ŞİRİn bünyadova

 
287 
 
yığışdırılırdı.  Bundan  sonra  “qonaq  üçün”  ehtiyatda  saxlanan, 
evdəki ən  yaxşı meyvə və xüşgəbar-qoz, fındıq, tut qurusu, kişmiş 
gətirilirdi.  Yadımdadır,  böyüklər  və  hətta  böyük  uşaqlar  ən  yaxşı 
meyvələri  və  digər  yeməli  şeyləri  nə  özləri  yeyər,  nə  də  kiçik 
uşaqlara  verərdilər  və  ciddi  surətdə  deyərdilər:  “bu,  qonaq  üçün-
dür”. Və hamı ailənin bu tabusuna riayət etməli idi. 
Yeməkdən sonra söhbət  (xüşgəbarla birlikdə) davam etdirilirdi 
və  indi  bu,  daha  şirin  və  maraqlı  olurdu.  Söhbət  də  həmin  kişi 
məclisində  gedərdi.  Qadınlar  əvvəldən  axıradək  ayrıca  oturar  və 
çörək  yeyərdilər  (əgər  yeməyə  bir  şey  vardısa  -  yemək  az  olanda 
hamısı gətirilirdi kişilərin süfrəsinə). Qonaqlıq və gecələmə əvəzinə 
pul almaq, hətta təklif etmək belə olmazdı: bu, ev sahibi üçün xalq 
qarşısında bədnamlıq, Allah hüzurunda küfr olardı” (58, 59). 
Evində yedirdib-içirdib yola salmaq, qonağın müxtəlif ehtiyac-
larını təmin  etmək o qədər təbii  hal  almışdı  ki,  bunu başqa cür tə-
cəvvür etmək belə mümkün deyildi. Qonaqlar arasında ayrı-seçkilik 
qoyulmurdu.  Kasıblara  belə  əl  tutmaq  özü  də  qonaqpərvərliyə  xas 
xüsusiyyətlərdən idi. 
Mirzə  Fətəli  Axundovun  “Hekayəti-Müsyo  Jordan  həkimi-
nəbatat və dərviş Məstəli şah-cadükəni-məşhur” əsərində Qarabağın 
Təklə-Muğanlı  obasının  bəyi  Hatəmxan  ağanın  evində  Fransadan 
gələn qonağın qalmasından bəhs olunur. Müəllif  Şəhrəbanu  xanı-
mın  simasında  Qarabağ qadınlarının qonağa necə qulluq edib, süf-
rə açdığını təsvir edərək yazır: “Müsyö Jordana qaymaq gərək,  bo-
zartma  gərək  ki,  gedib  öz  ölkəsində  deməsin  ki,  Qarabağ  elatının 
arvadları mərifətsiz olurlar, qonağa hörmət edə bilmirlər” (59, 44). 
Y.V.Çəmənzəminli  “Evdar  arvad”  məqaləsində  isə  belə  yazır: 
“Ev bir məmləkətə bənzəyir, evdar arvad da onun padşahına. Pad-
şah yaxşı olsa, məmləkət də nizam və qayda ilə dolanar. Şərt bir qa-
zan bişmişi ocağın üstünə qoyub qaynatmaq deyil, arvad gərək evin 
hər bir dairəsinə nəzər yetirsin. Ən əvvəl təmizliyə diqqət versin. Ev 
hər  gün  silinib  süpürülməlidir,  otaqlarda  hər  şey  öz  yerində  qayda 
ilə qoyulub baxanlara səliqə nə olduğunu duydursun. Külfət üzvləri-
nin təmiz libas geyməyinə evdar arvad çalışmalıdır. Mətbəxin niza-

