SeyġDAĞa onullahġ
Yüklə 1,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
182 insanı heyrətə salırdı. Bu həmin saraydır ki, Uzun Həsən orada qonaqlıqlar verirdi» [61]. HəĢtbehiĢt sarayında heykəltəraĢlıq abidələrinə də təsadüf olunurdu. Sarayın damının hər guĢəsində qoyulmuĢ novdanlar tuncdan əjdaha heykəli (baĢı) Ģəklində tökülmüĢdü. Bu novdanlar o qədər böyük idi ki, hər birindən bir top tökmək olardı. Anonim tacir yazır ki, tuncdan düzəldilmiĢ əjdaha heykəlləri canlı əjdahaya bənzəyirdi [62]. Canlı insan təsvirləri Elxanilər dövründə də saray divarlarına çəkilirdi. Arqun Təbrizin ġam adlı və sonralar «Arquniyyə» adlandırdığı yerdə tikdirdiyi sarayda divarlara öz Ģəklini çəkdirmiĢdi [63]. Səfəvilərin hakimiyyəti dövründə Təbriz miniatür məktəbi təkmilləĢərək özünün yüksək inkiĢaf mərhələsinə çatır. I ġah Ġsmayılın təĢəbbüsü ilə Bağdad, Herat, ġiraz, Ġsfahan rəssamları Təbrizə toplaĢıb öz sənətkarlıqlarını nümayiĢ etdirirdilər. Təbriz saray kitabxanası miniatür məktəbinin mərkəzinə çevrilmiĢdi. ġah Ġsmayıl Xətainin özü də bu sənətə çox həvəs və maraq göstərirdi. Rəssam Sultan Məhəmməd Təhmasib Mirzəyə rəssamlıq sənətinin sirlərini öyrədirdi. I ġah Ġsmayıl Kəmaləddin Behzadı Heratdan gətirdərək Təbriz saray kitabxanasına kələntər (rəis, baĢçı) təyin etmiĢdi. Təbriz saray kitabxanasında xeyli rəssam, o cümlədən Mir Müsəvvər, ġirazlı Mani, Behzadın bacısı oğlu Heydər Əli və baĢqaları çalıĢırdı. Bəzi tədqiqatçılar Kəmaləddin Behzadın Təbrizə gəlməsilə Təbriz rəssamlıq məktəbini bir növ Herat məktəbinin davamı kimi qələmə verməyə çalıĢırlar. Ġran alimi Ġsa Behnam Herat məktəbi rəssamlıq üslubunun bütövlükdə Behzad vasitəsilə Təbrizə köçürüldüyünü bildirir. O yazır: «Əgər ġah Ġsmayıl və ġah Təhmasib dövründə dəbdə olan hündür qızılbaĢ papaqları təsvirləri çəkilməsəydi, Təbrizdə çəkilmiĢ rəsm əsərləri ilə Herat məktəbi rəssamlığı lövhələrini biri digərindən ayırmaq olmazdı» [64]. Halbuki «Behzad Heratdan Təbrizə gələnə qədər Sultan Məhəmməd «qızılbaĢ üslubunu baĢqalarından yaxĢı düzəltmiĢdi». Əlbəttə, Herat rəssamlıq məktəbin Təbriz miniatür məktəbinə təsirini də inkar etmək olmaz. Qətiyyətlə demək olar ki, Kəmaləddin Behzad Təbrizə gələnə qədər Təbriz rəssamlıq məktəbi özünün təkmilləĢmə və inkiĢaf mərhələsini keçirirdi. Təbriz miniatür məktəbi Azərbaycan miniatüf məktəbinin bir qolu kimi ġiraz, Qəzvin, Ġsfahan miniatür məktəblərindən daha irəlidə gedirdi. Kəmaləddin Behzadın Təbriz miniatür məktəbinin inkiĢafında böyük rolu olsa da, özü də məhz Təbrizdəki fəaliyyətinə görə Heratdakından daha çox ĢöhrətlənmiĢdi. Digər tərəfdən, I ġah Ġsmayılın 1522-ci il 26 aprel tarixli fərmanı ilə Kəmaləddin Behzad Təbriz saray kitabxanasına rəis təyin edilməmiĢdən xeyli əvvəl orada çoxlu nəqqaĢ, rəssam, xəttat, müzəhhib, lacivərd yuyan, cildçi çalıĢırdı. Təbriz saray kitabxanası hələ Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən və Sultan Yaqub dövründə fəaliyyət