Sinf: 11 Fan: Biologiya Mavzu: biologik tizimlar

Darsning borishi :
Tashkiliy qism: 1. Salomlashish. 2. Davomadni aniqlash. 3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.
Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish , savol-javob tariqasida uyga vazifani so’rash.
Hayvonlar filogenezi deyilganda bir hujayrali organizmlardan to sutemizuvchi hayvonlaming paydo bo`lishi va tarixiy rivojlanishi tushuniladi.Ma’lumki, irsiy o ‘zgaruvchanlik asosida foydali belgiga ega bo`lgan organizm o‘z avlodiga nisbatan anatomik, morfologik tuzilishi va hayotiy jarayonlaming jadallashuviga ega bo`lganligi sababli yashash uchun kurash va tabiiy tanlanishda saqlanib qolish imkoniyati ortadi. Yerda hayotning paydo bo`lishi va rivojlanishining dastlabki erasi bo`lgan arxey erasining ikkinchi yarmida yuz bergan uchta yirik aromorfozning ikkitasi: ko‘p hujayrali organizmlaming paydo bo`lishi va jinsiy ko‘payish hayvonlar filogenezida muhim o ‘rin tutgan. Bir hujayrali organizmlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlar.Evolutsiya jarayonida birlamchi okeanda dastlab turli xil organik moddalar tabiiy yo`l bilan sintezlanib to‘planib borgan.Keyinchalik bu moddalardan juda mayda shilimshiq zarrachalar shaklidagi protobiontlar hosil bo`lgan. Protobiontlar tashqi muhitda erigan organik moddalami shimib olib o ‘sganligi va bo`linib ko‘payganligi taxmin qilinadi. Ko‘p hujayrali organizmlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlar.Dastlabki ko‘p hujayrali hayvonlar koloniya bo`lib yashovchi bir hujayrali xivchinlilardan kelib chiqqan. Tanasi ikki qavat ektoderma va entodermadan tuzilgan bu organizmlar sharsimon koloniya devorining botib kirishi invaginatsiya tufayli paydo boMganligi haqida taxminlar bor.Gastrula bo‘shlig`i keyinchalik birlamchi ichak b o ‘shligiga, gastrula teshigi birlamchi og`izga aylangan. Ko‘p hujayralilarning kelib chiqishi to ‘g ‘risida juda ko‘p izlanishlar olib borilgan. Rus olimi I.I.Mechnikov esa dastlabki k o ‘p hujayrali hayvonlar sharsimon koloniyadagi ayrim hujayralaming koloniya ichiga k o ‘chib o ‘tishi - migratsiyasi natijasida paydo b o ‘lganligini qayd etadi. Keyinchalik ichki hujayralar bir qator tig ‘iz joylashuvi natijasida ichki qavat hujayralari entodermani hosil qilgan; tashqi qavat esa ektodermaga aylangan. Ektoderma hujayralari harakatlanish, sezish va himoya qilish funksiyasini bajarishga moslashgan.Ko‘p hujayralilarning kelib chiqishi to ‘g ‘risida juda ko‘p izlanishlar olib borilgan. Rus olimi I.I.Mechnikov esa dastlabki k o ‘p hujayrali hayvonlar sharsimon koloniyadagi ayrim hujayralaming koloniya ichiga k o ‘chib o ‘tishi migratsiyasi natijasida paydo b o ‘lganligini qayd etadi. Keyinchalik ichki hujayralar bir qator tig ‘iz joylashuvi natijasida ichki qavat hujayralari entodermani hosil qilgan; tashqi qavat esa ektodermaga aylangan. Ektoderma hujayralari harakatlanish, sezish va himoya qilish funksiyasini bajarishga moslashgan.Suv tubidagi balchiqda va tuproqda yashashga o`tish bilan ko‘p tuklilaming harakat organlari reduksiyaga uchragan va ulardan kam tukli halqalilar, qadimgi kam tuklilardan esa zuluklar paydo bo`lgan.Molluskalaming tashqi ko‘rinishi va ichki tuzilishi yuqorida keltirilgan hayvonlaming birortasiga o ‘xshamaydi.