ŞİRİn bünyadova

 
269 
 
də  qonağın  üzərinə  düşən  məsuliyyətdir.  Qonaq  qətiyyən  ailənin 
daxili işlərinə qarışmamalı və yersiz müdaxilə etməməli idi.  
Beləliklə, ev sahibi və qonağın qonaqpərvərlikdə mövcud dav-
ranış qaydalarına riayət edərkən hərəkətləri ölçülü olmalı, bir-birini 
tamamlamalı,  xalqın  adətlərinə  uyğun  şəkildə  icra  olunmalı, 
qarşılıqlı səmimiyyətlə müşayiət edilməli idi. 
Azərbaycanda  olarkən  lütfkar  və  nəzakətli  tacirlər  tərəfindən 
dəfələrlə qonaq edilən, mehribanlıq, gülər üz görən XVII əsr alman 
alimi Adam Oleari öz məlumatlarında qeyd edir ki, azərbaycanlılar 
bizim üçün  yeni,  çoxdan arzu etdiyimiz bir xalq idi ki,  biz onlarla 
daha  yaxından  tanış  olmağa  can  atırdıq.  Müəllif  qonaqlıq  mərasi-
mində  müsiqinin  müşayiətindən  və  musiqi  alətlərindən  də  söhbət 
açır (33, 148-149). 
Adətə görə, çalğı olan məclisdə ona qulaq asmamaq, başqa bir 
işlə  məşğul  olmaq,  çox  danışmaq  ədəb  qaydalarından  kənar 
sayılırdı. 
Şamaxıda varlı bir adamın evində qonaq qalan Aleksandr Düma 
xatırlayır ki, ev yiyəsi onun şərəfinə yaxşı süfrə açmış, şam və çıraq 
yandırılmış,  xalça  ilə  bəzədilmiş  xüsusi  bir  otaqda  hər  cür  rahatlı-
ğının  təmin  olunmasına  imkan  yaratmışdı.  Hətta  A.Düma  özünün 
qaldığı  otaqda  masa  üzərində  kağız  və  qələm  belə  qoyulduğunu 
qeyd edir  (22, 80). 
Qonaq evinin və ya otağının bəzədilməsi heç də formal xarakter 
daşımırdı. Evin  içi  və  ya  qonaq  otağı  yüksək  zövqlə  bəzədilir-
di.  Qonaq  burada  qaldığı müddətdə  qonaq  otağının  içindəki  hər  
şey  məhz  ona  məxsus  olurdu.  Bu  da xalqımızın qədim adətlərin-
dəndir.  Bu  o  demək  idi  ki,  otaqda  olan  hər  bir  əşya  qonağın 
istifadəsinə və ixtiyarına verilirdi,  lazım  gəlsə, hətta ona bağışlana 
da  bilərdi.  Əlbəttə,  ev  sahibləri  qonaq  evlərinin  daxili  görkəmi  ilə 
yanaşı, xarici görkəminin də yaraşıqlı olması üçün əllərindən gələni 
əsirgəmirdilər.  Orta  əsrlərdə  tikilən  evlərin  quruluşu  müxtəlif 
olurdu.  Azərbaycan  ərazisinə  qədəm  basan  səyahətçilər  burada 
tikilən evlərin quruluşu barədə də məlumat vermişlər. Evlərin bəzisi 
kərpicdən,  digərləri  isə  daşdan  və  bir  qayda  olaraq,  dördbucaq 

---

 
270 
 
şəklində  tikilirdi.  Şotlandiyalı  həkim  Bel  göstərir  ki,  evlərin  dam 
örtüyü  hamar  və  dairəvi  vəziyyətdədir.  Evin  içərisi  təmiz  və 
rahatdır.  Döşəməyə  xalça  salınır.  Divarların  müxtəlif    çiçəklərlə 
bəzədilməsi  və  rəsmlər  çəkilməsi  evlərin  görkəmini  daha  da 
gözəlləşdirir  (14,  401).  Azərbaycandakı  evlərin  quruluşu  barədə 
Qafqazla  yaxından tanış olan rus tarixçisi, Rusiya Akademiyasının 
həqiqi  üzvü  P.Q.Butkov  da  xəbər  verir.  Xanın  evini  təsvir  edən 
P.Q.Butkov  yazır  ki,  bu,  Narınqalada  yüksəklikdə  daşdan  tikilmiş 
ikimərtəbəli  evdir.  Dördbucaqlı  şəklində  tikilən  evi  Qış  Sarayına 
bənzədən  müəllif  qeyd  edir  ki,  evin  ortasında  hovuz  vardır.  Evin 
şəhərə  baxan  tərəfində  şüşəbənd  mövcuddur.  Otaqlar  təsvirlərlə 
bəzədilmişdir,  rənglər  isə  olduqca  canlıdır.  Şəkillər  qədim  döyüş, 
məhəbbət  və  ov  səhnələrinə  həsr  edilmişdir.  Tavana  gül  rəsmləri 
həkk  olunmuşdur.  Hər  tərəfdən  otaqlara  qapılar  açılır.  Otaqlarda 
güzgülər  və  digər  bəzək  əşyaları  mövcuddur,  onların  pəncərələri 
müxtəlif balaca şüşələrdən ibarətdir ki, bu da füsunkar rəngli qövsi-
qüzehi xatırladır. Evlərdə pərdələr də asılmışdır (14, 419-420). 
Müasir  dövrümüzdə  qonaqların  saxlanması  məsələsinə  öz 
əsərlərində  toxunan  görkəmli  yazıçı  İsmayıl  Şıxlı  da  bu  barədə  öz 
müşahidələrini  belə  qələmə  almışdır.  Bir  dəfə  yazıçı  Bərdədə  ona 
qohumluğu çatan Həsən Qiyasbəylinin (Qazağın Kəmərli kəndindən 
idi,  Səməd  Vurğunun  yaxın  dostu  olmuşdu)  dörd-beş  gün  qonağı 
olur.  Ürəyi  də  süfrəsi  kimi  açıq,  ucaboylu,  şəxsiyyətli  bu  adamın 
qəribə  təbiəti  varmış.  Ataları  tez  öldüyündən  üç-dörd  bacı-qardaş 
yetim  qalmışlar.  O  danışırmış  ki,  adımız  bəy  olsa  da,  kasıb  idik. 
Atamın  ölümündən  bir  neçə  ay  sonra  bir  gün  gördük  ki,  kəndin 
ortasından  keçən  çayın  o  üzündəki  təpəlikdən  kəndə  enən  torpaq 
yolla  beş-on  atlı  gəlir.  Anamız  təlaşla  gələn  qonaqların  atamızın 
dostları  olduğunu  söyləyir.  Evdə  heç  nə  olmadığından  qonşuya 
göndərilən  uşaqlar  bütün  lazımi  azuqəni  əldə  edirlər.  Hətta  oduna 
qədər  borc  alırlar.  Atlılar  evə  çatanadək  köməyə  yetişən  qonum-
qonşu  sayəsində  xəmir  yoğrulub  heyvan  kəsilir,  samovar  buğlanır. 
Düz  bir  həftə  yemək-içmək  olur.  “Bilmədik  aşığı  kim  çağırdı. 
Həyətdə  boyun-boyuna  verən  erkəkləri  kim  göndərdi,  un  dolu 

