ŞİRİn bünyadova

 
239 
 
etdiyimiz  kimi  islama  qədər  də  bu  adət  mövcud  olmuşdur.  Orta 
əsrlərin  fars  nəsrinin  yadigarı  olan  «Qabusnamə»  əsərində  də 
sünnətin vacib olduğu qeyd olunur (17, 116). 
Maraqlıdır  ki,  müsəlmanların  müqəddəs  kitabı  sayılan  Qurani-
Kərimdə kəsilmə mənasında dilimizdə işlənən sünnət haqqında mə-
lumat  verilmir.  Ümumiyyətlə  isə,  «sünnət»  ərəb  sözü  olub  mənası 
«işlək yol» deməkdir. Bundan əlavə qayda qoymaq, sərhəd çəkmək, 
cığır, həyat tərzi kimi mənaları da vardır. Ərəblərdə oğlan uşağının 
kəsilməsi  mənasında  olan  anlayışa  isə  sünnət  deyil,  hıtan  deyilir. 
Azərbaycanca bu söz xitəndir və «bəzən xitəni, yəni oğlanların sün-
nət  edilməsini  də  təharət  adlandırırlar»  (15,  110).  Təharət  dini 
baxımdan  müəyyən  əhəmiyyətə  malik  olan  təmizlənmək,  yuyun-
maq,  namazdan  əvvəl  icra  olunan  dəstəmaz  mərasimi  təmizliyi 
mənası kəsb edir. Deməli, sünnətin də bir növ oğlanların təmizliyi 
məqsədi daşıdığını qəbul edənlər vardır. 
Sünnət  vaxtının  müəyyən  olunması  barədə  qəti  fikir  yoxdur. 
Bunun üçün hansı yaş həddinin qoyulması və adətin icrasının hansı 
mövsümdə olması mühüm deyildir. L.S.Vasilyevin yazdığına görə, 
yəhudilərdə səkkiz günlük, islamda isə yeddi yaşlı oğlanları sünnət 
etdirirlər  (5,  138).  Q.Qeybullayev  qeyd  edir  ki,  uşağı  «zoğal  qıza-
randa» sünnət etdirirdilər (13, 291). Bu əsasən ilin fəsli ilə əlaqədar 
idi.  
Etnoqrafik  müşahidələr  göstərir  ki,  əvvəllər  əsasən  3-12  yaş 
arasında, indi isə daha erkən 40-ı çıxandan sonrakı istənilən ayda bu 
mərasim  həyata  keçirilir.  Bu  o  məqsədlə  edilir  ki,  uşaq  körpə 
olduqda həm yara tez sağalır, həm də o qədər də ağrı-acı dərk etmir. 
Lakin sünnətin daha gec vaxtlara qədər uzadılması faktları da olur. 
Bu əsasən onunla izah olunur ki, bəzi kasıb ailələrdə sünnətin daha 
böyük  yaşlarda  (12  yaş  və  yuxarı)  icra  edilməsi  iqtisadi  imkansız-
lıqla bağlıdır.   
Sünnət  zamanı  müasir  dövrdə  böyük  mərasim  keçirilməsi 
halları  da  olur.  Kiçik  toy  adlanan  belə  mərasimlərə  yaxın  adamlar 
dəvət  olunur.  Müasir  dövrdə  bəzi  hallar  istisna  olunmaqla  bir  sıra 

---

 
240 
 
ailələrdə belə toylara ehtiyac duyulmur, əksinə yalnız ailə daxilində 
xudmani məclis keçirilir.  
Azərbaycanda sünnət olunma öz bərabərində kirvəlik adətini də 
zəruriləşdirmişdir.  Belə  ki,  zəmanəmizə  də  gəlib  çatmış  bu  adət 
əsrlər boyu icra olunaraq müəyyən keyfiyyətlər qazanmışdır. Sünnət 
olunan uşağı kəsilmə anında bir nəfərin qucağına qoyurdular. O da 
kirvə hesab olunurdu.  Lakin  bu əvvəlcədən  razılıq  əsasında müəy-
yənləşdirilirdi. Kirvə olunacaq adam hörmət sahibi olan şəxslərdən, 
ailə  üçün  daha  yaxın  hesab  olunanlardan  seçilirdi.  Azərbaycanda 
kirvəlik institutuna xüsusi münasibət bəslənilmişdir.   
Kirvəlik  adətinin  özünəməxsus  xüsusiyyətləri  vardır.  Belə  ki, 
«Müxtəlif  icmalara,  yaxud  xalqlara  mənsub  olan  adamlar  arasında 
da  özunəməxsus  qonaqpərvərlik  adəti  icra  olunurdu.  Belə  adamlar 
bir-biri ilə səmimi dostluq münasibətlərinə girir və üzün müddət ün-
siyyət  saxlayırdılar.  Onlar  qohumlardan  da  yaxın  və  əziz  sayıldığı 
üçün belə dostluq əlaqələri uzunömürlü olurdu. Bu əlaqələr müvəq-
qəti  xarakter  daşımırdı,  çünki  onlar  bir-birilərinə  qonaq  getməklə 
daimi təmasda olurdular. Müvəqqəti qonaqlardan daimi qonaqların 
fərqi məhz bundadır ki, müvəqqəti qonaq yalnız bir-iki gecəlik sığı-
nacaq üçün müraciət edir, sonra gedirsə və onun bu evdə olması tə-
sadüfi xarakter daşıyırsa, ev yiyəsi onun işlərinə qarışmağı ədəbsiz-
lik sayırsa, daimi təmasda olan insanlar isə əksinə bir-birinin dərdi-
nə şərik olur, işləri ilə yaxından maraqlanır və öz kömək əllərini biri 
digərinə  uzatmağı  vacib  bilirlər.  Belə  qonaqlıq  əlaqələri  saxlayan 
adamlar bir-biri ilə möhkəm dost olur və bu dostluğa sadiq qalırlar, 
zaman  keçdikcə  onların  ailəsi  də  bu  dostluğu  davam  etdirir.    Belə 
qonaqlar xüsusi hörmət  sahibi olurlar. Xalqımıza xas olan belə qo-
naqpərvərlik kirvələr arasında da mövcud idi. Bu əlaqə əsrlər boyu 
müxtəlif insanlar və xalqlar arasında münasibətlərin inkişafına təkan 
vermişdir.  Maraqlıdır  ki,  hətta  kirvələr  yaxın  qohumdan  belə  irəli, 
qardaşdan da  yaxın adam və əziz sayılırdılar. Bu münasibətlər çox 
vaxt nəslən davam etdirilirdi. Bu da ayrı-ayrı xalqların bir-birinə ya-
xınlaşmasına  gətirib  çıxarırdı.  Çünki  kirvələr  bəzi  hallarda  başqa 
xalqların  nümayəndələrindən  olurdu.  Kirvə  tutulan  aşam  evin  ən 

