Şİrvanşahlar sarayi: tariX, HƏQİQƏTLƏR, MÜlahiZƏLƏR «Elm və təhsil» Bakı – 2015
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəhidlik statusu yalnız bilavasitə döyüşdə və ya ribatda döyüş növdəsində öldürülənlərə şamil edilmirdi və onun dairəsi daha geniş idi.
- Dilavər Əzimli tarix üzrə fəlsəfə doktoru ŞİRVAN ƏRAZİLƏRİNDƏ DİNİ HƏYAT TARİXİNƏ DAİR
55 müddəalarını əsas götürürdülər. Bununla da dövlətin və ordunun bütün hərbi-dini fəaliyyətini müəyyənləşdirir və hərbi strategiyasını məhz bu istiqamətdə həyata keçirirdilər. Şirvanşahlar dövlətinin belə hərbi-dini siyasəti tədqiq olunan dövrün mənbələri ilə təsdiq olunur. Məsələn, “Tarix əl-Bab”ın məlumatları bununla əlaqədar böyük maraq doğurur. Belə ki, Şirvanşahlar mütəmadi olaraq imkan daxilində “kafirlərə qarşı cihad” aparmışlar və mənbədə bu onların bir vəzifəsi kimi təqdim olunmuşdur. Müsəlman hərb sənətindən bəhs edərkən şəhidlik haqqında da deyilməlidir. Şəhidlik statusu islamda xüsusi yer tutur. Allah yolunda canını əsirgəməyib fəda etmiş, həlak olmuş şəxs şəhid hesab edilirdi. Müsəlman alimi İbn Qayyim əl-Cövziyyə (XIV əsr) qeyd edir ki, şəhidlik Allah qatında Allah dostlarının ən uca mərtəbəsidir. Şəhidlər də Allahın qulları arasında ən seçkinləri və ən yaxınlarıdır. Şəhid Allah sevgisi və rizası üçün öz canını Allah yolunda fəda edən şəxsdir .Şəhidlik statusunun xüsusiliyi Qurani- Kərimdə belə buyrulmuşdur: “Allah yolunda öldürülənlərə (şəhid olanlara) “ölü” deməyin. Əksinə, onlar (Allah dərgahında) diridirlər, lakin siz bunu dərk etmirsiniz”. Şəhidlik statusu yalnız bilavasitə döyüşdə və ya ribatda döyüş növdəsində öldürülənlərə şamil edilmirdi və onun dairəsi daha geniş idi. Belə ki, başqa səbəblərdən, məsələn, hansısa xəstəlikdən də ölmüş şəxs şəhid hesab edilirdi. 56 Dilavər Əzimli tarix üzrə fəlsəfə doktoru ŞİRVAN ƏRAZİLƏRİNDƏ DİNİ HƏYAT TARİXİNƏ DAİR Şirvan ərazilərində dini həyatın öyrənilməsinə ayrıca bir tədqiqat əsəri həsr olunmamışdır. Bu məsələ Şirvanın tari- xini öyrənən zaman aktuallıq kəsb etmiş və tədqiqatçılar tə- rə findən ayrı-ayrı dövrlərdə Şirvanda dini həyat barədə məlumatlar verilmişdir. Bəllidir ki, Şirvan əraziləri dünyanın ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olmaqla, Azərbaycan coğrafiyasında xüsusi önəmə malikdir. Böyük ticarət yollarınn üzərində yerləşən Şirvan əraziləri ta qədimdən başlayaraq zəngin mədəni irsə sahib olmuşdur. Azərbaycanın Şirvan ərazilərinin tarixi üçün öyrənilməsi vacib olan sahələrdən biri də dini həyatdır. Bir daha vurğulayaq ki, Şirvan ərazilərindən tarixən ən mühüm ticarət yolları keçmiş və beynəlxalq ticarətdə bu ərazilərin böyük rolu olmuşdur. Bu ərazilər olduqca məhsuldar ərazilər idi. Müxtəlif dövrlərdə ərazilərə ya məcburi, ya da könüllü şəkildə daima insan köçləri baş vermişdir. Bu baxımdan tarixən bu ərazilərdə ciddi etno-siyasi-dini proseslər getmişdir. Buna uyğun