Çox m araqlıdır ki, indinin özündə də lüğətlərin tərtibinə və nəş-
rinə girişən insanlar tapılır. M əsələn, A zərbaycan K itab A raşdır-
m aları M ərkəzi a d la n a n bir qurum «A zərbaycanca-aIm anca. al-
m anca-azərbaycanca» universal lüğətin buraxılm asm a rəvac ver-
miş və 2005-ci ildə «A raz» nəşriyyatı 884 səhifə həcmində gözəl
bədii və poliqrafik tərtib atlı nəşri çap etm işdir. Bu lüğətdə üm um -
işlək sözlər, coğrafi ad lar, iqtisadi-m aliyyə term m ləri, kom m unika-
tiv sözlər, beynəlxalq m ünasibətlərə aid söz və term inlər əhatə edil-
mişdir. Lüğətə 100000 söz və söz birləşməsi daxil edılmişdir [58,
884]. Lüğətin tərtibçısi Behruz Kazimi, red ak to ru ısə Xəzər Bə-
hiyyədin oğludur.
Bu iri həcmli (56 çap vərəqi) lüğətə diqqət yetirdikdə aydın olu r
ki, elə indi də həvəskar lüğət tərtibçiləri vardır. B unu cildin (son)
üzərindəki aşağıdakı m əzm unlu yazı təsdiq edir. Y azıda oxuyuruq:
«1993-cü ildən alm an dilini öyrənm əklə məşğulam. A lm an-azər-
baycanca və ya azərbaycan-alm an lüğətinin olm am asm dan daim
əziyyət çəkmişəm. T ə rtib etdiyim iz bu liiğət əgər hər hansı bir gən-
cə köm ək etmiş olsa, deməli, qarşıya qoyduğum uz məqsədə çatm ı-
şıq» [58].
Belə iri həcmli lüğətin quruluşunu, tərtibi p riıısipbrini açan ön
söz, yaxud giriş m əqaləsi yoxdur. Ancaq alm anca şərti ixtisarlar
vardır. Ə lbəttə, sözügedən nəşrə xeyli vəsait sərf edilib. Bu cür xo-
şagəlməz işlərin a ra d a n qaldırılm ası vacibdir. Çünki belə təsadüfı
adam ların lüğət tərtib etməsi keyfiyyətsiz nəşrlərin m eydana gəl-
məsinə səbəb olur. K itabçılıq işinin digər sahələri, m övzuları üzrə
buraxılan təsadüfi nəşrlər çoxdur. Bu, əlbəttə, ilk növbədə nəş-
riyyatlar, elmi idarə və müəssisələr arasında koordinasiyanm , k ita b
nəşrinə dövlət nəzarətinin olm am ası ilə əlaqədardır.
O nu d a qeyd etm əyi zəruri hesab edirəm ki, soraq-m əlum at
nəşrlərinin tərtibçiləri, nəşrə hazırlayanları mütəxəssis olduqda
problem lər azalır və sahənin düzgün inkişafm da nailiyyətlər artır.
Bu m ənada H .Ə .H əsənovun tərtib etdiyi «A zərbaycan şəxs adları-
nın izahlı etimoloji lüğəti»nin təhlilini m əqsədəuyğun hesab edi-
rəm . Lüğət 2002-ci ildə «M ütərcim » nəşriyyatında çap edilmişdir.
