Shaxs va jamiyat

Antroposotsiogenez
Sotsiogenez 
bosqichlari
Birinchi bo‘lim. inson va uning shaxs tavsifi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

41
jinsiy maylning mavjudligi va hokazo. O‘z navbatida, bular inson 
rivojlanishini ta’minlashga to‘la qodir bo‘lgan omillardir.
ana shunday qarashlardan kelib chiqib insondan boshqa 
mavjudotlar shakllanishi nihoyasiga yetmagan ekan-da, deb o‘yla-
maslik kerak. negaki, o‘z turi davomiyligini ta’minlash uchun 
hayvonlar ham instinktiv belgilangan «dastur»ga ko‘ra harakat 
qiladilar. bu instinkt doimiy ravishda takomillashib boraveradi, 
avloddan avlodga o‘taveradi.
instinktiv harakat qiladigan hayvonlardan farqli o‘laroq inson aql-
idrok bilan harakat qiladi. buni obyektiv sharoit taqozosi bilan sodir 
bo‘lishini izohlash mumkin.
ikkinchi qarashga binoan insonda ham, hayvonda ham tadrijiylik 
salohiyati tugamaydi. lekin tarixiy davrga qaraganda biologik davr 
ritmik sekinlashgani kuzatiladiki, bu endi boshqa omillar bilan ham 
bog‘liqdir.
insonning biologik mavjudot ekanligini 
haddan tashqari bo‘rttirish noto‘g‘ri 
bo‘l ganidek, uni nazarga olmaslik ham 
to‘g‘ri emas. inson biologik muhit bilan uzviy bog‘langan 
–
uning 
zaminida kelib chiqqan, filogenez jarayonida tadrijiylikning biologik 
qonunlariga bo‘ysunadi. insonning biologik xususiyatlari bu 
–
irsiylik yoki organizm ichki sharoitlari bilan bog‘liq hodisalari va 
jarayonlaridir. ularni ikki xilga 
–
biotik (genetik omil, ovqatlanish, 
kasallik, irq) va abiotik (iqlim, harorat va yorug‘likning mavsumiy 
o‘zgarishi, yerning aylanishi va h.k) turlarga ajratish mumkin.
insonning ontogenetik rivojlanishida quyidagi biologik jihatlar 
o‘zaro bog‘liqlik kasb etadi: a) tana, a’zolar o‘lchamlari va shakllari, 
ularning xususiyatlari, alohida bajaradigan vazifalari; b) tana
qismlari o‘zaro moslashgan. hozirgi vaqtda insonga biologiyaviylik
pozitsiyasidan turib yondashadigan nuqtayi nazarlar anchagina. 
ulardan eng asosiylari quyidagilar: 1. sotsial darvinizm tarafdorlari 
kishilik dunyosi mavjudligi va rivojlanishning belgilovchi omili 
sifatida tabiiy tanlov va yashash uchun kurash tamoyillarini ilgari 
suradi. 2. irqiy antropologiya maktabi tarafdorlari inson bosh suyagi 
shakllari, sochining rangi, ko‘z rangi, ruhiy o‘ziga xosliklar va 
hokazolar xalqlar tarixi va madaniyatiga belgilovchi ta’sir etadi, deb 
hisoblaydi.