zum u, tərifı deyil, zəngin, dəqiqləşdirilmiş elmi bilgilər toplusudur.
B u rad a məsələlərə, fakt və hadisələrə tarixi baxım dan dəyər verilir,
həyat olaylannm m ahiyyəti canlandırılır, m əlum atlar müəyyən
sistemə uyğun düzülür. K itabçılıq işi sahəsində ən çətin, m ürəkkəb
iş ensiklopedik əsərlərin nəşridir. Çox şey prosesin özündə dəyişir,
təkm illəşir, yeniləşdirilir. O na görə də bu ağır işin öz spesifik prob-
lemləri vardır. H əyat gedişində bu problem lər azalm ır, sadələşmir,
əksinə getdikcə çoxalır və m ürəkkəbləşir [2 6 0 ,197\.
Bizim respublikada ensiklopedik ədəbiyyat nəşri ılə bağlı həlli
vacib olan b ir çox ciddi məsələlər m övcuddur. Bu çətinliklərin bir
çoxu elmi bilgilərin azlığı və kad r çatışmazlığı ilə, digər b ir qismi
universal xarakterli irihəcm li əsərlərin m əzm unu, sistemi, inform a-
siya düzümü ilə bağlıdır. Başqa ciddi problem isə çətin, m üxtəlif
dərəcələrdə m ürəkkəb o lan elm sahələrinə aıd m ətnlərin yığılması,
yerləşdirilməsi və çapı işləridir [260, 197\. İnform asiyanm seçilmə-
si, onun əhəmiyyətinin səviyyəsi, m aterialm sistemləşdirilməsi, mə-
lum atın quruluşu və həcmi və s. problem lər ensiklopedik nəşrləri
çap a hazırlayan redaktor, tərtibçi, naşir, bütövlükdə nəşriyyat iş-
çilərindən böyük məsuliyyət tələb edir.
E nsiklopedik nəşrlərin, ümumiyyətlə, çap edilmiş m üxtəlif tipli
m əlum at k itab lan n m öyrənilməsi göstərir ki, həqiqətən bu yuxarı-
d a qeyd etdiyimiz çətinliklər və problem lər vardır. M əsələn, en-
siklopedik nəşrlərin çapa hazırlanm ası və nəşri ilə bağlı bəzi çətin-
likləri qeyd etm ək yerinə düşər.
E nsiklopediya üzərində işləyən naşirlər yaxşı bilirlər ki, belə ti-
pli kitablar necə əzab-əziyyətli axtarışlar, gərgin, böyük zəhmət
nəticəsində yaranır. Təkcə bir faktı qeyd edək ki, Lalə A bbasova-
nın rəhbərliyi altında çap olunm uş «XX əsr A zərbaycan qadm ları»
(I cild - 2001-ci il; II cild - 2002-ci il) toplusunda 1000-dən artıq
m əqalə verilib. Bu m əqalələrin böyük əksəriyyəti orijinaldır, yəni
k itabm müəllifləri tərəfındən ilk dəfə to p lan ılaraq işlənmiş və nşrə
daxil edilmişdir. K itabın gözəl bədii tərtibatı, yüksək poliqrafık
icrası diqqətəlayiqdir. B ununla yanaşı, peşəkar m ütəxəssislərin fık-
rinə görə, hər iki kitab d a həm ensiklopedik tərtib, həm də elmi,
habelə dil və üslub baxım m dan xeyli qüsurlar vardır. H ə r şeydən
əvvəl, to p lu lard a m əqalələrin əlifba sırası ilə verilməsi prinsipi po-
zulm uşdur. Belə ki, ensiklopediyanın 2 k ita b d a n ibarət olması,
yalnız ikinci kitabı gördükdən so n ra m əlum olur. 2001-ci ildə çıxan
birinci toplu əlifba sırasına uyğun olaraq A hərfı ilə başlayır, Z
hərfi ilə tam am lanır. K itabın heç bir yerində on u n birinci k ita b
olduğu göstərilməyib. H ər iki k ita b m əqalələrin yerləşm əsi və tər-
tibi baxım m dan tam am lanm ış olduğundan 2002-ci ildə çıxan to p -
lunun nəyə görə ikinci olması, başqa sözlə adlandırılm ası anlaşıl-
m az olaraq qalır [257].Topluların adı və əhatə dairəsi (xüsusilə
dövrü) ensiklopedik dəqiqliyə uyğun gəlmir və b u n a görə ziddiy-
yətli fıkirlərin m eydana gəlməsinə və to p lu lan n ciddi tənqidinə
əsas olm uşdur [257].
Prof. İsmayıl Vəliyev və Z iya A bdullayevin «E nsiklopediya
nəşri peşəkarlıq tələb edir» m əqaləsində yazılmışdır: «Ensiklopedi-
yalarda verilən m əlum atlar d o ğ ru olmalı, son elmi, tarixi fak tlara,
etibarlı m ənbələrə əsaslanm alıdır. H ər hansı yanlışlıq yolverilm əz-
dir. Ə lbəttə, heç bir nüfuzlu m ənbə qiisurdan xali deyil. Ensiklope-
diyalarda da bu və ya digər səbəbdən səhv ola bilər. L akin səhvin
bir həddi olmalıdır. H aq q m d a bəhs etdiyimiz top lu lard a belə səhv-
lər çoxdur, özü də həddindən artıq çoxdur. H ətta elm tərəfindən
təsdiq olunm uş və m ənbələrdə öz əksini tapm ış fak tlar belə yanlış
verilir. M əsələn, I kitabın 6-cı səhifəsində T uti Bikə h a q q m d a mə-
lum atda oxuyuruq: «...ərinin ölüm ündən so n ra... D ərbəndin m ü-
dafıəsinə durm uşdu». Tarixdən isə m əlum dur ki, G av d u şan döyü-
şündə (1774) Fətəli xan ölməmişdi, m əğlub olub geri çəkilmişdi,
həlak olm ası barədə isə şayiələr yayılmışdı. Tam nm ış ziyalı qadm ,
şairə X u rşudbanu N atəvan (kitabda «N atavan» kim i verilib)
«M əclisi-fəram uşan» ədəbi m əclisinin yaradıcısı kim i təqdim olu-
nur. H albuki həmin məclisi şair M .M .N əvvab təsis etm işdir.
Birinci kitabın 85-ci səhifsəində Q.T.Əzimovaya aid məqalədə gös-
tərilir: «Pedaqoji elmləri doktoru» (1986). Az sonra isə onun həmin ildə
namizədlik dissertasiyası müdafıə etdiyi qeyd olunur və s.» [257].
Eyni zam anda toplularda külli m iqdarda qram m atik, üslubi,
m əntiqi səhvlərə yol verilmişdir.
M əqalə müəlliflərinin, o cümlədən bizim m əqsədim iz heç də
bütün qüsurları göstərmək deyil. Məsələ b urasındadır ki, hazırda
azad sahibkarlığın vüsət aldığı, nəşr işinin asanlaşdığı b ir şəraitdə
çoxsaylı k itablar buraxılm aqdadır. Bu kitabların xeyli hissəsi tə-
ləm-tələsik hazırlandığından, sırf biznes, kom m ersiya m əqsədi
güddüyündən həm form a, həm də m əzm un baxım ından kitabçılıq
işinin bir çox tələblərinə cavab vermir. V ahid nəzarət sisteminin,
habelə dövlət standartlarınm olm am ası bu sahədə vəziyyəti d ah a
da m ürəkkəbləşdirir [257].