Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Nümayişqahda ikinci mükafat alan müəlliflərdən
biri də
r
əssam Sədqiyanidir. Onun əsərləri içərisində “Cunalı qadın”-
v
ə “Natirmort” xüsusilə maraqlı və zəngindir.
“Natirmort” mövzusu T
əbriz rəssamları üçün təzədir. Nü-
mayişqahda belə əsərlər az deyildir. Lakin bunların çoxunda
Avropa r
əssamlarının təsiri açıq hiss olunur.Sadiqinin əsəri isə
bel
ə təsirlərdən azaddır.
Nümayişqahda bunlarla birlikdə Yusif Fərahın, Həkimya-
nın, Fəthi Ordubadinin, Markaryanın və başqalarının da bir sıra
əsərləri vardır.
T
əbriz sənaye nəfisə məktəbinin rəhbər və müəllimlərin-
d
ən olan Bətul xanım Muzezadə (Gəncəyi)nin bacarıqlı tələbə-
l
ərindən olan xanım Taci Rəhimi nümayişqahda iyirmiyə qədər
iş nümunəsini nümayiş etdirmişdir. Bunlar ipək parçalar üzə-
rind
ə çox zərif işlənən pərdə, örtük, şirmayı və sairənin köməyi
il
ə yaradılan “Leylək”, “Qırmızı papaqlı qız” və sairə nəzəri
özün
ə cəlb edən əsərlərdir. Rza Gəncinin
ipək parçalar
üz
ərində işləmiş olduğu əsərlər daha maraqlıdır. “İki pişik”,
“Uşaq və pişik balası”, “Meyvələr”, “Lalə dəstəsi” və sair
mövzulu işləmələr, yüksək bacarıq tələb edən məhsullardır.
Sovet m
ədəniyyət evinin təşəbbüsü ilə təşkil edilən
nüma
yişqah
göstərdi ki, İran Azərbaycanı başqa sahələrdə
olduğu kimi rəssamlıq və nəqqaşlıq sahəsində zəngin irsə və
çox göz
əl ustalara malikdir. Bu ustalar daha yaxşı əsərlər
yaratmaq v
ə bununla da dünya səhnəsinə çıxmaq üçün böyük
imkanlara malik olmuşdur.
Yusif Şirvan
(1946-
cı il, № 6, səhifə 22, 23).
100
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
AZƏRBAYCANIN BÖYÜK MEMARI
Az
ərbaycanda orta əsrdə yaşayan və yaradan memarların
iç
ərisində ən görkəmlisi, Əcəmi Əbu Bəkr oğlu Naxçıvanidir.
XII Az
ərbaycan ədəbiyyatı və sənaye nəfisəsinin qızıl
dövrüdür. Memar Əcəminin də həyat və fəaliyyəti həmin dövrə
t
əsadüf edir. Yazılı mənbələrdə onun haqqında bir məlumat
yox
dur. Əcəminin həyat və yaradıcılığı haqqındakı bildiyimiz
m
əlumatın hamısı, onun öz əsərləri üzərində aparılan tədqiqat-
dan v
ə ayrı-ayrı kütlələrin elmi izahından alınmışdır.
Əcəminin əməli
olan iki əsəri, bu gün belə demək olar ki,
olduğu kimi qalmaqdadır. Bu abidələr Naxçıvan şəhərində yer-
l
əşən, xalq arasında Atababa və Atabəy günbəzləri adı ilə
m
əlum olan Yusif İbn Qətirin və Möminə Xatunun türbələridir.
Atababa, Yusif İbn Qətirin türbəsini naxışlarla örtülmüş-
dür. Bu türb
ədə hələ naxışlar bir rəngli olub, kaşı işlədilməmiş-
dir. Abid
ə, ümumi quruluşunun sadəliyinə baxmayaraq, çox
yüks
ək bir sənət əsəri təsiri bağışlayır.
Əcəminin bizə bəlli olan digər əsəri Möminə Xatunun
türb
əsidir ki, bu, memarın şah əsəri hesab edilə bilər. Öz
ümumi quruluşu ilə Yusif İbn Qətirin türbəsinə bənzəyən
Mömin
ə Xatunun türbəsi daha yüksək bir memarlıq əsəri olub
haşiyələrinin zənginliyi və onların tərtibinə sərf
edilən məharət
n
əinki Azərbaycan memarlığının, bəlkə bütün yaxın Şərq
memarlığının ən gözəl abidələrindən hesab edilə bilər.
Türb
ənin üzərindəki kufi xəttilə yazılmış kitabədən, onun
hicri 582-ci ild
ə, yəni miladi 1186-cı ildə tikildiyi bəllidir. Bu
abid
ənin üzərində də “Əməli Əcəmi İbn Əbu Bəkr Əla Bənai
Əla Naxçıvani” sözləri yazılmışdır. Bu tarixdən göründüyü
kimi Əcəminin birinci əsəri olan Yusif İbn Qətirin türbəsi ilə
ikinci
əsəri olan Möminə Xatun türbəsinin tikilməsi arasında
iyirmi beş illik bir müddət keçmişdir. Bu iki tarix bizə
101
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Əcəminin həyatı haqqında bəzi mülahizələr yürütməyə imkan
verir.
Əgər Yusif İbn Qətirin türbəsi tamamilə öz yaradıcılıq
simasını qazanmış 35-40 yaşlı bir memarın əsəri olaraq qəbul
edilirs
ə, o zaman Əcəminin XII əsrin iyirminci
illərində anadan
olması haqqında tam qətiyyətlə hökm vermək olar. Beləliklə,
Az
ərbaycanın böyük memarı, Əcəmi Azərbaycanın böyük şairi
Nizami il
ə bir dövrdə yaşamış və yaratmışdır.
Əcəminin üçüncü bir əsəri çox təəssüf ki, zamanəməzə
q
ədər qala bilməmişdir. Onun indi dağılmış bu əsəri keçən
əsrdə nəşr edilmiş şəkillərdən bizə məlumdur. Həmin bu abidə
Mömin
ə Xatun türbəsinin yaxınlığında tikilmiş biri digəri ilə
bab
(qapı-P.M.) vasitəsilə birləşmiş olan bir cüt minarədən
ibar
ət imiş. Görünür ki, türbə və minarələr böyük
binalar
m
əcmuəsinə daxil imişlər. Ehtimal ki, bu böyük binalar
m
əcmuəsinə Cümə məscidi də daxil imiş. Belə böyük
əhəmiyyəti olan binaların Əcəmiyə tapşırılması, o dövrdə onun
böyük hörm
ət qazanmış bir memar olduğuna əlavə bir dəlildir.
Az
ərbaycanın memarlıq irsinin tədqiqi göstərir ki, bir sıra
naxçıvanlı memarlar öz vətənlərindən kənara, xüsusi dövlət
binaları tikməyə dəvət edilmişlər.
Bel
əliklə, Azərbaycan memarlığında Naxçıvan məktəbin-
d
ən bəhs etmək imkanı əldə edilmişdir. Əcəmi Əbu Bəkr oğlu
haq
qlı olaraq bu memarlıq məktəbinin başçısı hesab edilə bilər.
Memar E.Salamzad
ə
(1946-
cı il, № 6, səhifə 24).
VƏTƏN SEVGİSİ
Ey ed
ən bu əsrdə qəlbimi
səd parə Vətən,
Var ümidim ki ola d
ərdinə bir çarə Vətən.
102