ŞİRİn bünyadova

 
278 
 
dir (14, 181). Əlbəttə,  burada  müəllif  suyun  nə  məqsədlə  verildi-
yini açıqlamasa da, bizə məlumdur ki, təmizlik məqsədilə çörəkdən 
qabaq süfrəyə suyun gətirilməsi məhz əl yumaq üçündür. Qonaqlıq 
süfrəsindən  bəhs  edən  Nizami  Gəncəvi  də  bu  məsələyə  toxunaraq 
“Əl  yumaq  üçün  müşklə  dolu  tabaqlar”dan  söz  açarkən  qonaqpər-
vərlikdə  qəbul  olunmuş  adətə  işarə  etmişdir  (24,  203).  Bu  adət 
ondan  ibarətdir  ki,    yeməkdən  əvvəl  süfrə  ətrafına  toplaşanların 
hamısı əlini yuyub sildikdən sonra yeməyə başlaya bilərdilər. 
Qul Əli də «Qüsseyi-Yusif» əsərində yazır: 
 
Qızıl-altun tas-aftaba əlnə verdi, 
Götürübən ol məclisə iltər imdi (76, 86). 
 
Əsərdən göründüyü kimi, qonaqlıq mərasimi zamanı ilk növbə-
də  əllərin  yuyulması  üçün  məclis  iştirakçılarına  su  dolu  aftafa  və 
ləyən gətirilir. Şair «adil kişi ğəribləri sövər imdi» - deməklə qərib-
likdən  gələn  insanlara  da  qonaq  kimi  davranıldığına  işarə  edərək 
onların da sevilib sayılmasına işarə etmişdir. Buradakı şairin diliylə 
verilən  “sövər”  kəlməsi  sevər  anlamını  verir.  Onun  işlətdiyi  sur 
sözü  də  qonaqlıq  mənası  daşıyır  (76,  169).  Müəllif  hətta  qonaqlıq 
süfrəsindən də yazır:  
 
Qonaqlara telim dürlü aşlar gəldi, 
İxvanların qonaqlayu öndər imdi (76, 123).  
 
Suli  Fəqih  «üç  gün bunları çün qonuqladı»-deməklə qonaqpər-
vərlik adətinə toxunmuşdur (78, 46). 
Müxtəlif mərasim və bayram şənliklərində təzahür edən qonaq-
pərvərlik adəti xalqımızın xarakterini, onun mənəvi zənginliyini ay-
dınlaşdırmağa imkan yaradır. Uzun sürən tarixi dövrlər ərzində qo-
naqpərvərlik mövcud olmuş,  əsrlər boyu məişətimizdə kök çalmış, 
insanların demək olar ki, gündəlik həyat tərzinə sirayət etmişdir. Bu 
isə  insanların  daxili  aləminin  saflığından  və  mənəvi  dünyasının 
zənginliyindən  xəbər  verir.  Təsadüfi  deyildir  ki,  insanların  ən  şə-

---

 
279 
 
rəflisi əliaçıq və səxavətli adamlar sayılır. İmkan daxilində qonağın 
tələblərini  yerinə  yetirən,  bacardığı  qədər  xeyirxahlıq  edənlər  ən 
hörmətli insanlar hesab olunurlar. 
Şamaxıda Mahmud bəy adlı varlı bir adamın evinə qonaq dəvət 
olunan  və  Azərbaycan  ərazisində  göstərilən  qonaqpərvərliyi  gözlə-
diyindən daha da üstün sayan Aleksandr Düma göstərir ki, buradakı 
qonaqlıq məclisində musiqiçilər və rəqqasələr də var idi. Belə məc-
lislərə  hətta  Qafqazda  məşhurlaşmış  Şamaxı  rəqqasələri  dəvət  olu-
nurdular  (22,  83).  Düma  bu  qonaqlıq  məclislərinin  musiqinin  mü-
şayiəti ilə keçdiyini göstərir. Göründüyü kimi, evə gələn qonağı ev 
sahibi təkcə yemək və yataqla təmin etməklə  kifayətlənmir. Qona-
ğın  tam sərbəstliyini  təmin  etmək və onu əyləndirmək məqsədilə 
məclisə  müğənnilər  və  rəqqasələr  də  dəvət  edirdi.  Bu  hal  geniş 
yayılmışdı. Azərbaycan feodal mühitində belə qonaqlıq mərasimləri 
tez-tez keçirilirdi. 
Ecazkar təsir gücünə malik musiqimiz və gözəlliyi, təravəti ilə 
ürəkləri  riqqətə  gətirən  rəqslərimiz  qonaqlıq  məclislərinin  yaraşığı 
olmuş,  insanlara  yüksək  sevinc  hissi  bəxş  etmişdir.  Azərbaycanın 
XX  əsr  dahi  bəstəkarı  Üzeyir  Hacıbəyov      “Azərbaycan      musiqi   
həyatına   bir   nəzər”   məqaləsində   yazır:  
“Azərbaycanın  bir  çox  mahallarında  toy  və  düyün  zamanı, 
yaxud bayram və başqa bir şadlıq günlərində camaat hamısı bir yerə 
yığılıb ikitərəfli olaraq” çalıb-çağırarlar. “Xanəndə  və sazəndə dəs-
təsi  əksər  ovqat  üç  nəfərdən  ibarət  olar  ki,  onlardan  biri  oxuyar, 
təğənni edər, digəri “tar” və üçüncü isə “kamança” çalar; bu dəstə-
nin  əhli  bütün  muğam  və  dəstgahları  lazımınca  bilməlidirlər”  (47, 
216). Müəllif fikrinə belə davam edir: “Aşıq dəstəsi dəxi əksərən üç 
nəfərdən  olub,  bunlardan  biri  həm  oxuyar,  həm  də  “saz”  çalar,  iki 
yerdə  qalanı  isə  alət  nəğmədən  olan  “balaban”  çalar;  balabançının 
ikincisinə “zü” tutan və yaxud “dəmkeş” deyirlər ki, bunun vəzifəsi 
hava  çalmaq  olmayıb,  yalnız  bir  sədanı  uzatmaqdan  ibarətdir; 
balaban çalanlar “tütək” və “zurna” dəxi çalarlar; bu halda bunların 
xanəndəsi  dəf (təbil) çalmalıdır: aşıq  dəstəsi çox vaxt muğamat və 
dəstgahlardan  bixəbər  olub,  “repertuar”ları  xalq  mahnılarından  və 

