ŞİRİn bünyadova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
254 bir adətdir. Bu adət Azərbaycan ərazisində yaşayanların kimliyini, nəyə qadir olduğunu açıqlamaqla yanaşı, onların mənəvi dünyasına nüfuz etməyə də imkan yaradır. Qonaqpərvərlik özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik bir adətdir. Bəşər tarixi mərhələlər üzrə inkişaf etdikcə qonaqpərvərlik adəti də müəyyən qədər dəyişikliyə uğrayaraq yeni keyfiyyətlər qazanmış, lakin öz mahiyyətini və ənənəvi cəhətlərini əsas etibarilə qoruyub saxlamışdır. Orta əsrlərdə qonaqpərvərlik adəti feodal münasibətlərinin güclü təsiri altında olmuşdur. Azərbaycanda qonaqpərvərlik adəti- nin necə icra olunduğu barədə məlumat almaq üçün həmin dövrdə yaşamış müəlliflərin əsərləri xüsusi maraq doğurur. Bu müəlliflərin əksəriyyəti Azərbaycanın siyasi-iqtisadi vəziyyəti, təbiəti, karvan yolları, münbit torpaqları, buradakı bolluq və ticarət əlaqələri barə- də geniş məlumatla yanaşı, yerli xalqa da qiymət verməyi unutma- mışlar. Fikrimizi mənbələrin məlumatları da təsdiq edir. Böyük əhəmiyyətə malik olan orta əsr mənbələri canlı müşahidələrə əsaslandığı üçün dəqiq və səhih məlumatlarla zəngindir. Orta əsr ərəb müəllifi əl-Müqəddəsi Azərbaycan haqqında mə- lumatlarında yazır ki, buranın əhalisi fəsahətli və hörmətlidir (19, 130). Yaqut Həməvi isə Azərbaycan sakinlərinin gülərüz, həlim tə- biətli və xoşrəftar olmaları ilə fərqləndiyini söyləyir (20, 125). Ərəb xəlifəsinin Alban hökmdarı Cavanşiri təmtəraqla qarşılaması da ta- rixi faktdır. Bu barədə məlumat verən Moisey Kalankatuklu “Albaniya tarixi” əsərində Cavanşirin xəlifə I Müaviyyə tərəfindən “öz böyük andları və hesabsız mükafatları ilə birlikdə öz yanına də- vət etməsindən” bəhs etmişdir. Bu maraqlı hadisəni olduğu kimi diqqətə çatdırmağı vacib bilirik: “Xəlifə (I Müaviyyə nəzərdə tutu- lur - Ş.B.) öz əyanlarına əmr etdi ki, onlar Cavanşirin qabağına çı- xıb ona özü mindiyi atları hazırlasınlar. Bax, belə bir fövqəladə eh- tiramla Cavanşiri saysız-hesabsız əsgərləri olan düşərgəyə gətirdi- lər... Cavanşiri yalnız çarlara layiq olan müstəsna təmtəraqla qəbul etdilər və ona qədər burada heç kəs belə hörmət görməmişdi”. Müəllif Cavanşirin qeyri-adi müdrikliyindən xoşlanan xəlifənin ona 255 və onunla gələnlərə hədiyyələr bağışladığını yazır. M.Kalankatuklu xəlifənin yanına gedən Cavanşirin ikinci səfərini də qələmə almış- dır. O göstərir ki, bu dəfə də şöhrətli hökmdar olan Cavanşir yenə də böyük şan-şöhrətlə və şərəflə qarşılanır. Axşam yeməyində xəlifə onu öz yanında oturdur. Xəlifə ona Hindistandan gətirilmiş fil ba- ğışlayır. Belə hörmətin heç kəsə olunmadığını yazan M.Kalankatuk- lu Cavanşirə və onun adamlarına bağışlanılan hədiyyələr haqqında da söz açır; bunlara qızıl qınlı polad qılınc, mirvari ilə süstlənmiş kaftan, qızıl xaçlar, ipək parçalar, əba və cürbəcür qiymətli ge- yimlər, bəzəklər, 52 at və s. daxil idi (21, 135-136). Azərbaycanlılar arasında qonağa hədsiz hörmət və ehtiram gös- tərmək mühüm şərtlərdən hesab olunur. Bu xüsusiyyət