ŞİRİn bünyadova

 
272 
 
edərkən göstərir ki, burada hamıya  yemək verilməklə  yanaşı, hətta 
atlar belə yemlə təmin olunurdu. 
1615-16-cı illərdə I Şah Abbasın yanına göndərilmiş qasid Qri-
qori Şaxmatov Azərbaycanda olması haqqında məlumat verir. Lakin 
onun  qonaqpərvərlik  haqqında  məlumatı  bir  o  qədər  də  zəngin 
deyildir. O burada qaldıqları müddətdə yalnız at, araba və azuqə ilə 
təmin olunduqlarını qeyd etməklə kifayətlənmişdir. Karvansaraylar 
barədə  məlumatlar  zəngindir.  1615-ci  ildə  I  Şah  Abbasın  yanına 
göndərilmiş rus səfiri Mixail Petroviç Baryatinski yolboyu karvan-
saraylarda  qalmalarından  bəhs  etmişdir.  O,  eyni  zamanda,  yeri 
gəlmişkən, Usub xan tərəfindən göndərilmiş ərzaq məhsulları (kürü, 
yağ,  üzüm,  giləmeyvə,  armud,  alma,  şaftalı,  gilənar,  şərab,  çörək, 
qoyun, toyuq və s.) barədə də söz açmışdır. 
1623-cü  ildən  səyahətə  çıxan  Moskva  taciri  Fyodor  Afanas-
yeviç  Kotov  Azərbaycanda  çoxlu  karvansarayın  olduğu  barədə 
məlumat verir. 
XVII əsr rus zadəganı, dini-siyasi xadim Artemi Suxanov Gən-
cədə  nahar  edib  karvansarayda  qaldığını  qeyd  edir.  XVIII  əsr  rus 
dövlət xadimi Artemi Petroviç Volınski də həmçinin karvansaraylar 
haqqında məlumat vermişdir (14, 350). Yuxarıda adı çəkilən şotlan-
diyalı  həkim  Bel  1715-1718-ci  illərdə  Azərbaycan  ərazisindəki 
karvansaraylar haqqında yazır ki, əhatəsində səyahətçilər üçün sığı-
nacaq və atlar üçün tövləsi olan, mərkəzi hissəsində həyəti yerləşən 
dördbucaqlı  tikililəri  karvansaray  adlandırırlar.  Müəllif  fikrinə  da-
vam  edərək  göstərir  ki,  belə  binaların  böyüklüyü  və  genişliyi  onu 
inşa  edən  şəxsin  səxavətindən  və  biliyindən  asılıdır.  Adətən,  belə 
binalar  su  mənbələrinə  yaxın  yerlərdə  salınır  və  karvansaraylar 
arasındakı məsafənin uzunluğu demək olar ki, bir günlük  yol olur. 
Belə  karvansaraylar  Şərqdə  mehmanxanaları  əvəz  edir  və  qeyd 
etmək  lazımdır  ki,  onlar  səyyahlar  üçün  çox  rahatdır.  Karvansa-
raylar içərisində elələri vardır ki, orada təxminən beş yüz adam və 
onların  atları  yerləşdirilə  bilərlər.  Adətən,  burada  yalnız  qoruqçu 
yaşayır  ki,  o  da  lazım  olanda  səyyahların  qida  məhsullarına  ehti-
yacını və başqa tələbatlarını yerinə yetirirdi.  Bu məlumatlarla yana-