göstərmiĢ, təsviri sənətin mərkəzinə çevrilmiĢ, ġah Ġsmayıl Xətai isə kitabxananın fəaliyyət 183 dairəsini daha da geniĢləndirmiĢdir. Kəmaləddin Behzadın ġah Təhmasibə yazdığı məktubundan aydın olur ki, məĢhur rəssam ġah Təhmasibin hakimiyyətinin birinci onilliyində qocalıb əldən düĢmüĢ, ehtiyac içərisində yaĢamıĢdır. Ustad Kəmaləddin Behzad ġah Təhmasibə müraciətlə «ġahnamə» üçün çəkdiyi miniatürlər müqabilində ona Ģah tərəfindən vəd verilmiĢ haqqını tələb etmiĢdir. Kəmaləddin Behzadın təsvirlər çəkdiyi «ġahnamə» əsəri 20 il müddətində Təbrizdə hazırlanmıĢdır. Həmin «ġahnamə» h. 973 (1565- 1560)- cü ildə ġah Təhmasibin digər hədiyyələri ilə birlikdə ġahqulu Ustaclu vasitəsilə Türkiyəyə aparılmıĢ, orada Osmanlı sultanına peĢkəĢ edilmiĢdir [65]. 1520-22-ci illər arasında Təbrizə gəlmiĢ Kəmaləddin Behzad Təbriz saray kitabxanasında Mövlana ġah Mahmud Zərrinqələmin xəttilə köçürülmüĢ Nizaminin «Xəmsə»sinə miniatürlər çəkmiĢdir. Kəmaləddin Behzad h. 942 (1535-36)-ci ildə vəfat etmiĢ və Vilyanguhda yerləĢən Kəmaləddin Xocəndinin bağında dəfn olunmuĢdur. Hafiz Hüseyn Kərbəlayı Təbrizi Kəmaləddin Behzadın Təbrizdəki qəbrini ziyarət etmiĢ və bu barədə belə yazmıĢdır: «Kəmaləddin Xocəndinin məqbərəsi Vilyanguhdadır... Həmin məqbərə ətrafında bir sıra söz və incəsənət ustaları da dəfn olunmuĢdur. Məsələn, Mövlana Tusi Ģair, Mövlana Əli MuĢribi ġirvani, nəqqaĢ Ustad Behzad və Ustad Sultan Məhəmməd Mücəllədi (cild çəkəni - S. O.) göstərmək olar. Bu iki nəfər (yəni Kəmaləddin Behzad və ustad Sultan Məhəmməd - S. O.) öz sənətlərində misilsiz idilər» [66]. XVI əsrdə ġiraz, Qəzvin və Ġsfahan məktəblərinə nisbətən Təbriz miniatür məktəbi daha irəlidə gedirdi. Bu da Təbrizin Azərbaycan Səfəvi dövlətinin iqtisadi və siyasi mərkəzinə çevrilməsi ilə əlaqədar idi. Kəmaləddin Behzadla birlikdə Təbrizdə çalıĢan rəssamlardan Sultan Məhəmmədi, Yəhya ġirvanini, Ağa Mirəki, Məhəmməd Qasım ġadiĢahını, Nəbati Təbrizini, Mir Müsəvvəri, Ģirazlı nəqqaĢ Manini, Müzəffər Əli Təbrizini, Kəmaləddin Behzadın bacısı oğlu nəqqaĢ Heydərəlini və baĢqalarını göstərmək olar. Təbriz miniatür məktəbinin inkiĢafında dövrünün məĢhur rəssamı Sultan Məhəmmədin mühüm rolu olmuĢdur. Bu mövzuda sənətĢünaslıq doktoru Kərim Kərimov monoqrafiya nəĢr etdirdiyi üçün biz Sultan Məhəmməd haqqında ətraflı danıĢmağı lazım bilmirik. I ġah Təhmasib uĢaq ikən Sultan Məhəmməd nəqqaĢın yanında rəssamlıq sənəti öyrənmiĢdir. Hakimiyyətinin ilk illərində rəssamlığa maraq göstərən Ģah 1557-ci ildə tövbə fərmanı verdikdən sonra rəssamlıq emalatxanalarını dağıdır. Rəssamlardan Sultan Məhəmmədi, ustad Müzəffərəlini, Mir Zeynalabdini, Sadiqi bəyi, Astrabadlı Əbdülcabbarı, ustad Əli Müsəvvəri, onun Ģagirdi SiyavuĢ bəyi, ġeyx Məhəmməd ġirazini, Ələsgər KaĢini, Mirzə Məhəmməd Ġsfahanini, Həsən Müzəhhibi, Abdulla ġirazini tutduqları vəzifələrdən çıxarır. Hindistana qaçmıĢ rəssamlardan Əbdüləzizi və Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|