olaraq da dini təsəvvürlərdə müxtəliflik özünü göstərmişdir: tanrıçılıq, zərdüştülük, bütpərəstlik, xristianlıq, islam və s.... Şirvan ərazilərinin coğrafiyası orta əsr mənbələrində aydınlıqla əksini tapmışdır. Orta əsrlər mənbələri Xəzər dənizinin qərb sahilində, Kürdən şərqdə yerləşən, qədim Qafqaz Albaniyasının, yaxud erkən orta əsrlər Arranın bir hissəsi olan vilayəti Şərvan və ya Şirvan adlandırırdılar. Tarixin tədqiqi göstərir ki, islamın ölkəmizdə yayılmasına qədər Azərbaycan ərazilərində dini müxtəliflik mövcud idi. Düzdür, bu məsələ kompleks halında öyrənilməsə də, ayrı-ayrı monoqrafiya və məqalələrdə qısaca olaraq əksini tapmışdır. Dünya
57 tarixində özünün silinməz izini qoymuş Şirvanşahlar dövlətinin həyatında dinin rolu çox yüksək idi. Bu gün Şirvanşahlardan yadigar qalan ərazilərdə türbələrin, pirlərin, qədim tarixi abidələrin çoxluğu bunu sübut edir. Şirvan əraziləri türbələrlə, pirlərlə, tarixi abidələrlə əhatə olunmuşdur. Ərəb istilasınadək Azərbaycanda rəsmi dini dünyagörüşləri olan atəşpərəstlik (Azərbaycanda əslində, təktanrıçılığa söykənən tanrıçılıq dini olub. Atəşpərəstlik isə zor gücünə Sasanilər tərəfindən yayılmağa başlanıb-D.Ə.) və xristianlıqdan əlavə bəzi digər dini əqidələrə (məsələn, şamanizmə və b. Şamanizm isə elə tək tanrıçılıqdır-D.Ə.) tapınanıar da vardı. İslamın yayılması ilə digər dini əqidələr aradan qalxmağa başladı. Bunun bir səbəbi də Azərbaycanda daima təktanrıçılığa olan meyllə bağlıdr. Bu məsələ İslamın Azərbaycanda yayılmasında müstəsna rol oynadı. Bundan əlavə, İslamın keçmiş etiqadlara nisbətən mütərəqqi cəhətləri, xüsusən azadfikirlilik meyllərinə dözümlülüyü ona qarşı rəğbəti artırırdı. Bununla yanaşı, əvvəlki dini əqidələr birdəfəlik yox olmamış, özünün bir sıra müddəalarını və prinsiplərini xalq adət-ənənələrinə qoşaraq əsrlər boyu yaşamışdır. Ölkədəki maddi mədəniyyət abidələri- atəşgahlar, alban kilsələri də keçmişlə bağlılığı möhkəmlətmişdir. Əski etiqadlar zehinlərdən tamamilə silinməmiş, bəzən siyasi hərəkatda açıq şəkildə, bəzən də rəsmi ideologiya ilə bir araya sığmayan bidət formasında təzahür etmişdir . Şirvanşahların məşhur tədqiqatçısı Sara xanım Aşurbəyli yazmışdır ki, “Ərəb istilasına qədərki erkən Şirvanşahlar haqqında məlumatımız yoxdur. Rəşidəddin (1247-1318-ci illər) “Məkatibat”nda oğlu Əli üçün nişanladığı Şirvanşah qızı haqqında danışarkən göstərirdi ki, Şirvanşahlar Dərbənd hökmdarları nəslindən olan qədim xanədandır. İnsan dünyaya gələndən onun dini inancı formalaşmışdır. Bunu sübut edən arxeoloji materiallardır. Şirvan ərazilərində tapılan arxeololi materiallar burada yaşayan xalqın ən qədim dini inanclarından xəbər verir. Xüsusilə, Şirvan ərazisində insanı təsvir edən monumental daş heykəlinin meydana gəlməsi böyük maraq doğurur. XI əsrdən başlayaraq Şirvanşahların həyatında bir Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|