---

 
273 
 
şı,  Bel  həmçinin  dağılmış  karvansaraya  da  rast  gəldiyini  qeyd 
etmişdir  (14,  392).  Eyni  zamanda  o,  burada  nəinki  öz  rahatlığını 
təmin etmək, həmçinin xarici tacirlərin mallarını belə satması üçün 
əlverişli şəraiti olan karvansaraylardan da söhbət açır. 1670-1673-cü 
illərdə Azərbaycan ərazisində olmuş hollandiyalı dənizçi Yan Streys 
karvansaraylar  haqqında  ətraflı  məlumat  verməsə  də,  Ərdəbil 
şəhərində gözəl bir karvansarayda qaldığını söyləmişdir.  
1684-cü ildə Azərbaycanda olmuş alman alimi Kempferin Binə 
kəndinin camaatı tərəfindən necə qarşılandığı barədə verdiyi məlu-
mat maraq doğurur: “Axşam  düşəndə biz Binə camaatının qonaq-
pərvərliyinin  şahidi  olduq.  Onlar  bizi  karvansarayda  gecələməyə 
qoymadılar.  Kənddə  əhali  bizi  çox  mehribanlıqla  qarşılayıb  xalça-
larla bəzədilmiş mənzilə apardılar. Biz içəri girən kimi kənd əhalisi 
salamlaşmaq  üçün  axışıb  gəldilər.  Gələnlər  özləri  ilə  üzüm,  alma, 
nar və başqa yeməli şeylər gətirirdilər. Gecədən xeyli keçənə qədər 
əhali bizimlə söhbət etdi, musiqi çaldılar, xorla mahnılar oxudular, 
kollektiv rəqs etdilər və s.” (42, 37) 
Kənd mühitində qonaqpərvərliyin icrası haqqında Abdulla Şaiq 
“Köç” hekayəsində məlumat verir. O, yaylağa köç edən bir ailədən 
söhbət açır. Belə ki, bu ailə hələ öz alaçığını qurmadığından ondan 
əvvəl köç edənlərdən birinin alaçığına qonaq düşməli olur. Bu heka-
yədə ailənin necə mehribanlıqla qarşılanmasından, dərhal bütün qa-
dınlar və uşaqların yığışmasından, güləruz və mehriban münasibət-
lərindən bəhs edilir.  Kərim babanın  dili  ilə  “Qonaqları  incitməyin, 
yoldan gəliblər, qoyun bir az rahat olsunlar”,  - deməsi qonağa mü-
nasibətin təzahürüdür (43, 12). El qaydasına görə, qonağı qəbul et-
dikdən sonra onu müəyyən müddət tək buraxmaq məsləhətdir ki, bir 
qədər dincini alsın, rahatlansın və yorğunluğu çıxsın. Bu vaxt qonaq 
təkbaşına  qalıb  sərbəstləşir,  düşdüyü  yeni  mühitə  uyğunlaşmağa 
başlayır. Lakin bu müddət də çox uzun olmamalıdır. Çünki qonağa 
qarşı laqeyd qalmaq olmaz. 
Əgər evə təşrif buyuran qonaq tanış adam deyildisə və onun ev 
sahibinin  evində  qalması  müvəqqəti  xarakter  daşıyırdısa,  onda  ev 
yiyəsi  qonağı  yormamaq  üçün  onun  yanında  həddən  artıq  çox  qal-

---

 
274 
 
mağı düzgün hesab etmirdi. Qonağın nə vaxt gəldiyinin də rolu var 
idi. Belə ki, qonaq axşam gəlirdisə, ona yemək verildikdən sonra tə-
cili  olaraq  yataq  salınırdı.  Qonaq  yaxın  adam,  tanış,  yaxud  qohum 
olardısa, bu halda ev yiyəsi onunla daha çox təmasda olmağa üstün-
lük verirdi. Belə olduqda nəinki ev yiyəsi, hətta onun qohum-əqrə-
bası da yığışıb qonağı əyləndirməyi özlərinə borc bilir və onun hər 
bir arzusu ilə maraqlanıb, ən kiçik xahişini belə həvəslə yerinə yeti-
rirdilər. Bu qonaq ailə üzvlərindən birinə çevrilirdi. Qonaqla ev sa-
hibi  bir-birini  bütün  işlərindən  agah  edir,  səmimi  ünsiyyətdə  olur, 
yeri  gəldikcə bir-birinin  dəyərli  məsləhətlərini  dinləyir, lazımi  şey-
lərin  əldə  olunmasında  və  ya  tədarükündə  bir-birinə  köməklik 
göstərirdilər. 
Ravəndinin Səlcüqilər sülaləsinin tarixindən bəhs edən “Könül-
lərin rahatlığı və sevinc əlaməti” əsərində deyilir: “Noz-nozulə hər-
bi  hissə  və  dövlət  məmurlarının  əhalinin  evinə  qonaq  düşməsi  de-
məkdir. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, vergi yığanlar və dövlət 
məmurları    bir  yerə  getdikdə  əhali  onları  yer  və  azuqə  ilə  təmin 
etməyə məcbur idi... Rəvəndinin yazdığından məlum olur ki, dövlət 
məmurları  bir  yerə  getdikdə  onu  mənzil  və  azuqə  ilə  təmin  etmək 
bir mükəlləfiyyət idi” (44, 122). Bu fikri qeyd etməklə bütövlükdə 
əhali arasında belə bir adətin təzahürünün şahidi oluruq ki, camaat 
hətta  vergi  verəndə  belə,  öz  qonaqpərvərlik  ənənələrinə  sadiq 
qalmalı, məqsədindən asılı olmayaraq, evinə gələn adamı qəbul edib 
yola  salanda  sanki  qanun  şəklinə  salınmış  davranış  qaydalarına 
riayət  etməli  idi.  Həqiqətən  də  qonaqpərvərlik  adəti  zaman,  dövr 
baxımından  deyil,  məhz  insanların  qonağa  münasibətindən  doğan 
bir hal kimi qiymətləndirilməlidir. 
XVII  əsrin  türk  səyyahı  Evliya  Çələbinin  məlumatına  görə, 
Bakıda  qonaqları  qarşılamaq  üçün  xüsusi  mehmandar  vəzifəsi 
olmuşdur. 
Azərbaycanda  qonağa  çox  böyük  hörmət  bəslənilir.  Qonağın 
yüksək təsir gücünə malik olması bu və ya digər məsələyə münasi-
bətdə  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bəzi  hallarda  qonaq  müşahidə 
etdiyi  müəyyən  hadisənin  təsiri  altında  məsələyə  müdaxiləni  və  öz 

---