yalnız Azər- baycan üçün xas olmayıb, bütövlükdə Qafqazda yaşayan digər xalqlara da məxsus olmaqla ümumqafqaz səciyyəsi daşıyır. Tə- sadüfi deyil ki, Qafqaz xalqları öz qonaqpərvərliyi ilə də şöhrət qa- zanmışlar. Bu barədə Aleksandr Düma yazır: “Azərbaycanda, eləcə də bütün Qafqazda hər hansı bir qapını döyüb desəniz ki, mən əcnə- biyəm, gecələməyə yerim yoxdur, ev sahibi o saat ən böyük otağını sizə verəcəkdir. Özü isə ailəsi ilə kiçik otaqda yerləşəcək. Üstəlik, onun evində qaldığınız, deyək ki, bir həftə, iki həftə, bir ay müddə- tində sizə qayğı göstərəcək, korluq çəkməyə qoymayacaq” (22, 17). Bu onu göstərir ki, Azərbaycan ərazisində qonaq müqəddəs sayıl- mış, ona xüsusi hörmət edilməsinə ciddi surətdə riayət olunmuşdur. Öz əsərlərində qonaqpərvərlik kimi nəcib bir adət haqqında dönə-dönə söhbət açan dahi şair Nizami Gəncəvi “Yeddi gözəl” əsərində yazır: Bağ gülü kimi qonaq sevər idi, Qönçədəki qızılgül kimi gülərdi. Onun bir hazır qonaq sarayı vardı Ki, boyu yerdən Sürəyyaya ucalırdı. Süfrə açıb büsat qurardı, Lütflə bəslənmiş xidmətçilər saxlardı. Kim gəlsəydi, atının cilovunu tutardılar, Qaydayla süfrə açardılar. 256 Ona layiq mehmannəvazlıq edərdilər, Onun öz şanına görə qonaqlıq verərdilər (2, 120). Göründüyü kimi, şair burada bir nəfərin simasında bütöv bir xalqın qonaqsevərliyini tərənnüm etmiş, qonaqpərvərliyə xas olan mühüm cəhətləri yığcam, lakin əsaslı şəkildə işıqlandırmışdır. Şairin təsvirindən aydın olur ki, qonaqlar üçün məxsusi yer ay- rılır, süfrə açılır, büsat qurulur. Evə təşrif buyuran qonağın xüsusi hörmət əlaməti olaraq ayrıca otağa dəvət edilməsi məsələsinə to- xunan Nizami Gəncəvi yazır: Qonaqlar kimi içəriyə, eyvana apardı (23, 214). Bu misra hər bir ailədə qonağın diqqət mərkəzində olduğunu göstərir. Elə bu təsvirdə Nizami fikrinə davam edərək qonağın və ev sahibinin bir-birinə hədiyyələr təqdim etməsindən söhbət açır. Müəllifin, eyni zamanda qonaqların rahatlığı üçün ayrılmış güşənin olduğunu qeyd etməsi o dövrün qonaqpərvərlik adətinə xas olan xü- susiyyətləri anlamağımız üçün kifayət qədər əsas verir. Qonaqpər- vərliyin geniş tətbiqinə meyli səciyyəvi bir hal kimi dəyərləndirən Nizaminin əsərlərində qonaqlıq süfrəsinin təsvirinə tez-tez rast gəl- mək olur. Nizaminin əsərlərində qonaqlıq məclislərinin təsviri bununla bitmir. Şair eyni zamanda “İsgəndərnamə”də Nüşabənin İsgəndəri, “Xosrov və Şirin”də Məhin Banunun Xosrovu, “Leyli və Məc- nun”da Leylinin atasının gələn elçiləri qarşılaması və s. bu kimi təsvirlərə yer vermişdir. Nizami Gəncəvinin təsvirlərində qonaqpər- vərlik Azərbaycan xalqının məişətində adi hal alan adət kimi açıq- aydın nəzərə çarpır və şair ona böyük rəğbət bəslədiyini aydın büruzə verir. “Xosrov və Şirin” əsərində qonaqlar üçün açılan bol yeməklərlə dolu süfrədən bəhs edərkən şair göstərir ki, yemək süfrəsində inək, qoyun, quş və balıq ətindən hazırlanmış müxtəlif çeşidli yemək növləri vardır (23, 218). “İsgəndərnamə” poemasında da qonaqlıq Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|