Sinf: 11 Fan: Biologiya Mavzu: biologik tizimlar

Darsning borishi :
Tashkiliy qism: 1. Salomlashish. 2. Davomadni aniqlash. 3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.
Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish , savol-javob tariqasida uyga vazifani so’rash.
Tirik organizmlaming muhim xususiyatlaridan biri o‘z-o ‘zini boshqarish sanaladi.0‘z-o‘zini boshqarish - tirik organizmlaming fiziologik yoki biologik k o ‘rsatkichlarini muayyan va doimiy darajada avtomatik tarzda saqlash xususiyati sanaladi. Organik olamning turli tuzilish darajalari, ya’ni molekula darajasidan tortib, organizm darajasigacha o ‘z-o ‘zini boshqarishning aniq tizimi, xilma-xil k o ‘rinishlari mavjud. 0 ‘z-o ‘zini boshqarish mexanizmining ishga kirishishi uchun muayyan omil ta ’sir k o ‘rsatishi, organizm ichki muhitidagi birorta kimyoviy modda (gormon yoki qand miqdori)ning konsentratsiyasi, b a’zi organlar sistemasi holatining o ‘zgarishi, organizmga yot moddaning kirishi yetarli sabab bo`ladi. Masalan, xloroplastlar yorug`lik ta’sirida sitoplazmada joylashgan o ‘rnini o ‘zgartirish xususiyatiga ega. Yorug`lik k o ‘p boMgan hollarda xloroplastlar go'yoki kuchli yorugMikdan himoyalanish uchun hujayra qobig`i atrofida, bulutli va yorugMik kam boMgan kunlarda yorug`likdan k o ‘proq foydalanish uchun ular sitoplazmada bir tekis taqsimlanadi. Quyosh nuri ta’sirida xloroplastlar holati va joyining o ‘zgarishi hujayraning o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmi orqali amalga oshadi. Tirik organizmlarda nerv sistemasining paydo boMishi natijasida boshqarishning yangi shakli - nerv orqali boshqarish yuzaga kelgan. Nerv sistemasining rivojlanish darajasi bilan bogMiq holda nerv sistemasining ustuvorligi asosida neyrogumoral boshqarish shakllangan. Nerv boshqarilishnerv sistemasi vositasida organizmning bir butun yaxlitlikdagi hayotini ta’minlaydigan jarayonlar yig`indisi sanaladi. Nerv sistemasi filogenezi. Tirik organizmlardagi har bir organlar sis­
temasining tarixiy rivojlanishi filogenez deyiladi. Nerv sistemasining filogenezi quyidagi bosqichlarga boMinadi. Birinchi bosqich: to ‘rsimon yoki diffuz tipidagi nerv sistema. Bo‘shliqichlilarda nerv sistema bir-biri bilan nerv o ‘simtalari vositasida turli yo‘nalishlarda birlashgan butun tanani to‘r shaklida o ‘rab olgan nerv hujayralaridan iborat. Tananing istalgan qismiga ta’sir qilinganda nerv to‘rida qo‘zg‘alish paydo bol`adi va organizm butun tanasining harakati bilan javob qaytaradi. Ikkinchi bosqich: stvol tipidagi
nerv sistema. Kiprikli chuvalchanglaming nerv sistemasi bir ju ft nerv tuguni va undan tananing ikki yoni b o ‘ylab ketadigan bir ju ft nerv stvolidan iborat. Nerv stvollari ko‘ndalang nervlar orqali tutashadi. Umumiy holatda nerv sistemasining tuzilishi narvonni eslatadi. Siz «Odam va uning salomatligi» o ‘quv fanida odamning nerv sistemasi bilan tanishgansiz. Barcha umurtqali hayvonlarda ham markaziy nerv sistemasi bosh va orqa miyadan, periferik nerv sistemasi bosh va orqa miyadan chiquvchi nervlardan iborat.