ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
248 pərvərliyə riayət etmişlər. Qədim mənbələrdə məhz qonaqpərvərlik barədə məlumata təsadüf edilməsə də, Azərbaycan ərazisində möv- cud olmuş ən qədim Aratta, Lullubi, Kuti və digər qonşu ölkələrlə iqtisadi, siyasi əlaqələr quran dövlətlər haqqında bəhs olunur. Bu əlaqələr zamanı heç şübhəsiz ki, müəyyən münasibətlər yaranmış və özünəməxsus qəbul mərasimləri icra edilmişdir. Mənbələrdə Manna hökmdarı Ullusunun II Sarqonu qəbul et- məsi, ona xərac verməsi, hətta şərəfinə yazılı abidə qoyması barədə məlumat verilir, eyni zamanda Sarqonun da Manna hökmdarına şərəfli ziyafət verdiyi qeyd edilir (15, 353). Yer üzünün əşrəfi sayılan insan mənəvi varlıqdır, buna görə də o, başqalarına köməyi özünün başlıca vəzifəsi hesab edir. Dünya xalqlarından “qədim yunanlar qərib adamları Zevsin himayəsində olan qonaq kimi qəbul edir, onları çimizdirir, təzə paltar geyindirir, yedizdirirdilər. Qədim Romada böyük tayfalar and içmək, müqavilə bağlamaq, ayrı-ayrı şəxslər və ailələr isə müqəddəs və pozulmaz he- sab olunan müqavilə (bu müqavilə rəsmən elan olunandan sonra ləğv edilirdi) bağlamaq ilə qarşılıqlı qonaqpərvərliyi təmin edirdilər. Qədim slavyanlarda qonağı qəbul etməyənin evi yandırılırdı (16, 203) Azərbaycanın XII əsr görkəmli şairi Nizami Gəncəvi yazır: Sən mənim qonağımsan, ey saf insan Qonağı əziz tutmaq gərəkdir (2, 139). Burada qonağa olan münasibət gərəkli bir iş kimi qələmə veri- lir. Bu insanların psixoloji düşüncə tərzinə sirayət etmiş icrası zəruri hesab olunan bir davranış nümunəsi kimi təqdim olunur. Fars nəsrinin görkəmli əsəri olan «Qabusnamə»də Əbu-Şükürdən belə misal çəkilir: Qonaq ya dost olsun və yaxud düşmən, Gərək layiqincə hörmət edəsən (77, 69). 249 Sinan İbn Bəttutə harada yaşadıqlarından asılı olmayaraq əxilə- rin qonaqpərvərliyinə və comərdliyinə heyran olduğunu qeyd et- mişdir. İki qrupun bir-birilə dava etdiyini görüb səbəbini öyrənmək istədikdə tərcüməçi ona başa salır ki, bu onu qonaq etmək istə- yənlərin, əxi qruplarının arasındakı mübahisədir. Sonra onların işi həll edib, barışdıqlarını söyləyir (75, 409). O, əxilərin müsafirsevər- liyini, qonaqlara göstərdikləri hörməti və qulluğu xüsusi qeyd edir. Müəllif həm də göstərir ki, əxilər dostlarını təkkələrdə qonaq edir, süfrə açır, sonra hamama götürürlər. Dönərkən yenidən süfrə açılır, yeməklər, şirniyyatlar, meyvələr təqdim olunur. Sonra Quran oxu- nur və səma rəqsi göstərirlər. Səyyaha görə əxilərin qonaqpərvərliyi o qədər yüksək səviyyədədir ki, aralarında problem çıxmasın deyə qaydalar qoymuşlar. Qonağı ilk hansı qrup görmüşsə, o da qarşı- lamalı idi. Ona görə də o biri qrup heç bir iddia sürə bilməzdi. Qo- naq qarşılamaqla sevinc hissləri duyurdular. Müsafirliyə nə qədər əhəmiyyət verildiyini qeyd edən səyyah göstərir ki, getmək istə- dikdə ona belə cavab verilir ki, şəhərdə etibarımızı yox etmiş olar- sınız, çünki qonaqlıq ən aşağısı üç gün olmalıdır (75, 416;418). Şərəfxan Bidlisi yazır ki, Şah Təhmasıb Hindistandan