Lüğətin rəyçiləri - A zərbaycan Milli Elmlər A kadem iyasm m müx-
b ir üzvü, professor A fat Q urbanov və fılologiya elmləri doktoru
T a h ir M əhərrəm ovdur. N əşrin redaktoru Sevil A ğabəyova, naşırı
isə fılologiya elmləri namizədi, dosent Telm an Vəlixanlıdır. 288 sə-
hifə həcm ində olan bu lüğətin quruluşu diqqətəlayiqdir. B urada
hər şey yerli-yerindədir. Lüğət «Ön söz» (səh.3-9), «Lüğətin quru-
luşu» (səh. 10-11), «Lüğətdə gedən ixtisarlar» (səh. 11), «A zərbay-
can əlifbası» (səh.12) və s. ilə təchiz edilmiş, nəhayət, m ateriallar
əlifba prinsipi üzrə sistemləşdirilmiş, sonda isə ədəbiyyat siyahısı
verilmişdir [131, l3 -2 8 6 \
7
səhifədən ibarət «Ön söz»də oxuyuruq: «İnsan a d la n m n əsas
vəzifəsi ünsiyyət prosesində ayrı-ayrı şəxsləri bir-birindən fərqlən-
dirməyə, ayırm ağa xidmət etm əkdir. Şəxs adları fərqləndirm ə, fər-
diləşdirmə daşım aqla bərabər, ata-ananm estetik görüşünün, xal-
qımızm dünyagörüşünün ifadəçisidir. H ə r bir şəxsin adı fərdidir.
Şəxs ad la ıı fərdi olsa da, ictim ai, tarixi və milli səciyyə daşıyır. A d
ictimai hadisə kim i kollektivin, cəmiyyətin ehtiyacı və tələbi əsa-
smda m eydana gəlmişdir. O, həm insanlara məxsus zahiri əlam ət-
dir. həm də cəmiyyət üçün vacib məsələdir. A dlar insanların cə-
miyyətdoki yerini, vəzifəsini, hüququnu müəyyənləşdirməyə, də-
qiqləşdirməyə köm ək edir. O bu və ya digər yeri tanım aq, müəy-
yənləşdirm ək və öyrənm əkdə insanların ən yaxm və ən etibarlı kö-
məkçisidir. A d şəxsi hüquq və ictim ai əlam ətlər əsasında müəyyən-
ləşir. O, cəmiyyətin həyatm da m ühüm rol oynayır, o n u n ayrılm az
hissəsidir. İnsanlara verilən ad lar ömürlükdür. Bu və ya digər şəx-
sin adı o n a öm rünün axınna qədər öz xidm ətini əsirgəm ir, dövlət
tərəfindən rəsmiləşdirilir» [131, 5].
«Ön söz» şəxs adlarm m funksiyalarm ı, yaranm a və inkişaf et-
mə taıixini əks etdirm əklə oxucuya dərin bilik və m əlum at aşılayır.
M üəllif yazır: «Azərbaycan şəxs adlarını yaranm a baxım ından b ir
neçə dövrə ayırm aq olar: 1. E radan əvvəlki II-I m inillikdən eram ı-
zın VII əsrinə qədərki adlar. 2. VII-X əsrlərdəki adlar. 3. X -X V II
əsrlərdəki adlar. 4. X V II-X X əsrlər dövrünün adları. 5. Çağdaş
dövrümüzdə yaranan adlar» [131, 4\.
«Azərbaycan şəxs adlarının izahlı etimoloji lüğəti»ndə verilən
«Lüğətin quruluşu» rubrikası lüğətin quruluşunu, m ahiyyətini
əsaslı şəkildə ifadə edir. O rad a oxuyuruq: «1. Lüğətdə baş sözlər
bütün lüğətlərdə olduğu kimi əlifba sırası ilə düzülmüşdür. 2. Lü-
ğətdə qondarm a, süni və tərbiyəvi əhəmiyyəti olm ayan, m ənası
faydasız, ahəngcə dilimizə uyğunlaşm ayan ad lard an başqa, bütün
şəxs adları ayrıca lüğət məqaləsi kimi verilir. 3. A vropa, rus, ərəb
və fars mənşəli şəxs ad la n A zərbaycan qrafıkası ilə verilir. A vropa
mənşəli adlarm (verilməsi zəruri olanda) ilkin form ası d a qeyd olu-
nur: İbrahim (ə) - Qədim yəhudi sözü «A brahim »in (av - rahat),