Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

Təsadüfı  deyildir  ki,  A zərbaycan  R espublikasm m   M ətb u at 

K om itəsi  hələ  1991-ci  ilin  m aym da  «Elm i-texniki  so raq  ədəbiyyatı 

nəşrini yaxşılaşdırm aq haqqm da» qərar qəbul etmişdi.  Q ə ra n n  önə- 

mi aydm dır və bu məsələyə diqqət yetirilməsi sevindirci haldır.  Nəşri 

çox  çətin  başa  gələn  bu  ədəbiyyat  növünün  tirajm m   yüksək  olması 

tələbi  də  çox  yaxşıdır.  Ə ks  halda,  bu  kitab  özünün  xərcini  ödəyə 

bilmir.  A ncaq  çox  təəssüf ki,  nə  elmi  araşdırm a  müəssisələrimiz,  nə 

Xalq təhsili Nazirliyi, nə b a şq a  nazirlər bu barədə düşünmürlər.  Heç 

kəs kitab nəşri üçün pul, vəsait xərcləmək istəmir [260, 226].

K itabşünaslıq  və  nəşriyyat  işi  sahəsinin  m ütəxəssislərinin  fıkri 

belədir  ki,  so ra q   ədəbiyyatı  bədii  kitab   nəşri  dem ək  deyildir.  İş 

prosesində ciddi düzəlişlər a p a rm aq   gərəkdir.  Çox  təəssüf ki,  bəzən 

b u n u   düzgün  dərk  etm irlər.  K itab   nəşrində  ən  perspektivli  sahə 

m əhz  lüğət  və  soraq  k itab ları  olacaqdır.  Sosioloji  araşdırm alar 

göstərir ki, b u  cür k itab lara tələbat getdikcə artır [260, 226].

A zərbaycanm   sivil  dünya  qarşısm da  milli  və  m ədəni  özünütəs- 

diqi  çoxcildli  milli  ensiklopedik  nəşriəri,  o  cüm lədən  sahə  ensiklo- 

pediyalarm m   və  ensiklopedik  lüğətlərin  çapm ı  d a h a   geniş  şəkildə 

həyata keçirm əyi tələb edirdi.

L ak in   1990-cı  illərin  əvvəllərində  kitab  nəşrində,  o  cümlədən 

soraq-m əlum at  nəşrlərinin  buraxılm asında  b ir  sıra  obyektiv  və 

subyektiv  çətinliklər  m övcud  olm uşdu.  R espublika  poliqrafıya  sə- 

nayesinin  olduqca  geriliyi,  ensiklopedik  nəşrlərin  çapı  ilə  əsasən 

m əşğul  olan A zərbaycan  Ensiklopediyası  Baş  redaksiyasınm   1989- 

cu  ildən  tam   təsərrüfat  hesablı  müəssisəyə  çevrilməsi,  m illi,  elmi 

əhəmiyyətli b ir müəssisənin  dövlət tərəfm dən maliyyələşdirilməm ə- 

si,  üm um iyyətlə,  siyasi,  iqtisadi,  ideoloji  və  m ənəvi  geriləmələr, 

böhranlı  vəziyyət  və  s.  k ita b   nəşrinə  və  inkişafm a  çox  ciddi  təsir 

göstərdi.  K ita b   nəşrində  baş  verən  böhranlı  vəziyyət  k itabın  sahə 

quruluşuna, tipologiyasm a d a mənfi təsir göstərdi.

E nsiklopedik  nəşrlərin,  o  cümlədən  sahə  ensiklopediyalarınm , 

ensiklopedik  lüğətlərin  inkişafına  m ənfı  təsir  göstərən  am illərdən 

biri  də  k itab m   yayılması  sahəsindəki  geriləmədir.  K itab   ticarətin- 

dəki  nöqsanlar:  kitab  ticarəti  müəssisələrinin  profil  üzrə  özəlləşdi- 

rilməsi;  əhalinin  iqtisadi,  sosial  vəziyyətinin  ağır  olması;  ixtisaslı 

kitabşünas  k ad rla rın   çatışm am ası  və  yaxud  profil  üzrə  işləməməsi 

və  s.  k ita b m   nəşrinə  və  yayılm asına  m ənfi  təsir  göstərirdi.  M ütə- 

xəssislər  də  A zərbaycanda  k ita b   ticarətində  ciddi  problem lər  ol- 

d u ğ u n u  göstərirlər:  «U şaq  Ensiklopediyası 5000 nüsxə çap  olunub,

150  nüsxə  ancaq  satılıb.  «D ünya  dövlətləri»,  «D ünya  xalqları»  ki- 

m i  ensiklopedik  nəşrləri  qəzet  redaksiyaları  m araq   göstərib  alm ır- 

lar,  elə o n a  görədir ki, m ə tb u a td a  dünya ölkələri və x a lq la n  barədə 

çoxlu yanlış  m əlum atlar  gedir,  bütövlükdə  K İV -də  «savad  proble- 

mi» bütün çılpaqlığı ilə üzdədir» [2 5 4 ,158].