gələn Mirzə Humayunla Əbharda görüşürlər. Təhmasibə 4 misqal ağırlı- ğında almaz bəxş edən qonağına öz növbəsində hörmət və ehtiram göstərməyə çalışaraq şah bir neçə gün yaylaqda (Surluq) layiqli qonaqlıq və şənlik düzəltdirdi. Sürək ovu zamanı qəribə təsadüf nəticəsində atılan ox Əbul Qasımı öldürdü. Bundan bərk əsəbiləşən Təhmasib də Mirzə Humayunu öldürmək istəsə də, öz bacısının müdaxiləsi nəticəsində qonağa yazığı gələrək fikrindən daşındı (13, 191-192). Bu xalqımıza xas olan qonağa həddindən ziyadə güzəştin bariz nümunəsidir. Ş.Bidlisi 1560–61-ci illərin hadisələrini qələmə alaraq göstərir ki, Qəzvinə çoxsaylı bəxşişlərlə Sultan Bəyazidin elçiləri Əli paşa, Həsən ağa gəldilər. Onları qızılbaşların əmirləri qarşılayıb hörmətlə, ehtiramla şəhərə çatdırdılar. Onlar şaha at, məxmər, müxtəlif rəngli Dəməşq ipəyi təqdim etdilər. Adətə və qonaqpərvərlik mərasiminə riayət edərək Təhmasib elçiləri müşayiət etməyi Cəfər bəyə tapşırdı 250 və yola salmağa icazə verdi (13, 206). Ş.Bidlisi həmçinin qeyd edir ki, Yasavur Sultan Məhəmməd Xudabəndənin yanına öz inanılmış adamını çoxlu hədiyyələrlə göndərdi, çünki o Xorasanda qalmaq istəyirdi. Sultan Məhəmməd də öz növbəsində onun elçisini xoş qarşılayıb layiqli hədiyyələrlə yola salıb, hansı vilayətdə qalmaq istəyirsə, orada qalmasına icazə verdiyini söyləyir (13, 57). Bu yuksək səviyyəli dövlət adamları arasında olan münasibəti və onlara göstərilən xüsusi mehmannəvazlığı nümayiş etdirir. M.Membre şah Təhmasibin onu həvalə etdiyi adamların evlə- rinə tez-tez baş çəkirdi. O qeyd edir ki, «Bütün bu adamlar mənimlə söhbət etməkdən həzz alırdılar, məni öz evlərinə sərbəst şəkildə aparır və mənə bəzən 15-20 gün qalmağa icazə verirdilər. Onlar Avropadakı işlər barədə eşitməkdən məmnunluq duyurlar, çünki bu ölkələr barədə heç nə bilmirlər» (3, 52). M.Membre qeyd edir: «Onların yeməkləri türklərinkinə oxşayır, lakin onlar daha səxavətli və ürəyiaçıqdırlar və insanlara osmanlılardan daha tez-tez öz evlə- rində yemək verirlər» (3, 61). Bu fikir xalqımızın əsrlərdən bəri gələn adət kimi qonaqpərvərliyinə işarədir. Artıq xalqın möhürüdür. Məsələ burasındadır ki, məhs süfrə açmaq, müxtəlif yemək çeşidlərilə onu bəzəmək qonaqpərvərliyin ilkin əlamətidir. Bu bir növ çörəyini bölmək və başqasıyla bərabər paylaşmaq deməkdir. Əbu Bəkr əl-Oütbi əl-Əhəri «şabanın 4-də (19.VI.1295) (Lar Dəmavənd) yaxınlığında Arqunun taxtgahı olan köşkdə böyük qonaqlıq təşkil etdilər. (Qazan xan) hamama getdi, qüsl etdi və Şeyx Sədr əd-Din İbrahim Həməvi şəhadət kəlməsini təlqin etdi. Qazan xan və bütün dövlət başçıları müsəlman oldular. Əbu Bəkr əl-Oütbi əl-Əhəri də karvansarayın adını çəkmişdir (4, 23;53). Rəsmi vergi olmasa da, salamanə orta əsrlərdə Yaxın Şərqin bir sıra ölkələri kimi Azərbaycanda da hədiyyə şəklində təqdim olunan vergi idi. Feodal əyan və məmurlar gələrkən onu salamlamaq məq- sədilə yerli əhali tərəfindən verilirdi. Bu Səfəvilər dövründə ya- yılmışdı. Qətran Təbrizi yazır: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|