ŞİRİn bünyadova

 
284 
 
tərir  ki,  qonaqpərvərlik,  gülərüzlülük,  mədənilik  -  başqaları  üçün; 
həlimlik və ayıq-sayıq diqqət - uşaqlara, bir sözlə, birgəyaşayışın və 
ailə məişətinin bütün dəyərləri bir yerdə. O, uşaqların da necə ağıllı 
olduğunu  söyləyir.  Belə  ki,  onlar  analarının  hər  sözünü  və  baxış-
larını  başa  düşüb  ata  qayğısını  qiymətləndirirlər  (54,  58;182). 
Yuxarıda qeyd olunanlar bizə belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir 
ki,  tarixən  azərbaycanlılar  onların  böyüklərin  bir-birinə  münasi-
bətindən bəhrələnmiş və tövsiyələrilə tərbiyə almışlar. 
Ərəb  işğallarından  sonra  Azərbaycanda  köçürmə  siyasətinin 
nəticəsi olaraq bir sıra ərəb mənşəli tayfalar məskunlaşmağa başla-
dılar. Bununla əlaqədar aşağıdakı  məlumat  diqqəti  xüsusilə  cəlb  
edir.  Məlumatda  VII  əsrdən  etibarən  Dərbənddə  məskunlaşmış 
ərəblərdən söhbət  gedir. Ərəblərin hələ də öz dillərində danışması, 
bu  yerlərdə  beş  əsrdən  artıq  bir  müddətdə  məskunlaşıb  firavan 
yaşadıqları,  özlərinə  məxsus  torpaq  sahələrinə  malik  olduqları  və 
Dərbənd  hakimlərinin  onlara  hörmətlə  yanaşdıqları,  maraqlarını 
qoruduqları  barədə  məlumat  verilir  (55,  225).  Göründüyü  kimi, 
Azərbaycanın  hansı  bölgəsində,  nə  zamandan  etibarən  köç  salıb 
məskunlaşdıqlarından  asılı  olmayaraq,  yerli  əhali  tərəfindən  yaxşı 
qarşılandıqlarını, daim qayğı gördüklərini qeyd edən bu gəlmələr öz 
şəraitlərindən məmnundurlar. 
Uzun  əsrlər  keçib,  Azərbaycanda  tarix  boyu  müxtəlif  mənşəli 
gəlmə tayfalar yerli əhali ilə qaynayıb-qarışıb və milli zəmində heç 
bir fərq hiss etməyiblər. V.L.Veliçko bu barədə haqlı olaraq  yazır: 
“Heç  şübhəsiz  ki,  azərbaycanlıların  qanı  alicənab  qandır;  onlar  tə-
biətən xeyirxah, ürəyigeniş,  cəsarətlidirlər, əqli  və mənəvi  inkişafa 
qadirdirlər”  (56,  155).  Elə  bu  xüsusiyyətlərə  görədir  ki,  müxtəlif 
dövrlərdə deportasiya olunmuş xalqlar məhz Azərbaycan ərazisində 
məskunlaşıb yaşaya bilmişlər. Bu baxımdan Axıska türkləri də istis-
na  deyil.  Bütün  bu  deyilənlərə  baxmayaraq,  müasir  dövrdə  Azər-
baycan  torpaqlarına  edilən  qəsdlər,  nankor  ermənilərin  yalançı 
iddialarını  hər  vəchlə  ortaya  atmaları  və  çirkin  əməllərlə  ərazimizi 
işğal edib soydaşlarımızı didərgin vəziyyətə salmaları acı bir həqi-
qətdir.  Bir  vaxtlar  İran  və  Türkiyədən  Qarabağa  köçürülərək  məs-

---

 
285 
 
kunlaşmaları münasibətilə abidə qoyan azğınlar bu gün həmin abidə 
üzərindən yazını yox edir, ərazilərimizi işğal altında saxlayırlar. 
Cəmiyyətdə ən mühüm ünsiyyət saxlamaq vasitəsi olan qonaq-
pərvərlik adəti müxtəlif xalqların, eləcə də eyni xalqın və ya müx-
təlif  etnik  qrupların  üzvləri,  hətta  bir  sıra  sosial  təbəqələr  arasında 
geniş  yayılmışdır.  Qonaqpərvərlik  bir-birindən  uzaqda  yaşayan 
millətləri bir-birinə doğmalaşdırır, bu da tərəqqiyə, mədəni inkişafa 
xidmət  edir.  Gündən-günə  möhkəmlənən  qarşılıqlı  əlaqələr,  yaxın-
laşma, zənginləşmə obyektiv inkişaf prosesidir. 
Xalqımızın  bir  sıra  nümayəndələri  bu  və  ya  digər  səbəblər 
üzündən  başqa  ölkələrdə  yaşamalı  olmuş,  gün-güzəran  qurmuşlar. 
Buna baxmayaraq, onların əksəriyyəti doğma vətəndən uzaq olsalar 
belə,  öz  adət  və  ənənələrinə  sadiq  qalmış,  onları  öz  məişətində 
yaşatmağa çalışmışdır. Fikrimizi təsdiq etmək üçün aşağıdakı misalı 
nəzərə çatdırmağı lazım bilirik. İbrahim bəy Azərbaycan tacirlərin-
dən  birinin  oğludur.  Onun  atası  Misirdə  yaşadığı  illərdə  öz  adət-
ənənələrinə  sadiq  qalmış  və  məişət  tərzini  dəyişməmişdi.  Onun 
qonaqlıq  məclisləri  maraqlı  keçirdi,  çünki  “qonaqlıq  məclislərində 
onların məşğələsi İranın  tarix  kitablarını  və keçmiş  şahların  əh-
valatını oxumaqdan  ibarət olardı”. Bu onu göstərir ki, qonaqpərvər-
liyin icrası yalnız yaxşı süfrə bəzəyib qonağı yola salmaqdan ibarət 
deyildir. Qonaqpərvərlik  həm də fikirləri, düşüncələri bölüşmədir.  
O, intellektual səviyyənin daha da   inkişafı üçün bir vasitə, mədə-
niyyət  və  mənəviyyat  ətrafında  fikir  mübadiləsi  deməkdir.  Qiraət 
etməklə  bilik  sahibi  olmaq,  tarixin  incəliklərinə  vaqif  olmaq  kimi 
xüsusiyyətlər həmin məclislərdə mühüm yer tutmuşdur. 
Atasının  İbrahim  bəyə  vəsiyyətində  çox  maraqlı  məqam  da 
nəzərimizi  cəlb  edir.  Belə  ki,  o  qeyd  edir:  “...  az  qonaq  get,  qoy 
sənin yanına çox qonaq gəlsinlər. Yəni qonaq getməyə yox, qonaq 
çağırmağa  daha  artıq  rəğbətin  olsun”  (57,  22;  25).  Görəsən,  bunu 
vəsiyyət  etməyə  atanı  vadar  edən  səbəb  nədir?  Nə  üçün  o,  başqa 
məsələlərlə yanaşı, məhz qonaq qəbul etməyi də vəsiyyət edir? 
Kənd  həyatında  müşahidə  olunan  qonaqpərvərlik  adəti  özünə-
məxsusluğu ilə daha da fərqlənirdi. Burada dinin də müəyyən dərə-

