ŞİRİn bünyadova

 
251 
 
 
Həmişə qapısı açıq, süfrəsi başında qonağı vardır (6, 253). 
 
Qonaqlıq  məclisləri  musiqinin  müşayiəti  ilə  keçirilirdi.  Bunu 
miniatür  rəsmləri  də  təsdiq  edir.  Təsvirlərdən  aydın  olur  ki, 
musiqiçilər  üçün  xüsusi  guşə  ayrılırdı.  Elə  bir  yer  ki,  onların  səsi 
yaxşı  eşidilsin,  eyni  zamanda  müəyyən  məsafədən  dinlənilsin.  Bu 
əgər  ev  idisə,  musiqiçilər  aşağı  mərtəbədə,  çadır  idisə,  o  zaman 
onlar bir qədər aralı məsafədə oxuyurdular.  
Qətran Təbrizi bu barədə yazır: 
 
          Məclisi mütrübdən və qonaqdan boş qalmaz (6, 260).   
 
Tarixi inkişafın gedişi prosesində nəsillərdən yadigar qalan, xal-
qın məişət tərzində özünü büruzə verən, insanların mənəvi dünyası-
nın göstəricisinə çevrilən adət və ənənələr mühüm əhəmiyyət  kəsb 
edir. Həyatın müxtəlif sahələrilə sıx bağlı olan adətlər öz mahiyyəti-
lə, məzmunu  ilə xalqın özünəməxsusluğunu təsdiqləyir.  Belə adət-
lərdən  biri  də  xalqın  məişətinə  daxil  olaraq  dərin  köklər  salan  qo-
naqpərvərlik adətidir. Arif Ərdəbili əsərində qonaqpərvərlik adətinə 
toxunaraq  həmin  adətin  başlıca  xüsusiyyətlərinə  yer  vermişdir.  Bu 
xüsusda N.Araslının əsərə istinadən irəli sürdüyü fikri  maraq doğu-
rur. O yazır: «Əsərdə təbliğ edilən əxlaqi-tərbiyəvi nəsihətlər içəri-
sində  səxavət,  əliaçıqlıq  haqqındakı  fikirlər  də  mühüm  yer  tutur. 
Şairə görə səxavət insanı yüksəldir. Hər kəs öz adına uyğun tərzdə 
səxavət göstərməlidir. Verilən bəxşiş bağışlanılan adamın deyil, ba-
ğışlayanın  adına  layiq  olmalıdır.  Şair  qonaqlıq  məclislərini  təsvir 
edərkən  səxavət,  qonaqpərvərlik  kimi  gözəl  ənənələr  haqqında  da 
danışır,  gülərüzlə  qonaq  qəbul  etmək,  qonağa  ürəklə  qulluq  gös-
tərmək kimi adət- ənənələri öz əsərində əks etdirir» (7, 74). Qonaq-
pərvərlik xalqımızın mənəvi mədəniyyətində ən qiymətli incidir və 
o,  məişətimizdə  qərarlaşıb  sabitləşən  adətlər  içərisində  mütərəqqi-
liyilə seçilir. 
Nizami  yaradıcılığında  baş  tutan  və  baş  tutmayan  elçilik  haq-
qında ətraflı məlumat vardır. Şair «Leyli və Məcnun» əsərində bu-

