Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
646 üçün arvad kimi ağlama. Tarixdə bütün imperiyalar gec-tez dağılır. Şişir-şişir, sonra, görürsən, bir günün içində üfürülmüş şar kimi partladı getdi. Minillik dövlət haqqında xülyalar Gələcəyə yönəlmiş olsa da (məsələn, alman nasistlərinin minillik Reyx arzusu), keçmişə üz tutsa da (nəyimiz vardı və nəyi itirdik), real olaraq heç bir konkret səmərə vermir. *** Qərb demokratiyalarını söyə-söyə rus patriotları, elə İslam təməlçiləri kimi, öz ölkələrinin repressiv rejimlərindən canlarını qurtarmaq üçün yenə də dönə-dönə lənətlədikləri demokratik ölkələrdə sığınacaq tapırlar. Deməli, bu "mənfur" demokratiya elə də pis şey deyilmiş ki, bütün təqib olunanları, qovulanları, həyatları təhlükəyə məruz qalanları xilas edir, bəsləyir, əvəzində isə tənələr qazanır. Elə sığınacaq verdikləri Zinovyev kimi nankorların, Limonov kimi ağlı kəmlərin və nə yazıq ki, Soljenitsin kimi həqiqətən böyük və qəhrəman bir mücahidin tənələrini…
Yazıçı tayfasının böyük qismi, özlərini patriot adlandıranlar Yevtuşenkonun şöhrətinə qısqanaraq ona bəslədikləri nifrət naminə bütün sevimli vətənlərini qana bələməyə hazırdırlar. *** Stalinin bir cəlbedici cəhəti də ən qəliz məsələləri adi adamlarçün sadələşdirməsi, bəsitləşdirməsidir. Dünyanın ən mürəkkəb problemlərini ancaq yaxşı-pis, dost-düşmən, ağ-qara kimi dəyərləndirmək insanı ağır mühakimələrdən və ağrılı düşüncələrdən xilas edir. Amma bu gün mənəvi daltoniklər ondan mütəəssir olublar ki, həyatın "ağ-qara" Stalin kinosunu dünyanın əlvan, min rəngli "filmləri" əvəz edib. Rəngləri ayıra bilməyənlər üçün bu da bir problem deyilmi?
İnqilab və mədəniyyət vaxtilə Azərbaycanda jurnal adı olsa da, heç cür bir-biriylə uyuşmur. Mədəniyyət ardıcıllıq, davamiyyət,
647 varislik deməkdir. Ənənələr nə qədər təzələnsə də, mədəniyyətin təməlini onlar təşkil edir. İnqilab isə ardıcıllığın tamamilə tar-mar edilməsidir. Çox vaxt elə dağıtmaq naminə dağıtmaqdır. Təbiidir, bu dağıtma əməlinə də ziyalıları boğmaqla başlayır. Çox vaxt da elə ziyalıların öz əliylə. *** İlk dəfə çox gözəl, cazibəli və ağıllı qadına rast gələrkən az sonra agah oluruq ki, bütün bu üstün cəhətlərini bizdən qabaq duyanlar və yetərincə istifadə edənlər olub. Bəzən ağıllı jurnalistə, yazıçıya, alimə rast gələndən sonra təəssüflə öyrənirik ki, onun da bu cəhətlərini bizdən qabaq Xüsusi xidmətlər nəzərə alıb və istifadə ediblər. Onlar axı belə şikarı əldən verməzlər. Necə ki, şorgöz kişi cazibəli qadından yan keçməz.
Mən şərqli kimi duymaq və qərbli kimi düşünmək istəyirəm… Əlbəttə, bu fərq də şərtidir. Şərqli kimi düşünmək də eyni cür dərindən düşünmək deməkdir. Amma burda düşüncələrin aramlı axarı, tələsgənliyə yol verməyən müdrik arxayınlıq var. Qərb düşüncəsi daha mütəhərrikdir, daha dinamik və praktikdir. O biri tərəfdən çılğın şərqli ehtiraslarından danışarkən Qərbin də qızğın duyğularını unutmamalıyıq – Şekspirdən Felliniyə qədər ən böyük sənətkarların əsərlərində ifadə olunmuş düyğu zənginliyini yaddan çıxarmamalıyıq.
Abuladze. "Tövbə" filmi. Meyiti qəbirdən çıxarıb atırlar. Yəni bu Stalin-Beriya kabusunun tarixin rəmzi zibilliyinə atılmasıdır. Amma onu düşünmürük ki, torpağa basdırılmamış meyit çürüyəcək, üfunəti və mikroblarıyla ətrafı zəhərləyəcək və beləliklə, yeni bir ictimai epidemiyaya səbəb olacaq. *** Sistem dağıldı, biz onun dağıntıları və çöküntüləri altında qalmaqdan qorxuruq. Onun çürüməsindən də qorxuruq ki,
648 hansısa xəstəliyə yoluxarıq. *** Özlərinə alibi axtarırlar: "Kommunist partiyasının üzvü olsam da, onun ideyalarını və siyasətini bəyənmirdim"-deyirlər. Başqa daha tutarlı alibi: "Mən heç partiyanın üzvü də olmamışam". Əvvəla, gəlin baxaq görək niyə olmamısan, bəlkə can atmısan, qəbul etməyiblər (Bir çoxları KQB çuğulluğuna can atdıqları və istəklərinə nail olmadıqları kimi). Amma istəyirsən partiyanın üzvü ol, istəyirsən olma – sovet sisteminə mənsub olmağının alibisi yoxdur. Sistem ideologiyadan daha geniş anlayışdır və bəzən heç onunla tam üst-üstə də düşmür. Sistem – həm də həyat tərzidir, düşüncə tərzidir, davranış qaydalarıdır, yaşamaq, salamat qalmaq, başını girləmək mexanizmidir. Bütün bunlar artıq insanın genetik mahiyyətinə sirayət edir və bu cəhətləri kənara atmaq partiya biletini atmaqdan daha çətindir. Sərhəd – kommunistlər və bitərəflər arasında, hətta ideoloji cəhətdən fərqli baxışlar arasında deyil. Sərhəd xətti çox əski anlayışlara uyğun olaraq çəkilib: sərhəd – namus, ləyaqət, şərəf, vicdan və bunların olmaması arasında çəkilib.
Rusiyada əsrlər boyu ağılla güc arasında dava gedir. Rus xalqı acı bir gerçəklik kimi, bir qədər də kinayəylə bu davanın mahiyyətini belə ifadə edir: TGüc varsa ağıl cərək deyilU. Güc – hakimiyyət deməkdir. Qorxunc İvanın opriçniklərindən Stalinin yejovçularına və Brejnevin tanklarına qədər repressiv aparatı olan hakimiyyət deməkdir. Ağıl – rus mənəviyyatının intellektual qiyamıdır – Protopop Avakumdan Lev Tolstoya qədər. Güc – mütləqiyyətə müti olan sifətsiz (ya hamısı eyni sifətli) kütlədir. Ağıl – tək-tüklərin üsyanıdır – Çaadayevdən Saxarov da daxil olmaqla Brejnev dövrünün dissidentlərinə qədər.
Gücə qarşı sənətin üsyanı - Platonov, Bulqakov, Axmatova, Zoşşenko, Pasternak, Soljenitsin, Brodski… siyahını davam Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|