---

 
286 
 
cədə təsiri, rolu şübhəsizdir. Ümumiyyətlə, dinin yayıldığı ərazilər-
də cəmiyyətin inkişafına onun təsiri inkaredilməzdir. Qonaqpərvər-
lik və din bir-biri ilə, müəyyən mənada, sıx tellərlə bağlıdır. Təsadü-
fi  deyil  ki,  qonaq  Allah  müsafiri  sayılır.  Bu  xüsusiyyət  Azər-
baycanda geniş yayılmışdır. Məsələn, Allah qonağı istəmirsinizmi? 
- sualına ev sahibinin cavabı belə olur ki, “Allaha da qurban olum, 
qonağına da”. Qonaq da bilir ki, heç vaxt getdiyi yerdən rədd cavabı 
almayacaq, dəvətsiz də gedə bilər və kobud söz eşitməz. Ona görə 
də qətiyyətlə hər hansı bir evin qapısını utanmadan döyə bilər. 
Saleh  bəy  özünün  “Əllər”  əsərində  Şuşadan  Ağdamın  Yuxarı 
Muğanlı kəndinə köçdüklərindən, uşaq vaxtı burada  yaşayıb  nələri 
müşahidə etdiyindən söhbət açarkən orada qonaqpərvərliyin icrasını 
belə  təsvir  etmişdir.  Maraqlıdır  ki,  müəllif  Ağdama  köçərkən 
onların  ailəsinə  adət  üzrə  sığınacaq  verildiyini  deyir.  Saleh  bəy 
əsərində kənd ailəsinin qonaqpərvərliyini təsvir edir. “Hər bir kəndli 
özü  üçün  iftixar  hesab  edərdi  ki,  onun  qapısını  qonaq  döysün, 
evində qalsın və razılıqla xudahafizləşsin. Qonaqlar isə, aydındır ki, 
çöldən  varlı  görünən  evin...  qapısını  döyərdilər.  Qonaq  tanış 
olmayan şəxs olanda deyərdi: “Allah qonağıyam” və onu “Allaha da 
qurban  olum,  qonağına  da!”  -  sözləriylə  içəriyə  dəvət  edərdilər. 
Qonaq  əl-üzünü  yuyar,  dua oxuyar, əyləşərdi  yerdə. Varlı  evlərdə, 
məsələn, Əbdülbağının evində də masa vardı, amma masa arxasında 
oturmaq  adəti  yox  idi.  Qonağın  altına  mütləq  döşəkcə  salar, 
qoltuğunun  altına  mütəkkə  qoyardılar  və  bundan  sonra  söhbət 
başlanardı,  ordan-burdan.  Kənar  aləmlə  demək  olar  ki,  əlaqəsi 
olmayan  kənd  əhli,  ev  sahibi  üçün  bu  söhbət,  aydındır  ki,  çox 
maraqlı  idi.  Bu  arada  yemək  hazırlanırdı,  ataların  tapşırdığı  qanun 
üzrə:  “Varın  verən  utanmaz”-  kimisi  imkanı  vardı,  quzu  kəsirdi, 
kimisi çolpa, o birisi yumurta çığırtması hazırlayır, eləsi də olurdu 
ki,  şor-çörək  təklif  edirdi.  Süfrə  qonağın  qabağında  açılar,  çörək, 
sonra  yemək  gələrdi  və  “bismillah  ərrəhman  ərrəhim”dən  sonra 
başlayardılar yeməyə. Çörək yeyən zaman danışmaq olmaz-günah-
dır.  Quran  belə  tələb  edir...  Yeyib  qurtarandan  və  “şükr  əlhəm-
dülillah” deyəndən sonra süfrədən çörək, sonra qab-qacaq və sairə 

---