---

 
241 
 
əziz  və  hörmətli  qonağı  sayılırdı.  Kirvə  ailə  üzvlərinin  razılığı  ilə 
sayılıb-seçilən ailə başçılarından biri olurdu. Kirvəliyi qəbul edənlə 
onu seçən ailə arasında xüsusi hörmət əlaməti olaraq qonaqlıq mə-
rasimi keçirilir və hədiyə təqdim edilirdi. Bu münasibətin də bir sıra 
qadağaları mövcud idi. Belə ki, oğlan uşağının sünnəti ilə əlaqədar 
olaraq tutulan kirvənin ailəsindən heç kəs həmin ailə ilə nikaha girə 
bilməzdi (ailə üzvlərinin birinə çevrildiyinə görə). Kirvələr arasında 
da  qonaqpərvərlik  adəti  icra  olunurdu.  Gələcəkdə  kirvəliyi  davam 
etdirmək üçün oğullar və nəvələr də məhz həmin kirvənin nəslindən 
olanlarla  bu  münasibəti  qoruyub  saxlamağa  çalışırdılar.  Ailənin 
bütün  xeyir  işlərində  kirvə  ən  hörmətli  adam  kimi  mütləq  iştirak 
edər və öz məsləhətlərini verərdi. Bayramlarda bu ailələr bir-birinə 
hədiyə (kirvəlik payı adlanırdı) aparırdılar»
 
(8, 63-64).  
Kirvəlikdə maraqlı məqamlar da vardır. Məsələn, digər bölgələ-
rimizlə  bərabər,  eləcə  də  «Naxçıvanda  kirvəliyə  böyük  önəm 
verilmiş,  kirvəlik  nəsli  xarakter  daşımışdır.  El  arasında  son  dövrə 
qədər  qalan  «filankəslər  bizim  dədə-baba  kirvəmizdir»  ifadəsi  də 
bunu sübut edir. Kirvəni dəyişmək pis əlamət sayılırdı. Bu o zaman 
baş verirdi ki, kirvəlikdən sonra hər hansı bir bədbəxt hadisə olurdu. 
Onda deyirdilər ki, kirvəlik bizə düşmədi. Hətta dədə-baba kirvəlik 
olan  ailədə  kişi  olmadıqda  uşaqlar  həmin  ailənin  qızlarından  olan 
oğlanların (nəvələrin) qucaqlarına qoyulurdular. Naxçıvanda kirvə-
lik  məsələsində  daha  ehtiramla  davranan    uşağın  valideynləridir. 
Onlar  çalışırlar  ki,  uşaqların  kirvələrinə  diqqətlə,  hörmətlə  yanaş-
sınlar.  Yəni  «qucağına  qan  tökmüşük»  ifadəsinə  üstünlük  verilir» 
(7, 174). Proses bu işi yaxşı bilən səriştəli dəlləklər tərəfindən icra 
olunurdu.  Lakin  müasir  dövrdə  xüsusən  şəhərlərdə  bu  işi  təcrübəli 
həkimlər  aparır.  Maraqlıdır  ki,  əməliyyatın  sonunda  «əlyuma», 
«öpüşmə»  mərasimi  olur.  Yəni  «əvvəlcədən  hazırlanmış  aftafa-
ləyən  gətirilir,  kirvə  əllərini  tutur  uşağın  atasının  əllərinin  üstünə. 
Yəni su tökülür kirvənin əllərinə, ondan keçir uşağın  atasının əllə-
rinə. Sonra vəziyyət əksinə təkrar olunur. Bu dəfə kirvənin əli aşa-
ğıda olur. Kirvələr qucaqlaşıb öpüşürlər.  Bununla ailələrarası  mər-
həmlik  başlayırdı»  (7,  176).  Lakin  məsələ  bununla  bitmirdi,  uşaq 

---