---

 
252 
 
nun  hər  ikisini  incəliklərinə  qədər  təsvir  etmişdir.  Məsələn,  oğlan 
evinin ağsaqqallarla məsləhətləşməsi, elçi gedərkən qız evinə müəy-
yən hədiyyələr təqdim etməsi və qız evinin də yox cavabı verməsinə 
baxmayaraq,  gələn  elçiləri  bir  qonaq  kimi  ləyaqətlə  qarşılaması 
kimi  məsələlər  öz  əksini  tapmışdır.  Çünki  «hələ  qədim  dövrlərdən 
başlayaraq indiyədək davam edən qonaqpərvərlik adətinin, xüsusilə 
elçilik, nişan və toy mərasimləri zamanı icrası daha diqqətəlayiqdir. 
Belə ki, burada qonaqpərvərlik özünəməxsus tərzdə icra olunur. Qız 
evinə oğlan evi hədiyyələr təqdim edir. Ev sahibi də gələn qonaqları 
lazımi qaydada qarşılayıb yola salmağa ciddi riayət etməyə çalışır» 
(12, 94). Qeyd etməliyik ki, elçilikdə mahiyyət  etibarilə qonaqpər-
vərliyə xas olan əlamətlər özünü büruzə verir. 
Qazi  Bürhanəddin  yazır  ki,  «Qapundan  içərü  girənə  bir  səlam 
gərək» (8, 375). Bu qonaqpərvərliyin ilkin qarşılama anıdır. Salam 
kəlməsi də Allahın adlarından biridir. 
Zaqatalanın  Car  kəndində  XIX  əsrə  aid  (1865-66-cı  illərdə 
tikilmiş) mayor İsmayıllıya məxsus olan evin yazısında qeyd olunur 
ki,  ev  hörmətli  qonaqlar  üçün  tikilmişdir.  Əgər  ev  yalnız  mənim 
üçün olsaydı, onda mənə kəfən bəs idi (9, 127). Bu yazı adi kəlmə-
lər yığını deyildir, real arzunun bariz nümunəsidir. Özü də bütöv bir 
xalqın əsrlərdən bəri qanına və iliyinə hopmuş, etnopsixologiyasın-
dan süzülüb gələn gerçəkliyin əksidir.  
Məlum olduğu kimi,  İsgəndər Şərq  əyanlarına xeyirxah müna-
sibət bəslədiyini göstərmək üçün çox vaxt məclislərə zəngin Midiya 
geyimində  gələrdi.  Onun  bu  hərəkəti  qarşısındakını  necə  yüksək 
dəyərləndirdiyini  bildirərdi.  “İsgəndər  Midiyaya  gələrkən  Atropat, 
çarın  yaxın  adamları  ilə  birlikdə  onun  şərəfinə  təşkil  olunmuş 
şənliklərdə iştirak etmişdi” (17, 57-58). 
Avropalılar  ilk  dəfə  Amerika  qitəsinə  qədəm  qoyarkən  yerli 
əhali tərəfindən çox mehribanlıqla və qonaqpərvərliklə qarşılanmış-
lar. Türkdilli xalqlarda da qonaq müqəddəs sayılmışdır. Bu xüsusiy-
yət onların folklor nümunələrində də öz əksini tapmışdır. Türk xalq-
larının  folklor  yaradıcılığına  müraciət  edən  E.Əlibəyzadə  yazır: 
“Ulularımızın öyüd-nəsihətincə, qonaqpərvərlik, qonağa  hörmət  və  

---

 
253 
 
qulluq    göstərmək    insani    keyfiyyətdir;    bu,  xalqın  daxili-mənəvi 
üstünlüyü kimi qiymətləndirilə bilər, bununla fəxr etmək, öyünmək 
gərək. Gələcək nəsillərə də bunu etmək gərək. 
 
Qalmaq istəsə qonaq 
Ver dəxi yemək-içmək. 
Qarğış qılar qonaqlar 
Zəif görüb hörməti. 
 
Digər  bir  şerdə  əliaçıqlığın,  ürək  genişliyi  və  səxavətliliyin, 
dost-aşna  ilə  yeyib-içməyin,  qonağa  hörmət  etməyin  şərəfli,  şöhrət 
artıran iş olduğu fikri söylənilir: 
 
Gözəl don sənin özünə, 
Dadlı yemək özgəsinə, 
Qonağa ağır hörmət et 
Yaysın şöhrətini xalqa. 
 
Üçüncü bir şerdə isə qapıya gələn qonağı hörmətlə qarşılamaq, 
rahatlamaq  üçün  tələsmək,  hətta  onun  atının  da  rahatlığının,  arpa-
samanının qayğısına qalmağın vacib olduğu söylənilir: 
 
Gəlsə qonaq tələsgil, 
Keçsin ondan yorğunluq 
Arpa-saman gətirgil, 
Bulsun atı işıqlıq” (18, 413-414). 
Buradan  aydın  görünür  ki,  ev  yiyəsi  qonaq  qarşısında  böyük 
məsuliyyət daşıyır. Qonaqpərvərlik qaydalarının icrası geniş və çox-
cəhətlidir.  
Xalqımızın məişətində əsrlərdən bəri kök salmış adətlərdən biri 
olan  qonaqpərvərlik  hələ  qədim  zamanlardan  başqa  xalqlarda  icra 
olunduğu kimi, Azərbaycanda da geniş yayılmışdır. Qonaqpərvərlik 
xalqımızın  varlığını,  gün-güzəranını,  həyat  tərzini,  mənəvi  dünya-
sını,  mədəni  səviyyəsini  bütün  çalarları  ilə  təqdim  edən  mütərəqqi 

---