E nsiklopediyaçı  k adrlarla  bağlı  du ru m   da  acınacaqlı  vəziyyət- 

dədir.  «Son  dərəcə  spesifik  b ir  iş  olan  ensiklopedik  nəşrlər  əm ək- 

daşlard an   hərtərəfli  elmi  hazırlıq,  naşirlik  baxım ından  yüksək  pe- 

şəkarlıq  tələb  edir.  H əm   müəlliflər,  həm   müəlliflərlə  b ir  yerdə  işlə- 

yən  və m əsuliyyət  daşıyan  re d a k to rla r üçün  bu belədir.  Bəlli  oldu- 

ğu kimi,  ASE oncildliyinin hazırlandığı dövrdə redaksiya ətrafında 

böyük  bir  elmi  potensial  toplanm ışdı.  Bəs  indi  necə,  nəşriyyat  işi 

sahəsində  90-cı  illərin  əvvəlindən  başlayan  böhran  hər  sahədə  ol- 

duğu  kim i  bu  sahədə  də  k a d r  potensialına  ağır  zərbələr  vurm uş- 

d u r...»  [254,  158].

Dem əli,  nəşriyyat,  poliqrafiya  işçilərinin  d u ru m u n u n   çətinləş- 

məsi  bütövlükdə  kitabçılıq  işini  ləngidirdi.  M ətbəə  və  nəşriyyatlar- 

da işçi axm ı güclənir, kadr çatışm azlığı ciddi problem ə çevrilirdi.

K ita b   nəşri,  o  cümlədən  soraq-m əlum at  kitablarınm   çapı,  ya- 

yılması  sahəsində  olan  bu  problem lər,  çətinliklər  tədricən  azalm a- 

ğa  başladı.  Bu,  hər  şeydən  ə w ə l,  tədricən  ölkədə  siyasi,  iqtisadi  və 

sosial sahədə m üəyyən dönüşün yaranm ası ilə əlaqədar olm uşdur.

A zərbaycan xalqı öz m üqəddəratm ı əlinə aldıqdan  sonra  bütün 

sahələr üzrə ensiklopediyalara,  ensiklopedik sözlüklərə,  kütləvi,  adi 

soraq  k itab ların a,  tədris,  elmi,  istehsalat  tipli  m əlum at  nəşrlərinə. 

ikidilli,  yaxud izahlı  sözlüklərə və lüğətlərə və başqa  k ita b la ra  tələ- 

bat  d ah a  d a  artırdı.  L akin  m övcud  nəşriyyatlar  sadəcə  olaraq   b u  

ehtiyacı ödəm ək üçün hazır deyildilər.

Bütün  bu çətinliklərə baxm ayaraq  ölkəmizin  b ir  sıra  iri  nəşriy- 

yatları:  A zərbaycan  Ensiklopediyası N əşriyyat-Poliqrafiya  Birliyi, 

Azərnəşr,  «Azərbaycan»,  «M aarif»  və  başq a  nəşriyyatlar  oxucu- 

la n n  soraq-m əlum at nəşrləri ilə təm in edilməsinə səy  göstərmişlər.

1990-cı illərdə respublikam ızda çap edilmiş bir sıra iri həcmli sa- 

hə ensiklopediyaları,  ensiklopedik lüğətləri sahə oxucularm m  təiəbat 

və sorğularm ı müəyyən qədər ödəmək məqsədilə buraxılm ışdır.

1991-ci  ildə  A zərbaycan  Ensiklopediyası  Baş  redaksiyası  tərə- 

findən  «H üquq  ensiklopedik  lüğəti»  nəşr  olunm uşdur.  544  səhifə- 

dən ibarət  olan  «H üquq ensiklopedik lüğəti»ndə  1000-dən çox mə- 

qalə  verilm işdir.  Bu  ensiklopedik  lüğət  hüququn  kom pleks  prob-

---