---

 
288 
 
mı  da  xanıma  bağlıdır:  aşbaz  da  hazırlasa,  xanımın  gözü  bişmişin 
üstə olmalıdır ki, külfət  təmiz və dadlı xörəklər yeyə bilsin. Evdar 
arvad səy etməlidir ki, israf olunmasın, evin məkulatı hədər yerə da-
ğılmasın. Bacarıqlı arvad evdə qış üçün tədarük görər, cürbəcür mü-
rəbbələr bişirər, turşular və şorabalar (duzlu xiyar və qeyri) hazırlar, 
göyərti  və  meyvə  qurudar,  riçal  qayırar.  Qoçaq  arvad  hər  şeydən 
mənfəət  götürər, həyətdə qəşəng ləklər saldırıb göyərti əkdirər; to-
yuq,  xoruz  saxlar,  kürt  düşəni  vaxtında  basdırar,  cücə  çıxardarlar. 
Mümkün olsa inək saxlarlar ki, südü ilə balalar bəsləsinlər... xülasə, 
evdar arvadın vəzifəsi çox çətindir. Böyük hünər və qanacaq istəyir. 
Evə bir qonaq gəldikdə kişinin başını uca eyləyən arvad olur. Lazı-
mi  bir  qayda  ilə  qonağı  qarşılayır,  söhbətlərlə  məşğul  edir.  Sonra 
çörək masasına dəvət eyləyir. Buraların səliqəsi evdar arvadın ləya-
qətli olub-olmadığını göstərir” (49, 156). Müəllif burada qadınların 
rolunu  lazımınca  dəyərləndirə  bilmişdir.  Qadınlar  öz  üzərlərinə 
düşən  məsuliyyəti  həmişə  yaxşı  başa  düşmüşlər.  Onlardakı  təlaş, 
qonağı layiqincə yola salmağı bacarmaq həyəcanı təbii haldır. 
Yazıçı Ə.Haqverdiyevin də yaradıcılığında qonaqpərvərliyə yer 
verilmişdir.  O  göstərir  ki,  öncə  qonaqlara  çay  verilir,  sonra  kabab 
hazırlanır  və  bir  şaqqa  ət  də  yol  azuqəsi  kimi  qoyulur.  Layiqincə 
qonaq eyləyib evində bir gecə saxlayan qocadan bəhs edərkən onun 
bir  kök  qoyun  da  bağışladığını  qeyd  edən  müəllif,  evdən  gedən 
mehmana verilən hədiyyəni xatırladır (61, 182-183). Yəni hədiyyə-
nin nə olduğu vacib deyil, əsas onun ürəkdən bağışlanmasıdır. Elə 
bütün  qonaqpərvərliyin  özü  təmiz  ürəklə  icra  edilməlidir.  Çünki  
ürəyiaçıqlılıq, dürüstlük, saflıq, mərhəmətlilik, rəhmdillilik, yardım-
sevərlik  yüksək  mənəvi  dəyərlər  olmaqla,  insanın  daxilindəki  ən 
yaxşı keyfiyyətləri açmaq üçün imkan yaradır və insanlarda önəmli 
əhəmiyyət  kəsb  edən  xüsusiyyətlərdir.  Böyüklər  tərəfindən  bizlərə 
daim xoşrəftarlılıq tövsiyə olunub. Qonağı layiqincə yola salmaq ev 
sahibini  rahat  edir  və  o,  daxilən  məmnunluq  hissi  keçirir.  Əsrlər 
boyunca  ailədə  uşaqlar  qonağa  hörmət  ruhunda  tərbiyə  edilmiş  və 
bu hiss onlarda dönə-dönə aşılanmışdır. Bu keyfiyyət hər bir ailədə 
mühüm  yer  tutmuşdur.  Başqa  cür  ola  da  bilməzdi,  çünki  qonaq 

---

 
289 
 
gələcəkdə  ailənin  (evi  tərk  etdikdən  sonra)  yaxşı  adının  təbliğat-
çısına  çevrilirdi.  Bu  adət  vasitəsilə  böyüklərə  hörmət,  kiçiklərə 
qayğı göstərmək tövsiyə olunmuşdur. 
Bu  gün  də  qonaq  olaraq  birinin  evinə  təşrif  buyurmuş  şəxs 
imkanı  daxilində  ev  sahibinə  müxtəlif  hədiyyələr  təqdim  etməyi 
zəruri  sayır.  Öz  növbəsində  ev  sahibi  də  qonağı  lazımi  səviyyədə 
qarşıladıqdan  sonra  yola  salarkən  ona  cüzi  də  olsa,  nə  isə  bir  şey 
bəxş etməyə çalışır. Deməli, əsrlərin sərhədini aşaraq bu, günümüzə 
qədər  gəlib  çatmış  qonaqpərvərliyə  xas  keyfiyyətləri  xalqımız 
qoruyub saxlamağa çalışır. 
Qonaqlara xidmət  bununla bitmiş hesab olunmur. Bəzən evinə 
ən əziz qonağı gəlmiş adam yalnız evdə onun qulluğunda durmaqla 
kifayətlənməyib, bulaq başına, meşənin qoynuna aparmağı da zəruri 
sayır. Burada da süfrə açılıb kabab bişirilir. 
Qonaqpərvərlik  bayramlarda  xüsusi  xarakter  daşıyırdı.  Rama-
zan bayramında iftara qonaq dəvət etmək və ya gedərkən şirni apar-
maq, qurban bayramında isə qurbanlıq ətindən də götürüb yaxın qo-
humlara, qonşulara paylamaq məqsədilə qonaq olmaq artıq bir ənə-
nə,  borc  halını  almaqla  yanaşı,  həm  də  savab  sayılır.  Belə  ki,  bu 
bayramlarda  nəfsi  qorumaqla  bərabər,  oruc  tutanlara  ziyafət  ver-
mək, imkanı olanların mərhəmət göstərib allah yolunda qurban de-
dikləri  heyvanların  ətinin  bölüşdürülərək  paylanması  kimi  keyfiy-
yətlər insanları bir-birinə isinişdirir və daha da yaxınlaşdırır. Xüsu-
sən  də  Novruz  bayramı  günlərində  hamı  bir-birinə  qonaq  gedərdi, 
küsülülər barışar, hədiyyə təqdim olunar, şirnilər paylanardı. 
Qonaqpərvərlik  adəti  xüsusən  bayram  mərasimlərində  özünü 
qabarıq göstərirdi. Öz zənginliyi və rəngarəngliyi ilə seçilən Novruz 
bayramı mərasimlərində Hollandiya dənizçisi Yan Streys də iştirak 
etmişdir. Dənizçi azərbaycanlıların Novruz bayramını necə qeyd et-
diklərindən söhbət açır. O, eyni zamanda qonaq olduğu xanın açdığı 
süfrənin təsvirini verir. Bununla  yanaşı, müəllif daha sonra  yazırdı 
ki, bizim zadəganlar, mən də onlarla birlikdə, gah bu, gah da digər 
azərbaycanlının  yanına  yeməyə  qaçırdıq  və  möhkəm  əmin  idik  ki, 
müsəlmanların yemək-içməyi ilə bizim boş, ac qarınlarımız arasın-

---