Shaxs va jamiyat

o‘zBEKiSTon RESPuBliKASi oliY vA 
o‘RTA TA’lim vAziRliGi
o‘RTA mAXSuS, KASB-hunAR TA’limi mARKAzi
ShAXS vA JAmiYAT
(iJTimoiYoT ASoSlARi)
fanining akademik litseylar va kasb-hunar 
kollejlari uchun
O‘quv
 
dastuRi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

216
T u z u v ch i l a r:
ismoil Saifnazarov,
falsafa fanlari doktori, professor
Shodmonqul Azizov,
falsafa fanlari nomzodi, professor
Berdiqul To‘ychiyev,
falsafa fanlari doktori, professor
T a q r i z ch i l a r: 
mirzo ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston milliy universiteti 
huzuridagi Oliy pedagogika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi 
mudiri, iqtisodyot fanlari doktori, professor
nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika univer siteti, 
falsafa kafedrasi mudiri, falsafa fanlari doktori, professor
toshkent davlat huquqshunoslik instituti professori, falsafa 
fanlari doktori
o‘quv dasturi
nuriddin
Aliqoriyev
Karima 
Tulenova
Anvar 
qodirov
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

217
uqTiRiSh XATi
«shaxs va jamiyat» dasturi ilgari akademik litseylar, kasb-
hunar kollejlari va o‘rta umumta’lim maktablarining 11-sinflari 
uchun tobora takomillashtirilib, o‘n martaga yaqin nashr qilingan 
edi. uning asosida yozilib, chop etilgan «ijtimoiyot asoslari (shaxs 
va jamiyat)» o‘quv qo‘llanmasi qayta ishlanib, «shaxs va jamiyat» 
darsligi sifatida ketma-ket ikki marta nashr etildi. dasturning ushbu
nashri o‘tgan 10 yil davomida «shaxs va jamiyat» predmetini o‘qitish 
tajribasi umumlashtirilib va tegishli fanlar sohalarida erishilgan 
yutuqlarini hamda taniqli ijtimoiyotshunos olimlarning matbuotdagi 
ijobiy taqrizlarida bildirilgan istaklarini hisobga olgan holda tubdan 
yangilandi.
«shaxs va jamiyat» o‘quv predmeti integrativ kurs bo‘lib, 
uning mazmunini bayon qilishda asosiy jihatlariga ko‘ra hozirgi 
umumgumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy bilimlar sohasida qabul 
qilingan sivilizatsiyaviy yondashishga tayaniladi. tegishli tarzda 
dasturda xalqlar tarixiy tajribasidan o‘tib, barcha tomonidan e’tirof 
etilgan axloqiy-qadriyatiy mo‘ljallar asoslanadi. bu tajribadan kelib 
chiqilib dasturda ilmiy bilishda kishilik hayoti hodisalariga tor sinfiy-
mafkuraviy dogmalar va streotiplar, konyukturaviy sharhlar kabi 
obyektivlikka zid keladigan pozitsiya rad etiladi.
dasturda hozirgi zamon bilimlari pozitsiyasida turib, inson va 
uning jamiyatini o‘rganishda umuminsoniy jihatlarning ustuvorligi 
hisobga olingan. shuningdek, inson oliy qadriyat ekanligi, uning 
erkinligi va erkin fuqarolik jamiyati davlati asosiy tayanchlarining 
mustahkamligiga, qonunchilik va mas’uliyatga asoslanishning lozim-
ligi ta’kidlanadi. dastur mazmunining zarur minimumi quyidagi 
tarkibiy bloklardan iborat:
1. inson, uning antroposotsiogenetik tadriji. shaxs maqomi, 
hayoti, o‘lim va undan keyingi mangulik masalalari.
2. sosiumning tashkiliy shakli sifatida jamiyatning nazariy 
modeli, hayotining asosiy sohalari. ijtimoiy jarayonlar va ularning 
yo‘nalganligi muammolari. Jamiyatning funksional holati.
3. ijtimoiy-madaniy jarayon sifatida sivilizatsiyaning sharq va 
g‘arb tiplari. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

218
turon–movarounnahr–turkiston, – O‘zbekistonning tarixiy-sivi-
liza tsiyaviy tavsifi.
4. hozirgi dunyo, undagi globallashuv jarayonlari. global 
muammolarning mohiyati va bartaraf etilishining shart-sharoitlari 
hamda hozirgi jahoniy miqyosda umuminsoniy sivilizatsiya 
shakllanishi masalalari.
Real o‘quv jarayonida mavzularning ketma-ket, izchil o‘rganib 
borilishi mualliflik dasturlarida predmet o‘qitilishining tanlangan 
konsepsiyasiga muvofiq ham belgilanishi mumkin. Kurs mazmuni- 
ning o‘zlashtirilishi qator jihatlariga ko‘ra tarix, geografiya, 
atropologiya sohalari bilimlarining, sivilizatsiyalarga oid mavzular 
esa davlat va huquq asoslari hamda boshqa predmetlarning tegishli 
qismlariga tayangan holda amalga oshirilishi mumkin. 
dasturda o‘quv predmetining maqsadlari va vazifalari belgilanib 
hamda ta’lim va tarbiyaning birligi doirasidagi umumiy yo‘nalishi 
ko‘rsatib berildi:
Birinchidan,
ijtimoiy bilishga bo‘lgan qiziqishga asoslangan 
holda shaxs axloqiy madaniyatining, uning hozirgi tafakkur tarzi
va ijtimoiy xatti-harakatining shakllanishi, o‘zining taqdirini o‘zi 
belgilashi va o‘zini o‘zi namoyon etishini shakllantirish.
Ikkinchidan,
inson, uning shaxs sifatida shakllanishi, jamiyat, 
ijtimoiy madaniy supertizim sifatida sivilizatsiya va uning tarixi 
to‘g‘risida umumgumanitar va oliy maktab tizimidagi ijti moiy-
iqtisodiy fanlarning bundan keyingi o‘qitilishi, mustaqil ta’lim olish 
yoki istiqboldagi kasbiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan bilimlar tizimini 
o‘rganish.
Uchinchidan,
turli millat va elatlarning yonma-yon yashashi, turli 
konfessiyalarning mavjudligi sharoiti umumo‘zbekiston g‘oyasiga, 
milliy g‘oyaga sodiqlikni, tolerantlik, insonparvarlik ideallariga, 
O‘zbekiston Respublikasidagi konstitutsiyaviy, demografiya qadriyat-
larini hurmat qilishni tarbiyalash;
To‘rtinchidan,
inson va jamiyat hayoti to‘g‘risidagi axborotlarni 
to‘plash, tizimlashtirish va tanqidiy mulohaza qilish malakalarini 
egallash;
Beshinchidan,
shakllanayotgan fuqarolik jamiyati va huquqiy 
davlat hayotida hamda millatlararo munosabatlar va oilaviy turmush 
sohasida zarur bo‘lgan kommunikativ amaliy faoliyat usullarini 
o‘rganish.