---

 
271 
 
çuvalları,  odun  dolu  arabaları  kim  göndərdi,  kim  gətirib  həyətə 
boşaltdı. Bilmədik bizə əl-ayaq verən, odun doğrayan, heyvan kəsib 
kabab  çəkən,  xəmir  yoğurub  kündə  salan,  sac  asıb  fətir  yayan, 
bulaqdan  su  daşıyıb  samovar  qaynadanlar  kimlərdir?  Qonaqlar 
gedəndən  sonra  toydan  avazımış  kimi  oturub  nəfəsimizi  dərdik  və 
gördük ki,  evimizdə düz üç-dörd aylıq azuqə var. O gündən Allah 
bizim ruzimizi verdi. Süfrəmiz həmişə bol, evimiz qonaq-qonaqçalı 
oldu”  (41,  56-58).  Buradan  da  aydın  göründüyü  kimi,  əl  tutmaq, 
yardım etmək qonaqpərvərlikdə ən əsas xüsusiyyətlərdəndir. Bir də 
ki,  qonağı  ev  yiyəsi  yola  sala  bilmədikdə  el  yola  salar.  Bu, 
qonaqpərvərliyin  məhdud  ailə  çərçivəsindən  çıxıb  el-oba  işinə 
çevrilməsinin  bariz  nümunəsidir.  İnsani  münasibətlər  xeyirxahlıq 
yolu ilə əldə oluna bilər. İnsanların bir-birinə əl tutub kömək etməsi 
mənəviyyat qanunu və ən şərəfli iş hesab olunurdu.  
Qonaqların  saxlanmasında  karvansarayların  da  böyük  rolu 
olmuşdur.  Karvansaraylar  bir  sıra  Şərq  ölkələrində  olduğu  kimi, 
Azərbaycanda  da  mövcud  olmuşdur.  Şəhərlərdə  və  mühüm  ticarət 
əhəmityyətli  yollar  üzərində  salınan  karvansaraylar  mehmanxana 
tipli  tikili  kimi  geniş  yayılmışdı.  İri  ticarət  mərkəzlərində  onların 
sayı  daha  çox  olurdu.  Azərbaycanın  bütün  ərazilərində  karvan-
sarayların  tikilməsində  müəyyən  bir  oxşarlıq  vardı.  Karvansaray-
larda istirahət otaqları ilə yanaşı, eyni zamanda yeməkxana, axurlar, 
anbarlar,  dükanlar  və  s.  olurdu.  Azərbaycan  ərazisinə  müxtəlif 
məqsədlərlə  təşrif  buyurmuş  qonaqları  məhz  müvəqqəti  sığınacaq 
yerləri  olan  ev  tipli  karvansaraylarda  yerləşdirirdilər.  Azərbaycana 
müxtəlif  zamanlarda  gəlmiş  və  ölkəmizin  ayrı-ayrı  şəhərlərində 
olmuş  səyahətçilər  və  tacirlərin  demək  olar  ki,  əksəriyyəti  belə 
karvansarayların  mövcudluğundan  bəhs  etmiş,  hətta  onların  daxili 
və xarici görünüşü barədə söz açmağı belə unutmamışlar. 
1561-1563-cü  illər  ərzində  Səfəvilər  dövründə  Azərbaycana 
gəlmiş  ingilis  səyyahı,  tacir  Antoni  Cenkinson  yaraşıqlı  Ərdəbil 
şəhərində  yalnız  kömək  məqsədilə  əcnəbiləri  və  səyyahları  yerləş-
dirmək  üçün  ağ  daşdan  tikilmiş  karvansarayda  qaldığını  qeyd 

---