stan , 

Deyişmə,  İstiarə,  Y um or,  Gülüş,  Lətifə,  M aarifçilik,  M acəra  ədə- 

biyyatı,  M iniatür,  M ifologiya,  Paleoqrafiya,  P sevdoonom astika, 

Rədif,  R əm an,  R om antizm ,  Sentim entalizm ,  Sim volizm ,  T əzad, 

Təkrir, Təlim , H axışta.

Bizim ədəbiyyatşünaslıqda və m ədəniyyət tarixində  axır vaxtla- 

radək  əbəs  yerə  az yer verilən,  bəzi  əsərlərdə  (məsələn,  äMmcJjbi  Ha- 

po/ıoB 

MHpa» 

kim i  ikicildlik  sanballı  ensiklopedik  k ita b d a )  isə  az 

qala  heçə  endirilən  A zərbaycan  m ifologiyası  və  dinşünaslığm a  aid 

bir  neçə  term inin  lüğətə ilk  dəfə  salm m ası  ayrıca  qeyd  edilməlidir: 

Dəççal,  Əhrim ən,  Zöhd,  İncil,  İşraqilik, Y uq,  rəvayət»  [209,  7].

Bu nəşrdə dünya xalqlarm m   şifahi və yazılı ədəbiyyatm da  ınüs- 

təsna  yer tutm uş  bir neçə abidənin  term inləşm iş  adm ın  izahı  d a  ilk 

dəfə  verilir:  D on  K ixot,  «Əlifleyla»,  «Oğuznam ə»,  « R o lan d   nəğ- 

mələri».  G örkəm li alim in bu m üqaiysəli təhlili nəşrin həqiqətən bö- 

yük  elmi  və  inform asiya  dəyərinə  m alik  olduğunu  təsdiq  etm əklə 

bərabər,  ölkəmizdə  ensiklopedik  sahə  nəşrlərinin  hazırlanm ası  sa- 

həsində zəngin təcrübənin və m etodologiyanın olmasmı təsdiq edir.

«A zərbaycanda  kim   kim dir?»  ensiklopedik-m əlum at  kitabı

1999-cu  ildə  544  səhifə  həcm ində  çap  edilmişdir.  B u rad a  respubli- 

kam ızm  ali  dövlət a p a ra tla rm d a  rəhbər vəzifələrdə çalışan  adam la- 

rm ,  millot  vəkillərinin,  qəzet,  nəşriyyat,  birlik  və  şirkət  rəhbərləri- 

nin tərcüm eyi-halları öz əksini tapm ışdır.

Bu  cür  m əlum at  kitablarm m   nəşri  m üxtəlif  nəşriyyatlar  tərə- 

fındən  buraxılm ağa  başlanm ası  və  artm ası  belə  soraq-m əlum at 

nəşrlərinin  elmi-nəzəri  məsələlərinin  işlənməsini tələb  edir.  Belə ki, 

bu cür nəşrlərin tərtibi prinsiplərində ziddiyyətli cəhətlər çoxdur.

2000-ci ildə  598  səhifə həcm ində çap  olunm uş  «A zərbaycan  to- 

ponim ləri» adlı nəşr də  ensiklopedik nəşrlər sistem ində m ühüm  yer 

tutur.  B urada  tarixim iz,  etnoqrafıyam ız,  dilimiz  və coğrafiyam ızla 

bağlı  toponim lər  verilmişdir.  Lüğətdə  təxm inən  7  m inə  yaxın  to- 

ponim   -  şəhər,  kənd,  dağ,  çay.  göl  və  s.  h aq q m d a  izahlı  m əlum at-

---