---

 
280 
 
nağıllarından  əmələ  gəlir;  nağıl  vaxtı  aşıqlar  otaq  içində  gəzişə-
gəzişə icrayi-hünər edib yeri gələndə söz ilə və yeri gələndə hava ilə 
şirin-şirin  nağıllar söyləyib oxuyarlar. Böyük toylara həm  xanəndə 
və həm də aşıq dəstəsi çağırarlar və növbəylə oxudarlar” (47, 217). 
Yeri  gəlmişkən,  qeyd  edək  ki,  Azərbaycan  ziyalıları  arasında  da 
özünəməxsus  münasibətlər  mövcud  olub.  Mir  Mövsüm    Nəvvabın  
yaratdığı  “Məclisi  fəramuşan”  məclisinə   daxil  olan şairlər bir-
biri  ilə,  həm  də  Xan  qızı  Xurşudbanu  Natəvanın  rəhbərlik  etdiyi 
“Məclisi-üns”-ün  üzvləri  ilə  şerləşirdilər.  Nəvvabın  Şuşada  yarat-
dığı “Musiqiçilər məclisi”ndə musiqi sənətinə dair bir sıra məsələlər 
müzakirə olunurdu (48). Bu ədəbi məclislər də özünəməxsus tərzdə 
icra olunan qonaqpərvərlik deyilmi? 
Qonaqpərvərlik adətində qəbul olunmuş əsas şərtlərdən biri də 
qonağa  hədiyyələr  bəxş  edilməsi  idi.  Bu,  qonaqpərvərlikdə  qəbul 
edilmiş  adi  bir  hal  idi.  Qonaq  ev  sahibinə  müəyyən  bir  şey  bağış-
lamağa, ev sahibi isə öz növbəsində qonağını müxtəlif hədiyyələrlə 
yola salmağa çalışırdı. Bu adət günümüzə qədər gəlib çatmış və indi 
də yaşamaqdadır. 
1613-14-cü  illərdə  Moskvadan  gəlmiş  rus  səfiri  Mixail  Nikitiç 
Tixonov Azərbaycanda şah tərəfindən onlara bəxş olunan müxtəlif 
hədiyyələrdən bəhs etmişdir. 1615-ci ildə daha bir rus səfiri, Mixail 
Petroviç  Baryatinski  də  Şah  Abbas  sarayında  fəaliyyəti  dövründə 
ona  göstərilən  hörmət  və  müxtəlif  şəxslər  tərəfindən  ona  təqdim 
olunan bəxşişlər barədə söhbət açmışdır (14, 216). 
Səfirliyin  tərkibində 1636-38-ci  illər ərzində Azərbaycanda ol-
muş alman alimi Adam Oleari də xalqımıza xas olan qonaqpərvərlik 
haqqında,  burada  onlara  verilən  müxtəlif  növ  tələbat  mallarından 
ibarət  hədiyyələr  barədə  söhbət  açmışdır.  O  göstərir  ki,  Sultan 
Şahverdi  tərəfindən  onlara  hədiyyə  olaraq  iki  at,  iki  öküz,  on  iki 
qoyun,  20  toyuq,  üç  böyük  küp  çaxır,  bir  küp  təmiz  su,  iki  səbət 
alma və 5 kisə buğda unu təqdim edildi (14, 260). Göründüyü kimi, 
bağışlanan  hədiyyələr  müxtəlif  çeşidli  olurdu.  Belə  ki,  buraya 
geyim şeyləri, xəncərlər, növbənöv parçalarla yanaşı, həm də səfəri 
davam edən şəxslərə ərzaq şeyləri və gündəlik tələbat malları daxil 

---